Makitu: Bible for 1 John, 1 Peter, 2 John, 3 John, Galatians, Jude, Mark, Philemon, Philippians

Formatted for Translators

©2022 Wycliffe Associates
Released under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
Bible Text: The English Unlocked Literal Bible (ULB)
©2017 Wycliffe Associates
Available at https://bibleineverylanguage.org/translations
The English Unlocked Literal Bible is based on the unfoldingWord® Literal Text, CC BY-SA 4.0. The original work of the unfoldingWord® Literal Text is available at https://unfoldingword.bible/ult/.
The ULB is licensed under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
Notes: English ULB Translation Notes
©2017 Wycliffe Associates
Available at https://bibleineverylanguage.org/translations
The English ULB Translation Notes is based on the unfoldingWord translationNotes, under CC BY-SA 4.0. The original unfoldingWord work is available at https://unfoldingword.bible/utn.
The ULB Notes is licensed under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
To view a copy of the CC BY-SA 4.0 license visit http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/
Below is a human-readable summary of (and not a substitute for) the license.
You are free to:
The licensor cannot revoke these freedoms as long as you follow the license terms.
Under the following conditions:
Notices:
You do not have to comply with the license for elements of the material in the public domain or where your use is permitted by an applicable exception or limitation.
No warranties are given. The license may not give you all of the permissions necessary for your intended use. For example, other rights such as publicity, privacy, or moral rights may limit how you use the material.

Mark

Chapter 1

1Imi mu Kaem namar Jisas Kraist ko dugu duap iru la wre. 2Propet Isia ko garek ningi balam, "Arigal ko aninga den gilalong kari ninga lage nungok ko mu ani beteram se nengeta tairam. 3"Kakirip bo sor karimet mena mu te aiwoso, 'Biga ko lage nungal ko, te aolak oluwok ko mu dungumral ko'".4Tom Jon tairam, mu nu sor karimet mena mu te baga se karimet grisplangmon ko nunga manaruse, grisplaga mu yu te nunga mua aruwu kaso. 5Juda wonong ko se Jerusalem ko karimet lilim la kote taiman. Nongomang grunguman se yu Jodan te nunga mua aruwram. 6Jon, kamel ko kumik guang kataram, ko luan te isi guruga mu belelek ko guang,se kituwrek se muning ningo na ko nunga nokaso.7Den apukoso le iwita balu kaso, "Kari bo ani agowom kaoram le tai woso mu aninga kiaram, nu sokel karogo ana tara kaprik le ko doleng gomang ko lakira ko mayang kutuwrek ko me terong. 8Ani yu te ninga mua aruwasam, bre nu mu Bur Laili te ninga mua aruwrok ko."9Tom mu te Jisas Galili koma sang ko Nazaret baga beteram le Joden tairam, se Jon yu Joden te mua aruwram. 10Tom Jisas yu bowa beteram le artuwram, mu duruk wonong korang kaigam se Kaem ko Bur Laili kumik kuali tai kaparam,inangnang biton iwita, 11se korang bo iwita balam, "Ni aninga kurang angamang motam. Nunguru ka ko amilmil asam."12Se Bur Laili kitigurugam lak sor diwang te namarem. 13Sor diwang nung te kowar kalal foti ko bagaram, se Satan kote artam le gomang motam ira arigam.Tom mu te engel lo taiman le sangorman.14Tom Jon ilu talipman, mu Jisas Galili tairam le Kaem lak bagara ningo mu ko dugu duap apu kaso. 15Le balu kaso, "Kam tai artam, Kiem ko daiga bagara ningo mu pingi aram. Grispalagal le den ningo wre ko nengemang ningi nunguning aruk ko."16Tom gagi Galili noregen kaoram nama se, mu Simon ko wira Andru lak wal ko dagarok sapavman se nongorkam, nuna mu wal tata ko kari. 17Jisas nunga maonam le mam, "Tairal agowom kaoral, se kari nunga tagira ko munan ninga kausek ko." 18Wurtuk la nunga dagarok beteman le kowom karoman.19Bo karo kasu nama se, mu Zebedi ko namar James ko wira Jon lak nongorkam; nunga dal ningi dagarok biri sinman. 20Nunga auram se nunga nonet Zebidi se nunga wura kari karo, nunga awuman le barasaman kowom karoman.21Tai Kapenam artaman, le ubo Sabat ko kam te, Jisas ubo kawan ningi kasunaguram le kausa bita kaso. 22Se karimes ko kausa ikiman le nunguru pitik maman, mu awuk nu nononga garek mango iwita me nunga kasuru kaso nu kari nup biga karo iwita nunga kasuru kaso.23Tom umu te kari bo bur memek karo ubo kawam ningi baga airam niaram, 24le balam, "Jisas Nasaret ko ni awuk anananga bitar ko? Ni anananga maguwur ko e? Ani nika kisam. Ni Kaem Laili!" 25Jisas bur memek nung kaoram le mam,"Kerang kalo le bitar le artu ko!" 26Bur memek nung kari mu gurugam se tagaram se biga la nia kika se beteram le artam.27Karimes suen la nunguru pitik mamam, le nunumi isaru grungmu kasan,"Ewere anape? Kausa bo iru sokel karo! Bur memek nunga manarso se korang ilu glingsan!" 28Galili sor ilim la karola ko nirung iki glingman.29Tom kagin kawam beteman le artaman, mu Simon se Andru lak nunga kawam te namaman, James se John karotla nongorak namaman. 30Simon ko nome kuera kowar karo aniwaram, se Jisas ko manaru glingman. 31Se kote namaram, le kuting te iluwam le patovram;kuera kowar beteram, se nunga na yu nunguru kaso.32Baingam awuruilwam, se karimes ikes karo se bur memek nungumik ningi anira mu nongorak kote taiman. 33Wonong karimes lilim la taiman le kawam korang ira baguman. 34Karimes suen biga kuera ikes duap duap karo mu nunga nungam se nongeman le bur memek suen biga nunga karo parusuwuram se karimet nunga beteman, le nuguring karotla kaolam se me munakman mu awuk nuna ko ika biga35Trombigala, sor me hukiram la; barasam sor karimes mena were te nuet lak munakruk ko namaram. 36Simon se miglom sang karo ko kupuman. 37Ariglingman le manorman, "Karimes suenla nika sorgi wasan."38Nunga maonan le mam,"Sor sang te karo namanak, se karimes umu te mu karo nunga manek ko. Ani duap ovore ko tairem." 39Koma Galili lilim la te geregam, nunga ubo kawam ningi Kaem den apuram le bur memek nunga karo parusuwuram.40Kari bo kumik laira guturum wre kote tairam. Lak wosonga kaso; bagura kulukam le mam,"Aga sangaru ko terong agi mu, kuera ikes ewere suwur se aga ningo arigek ko." 41Gomang batagam, se kuting garungam le kautam, le maonam, "Angamang kisisam nunger ko." 42Pasakla kuera ikes kumik te mu meneram, se ko ningo tam.43Jisas sail karo la maonam le beteram se namaram. 44Ivita maonam, "Kagirip bo me manaru ko am dirme kagin supuling kote namar le nimi nu kasuru, le munan Moses balam mu bitar, se ka ningo taem mu ko ikimon ko."45Bre nu namaram mu kuring me kaolam am bigala balu kau karo geregam, le negeram se Jisas wonong wonong girok ko mu kowar ari kaso, le sor karimes mena mu te bagakaso. Bre wonong sor ilim la ko karimes am kote taiwakasan.

Chapter 2

1Tom peleram wonong te Kapenam tairam, mu karimes ko taira mu ko iki glingman. 2Karimes kote taiman se kawam korang sisiram, se Jisas munak den nungaru kaso.3Se kari ilaglailagla kari bo doleng kuting kuera; bre giman le ilak kote taiman. 4Kuring bo te nuna ilak kote kasunagumon ko wre mena, wre se ilak kawam gul te taringiman le gul pagorman, le mat te ani waram, bre karo beteman se Jisas moke te tai kaparam.5Jisas nongomang ningi nunguning, bre arigam le kari doleng kuting kuera bre maonam,"Kurang ka memek ani suwu saperem." 6Kam umu te Moses ko lo ko garekmango sang karo dagi waman, mu nongomang ningi maman, 7"Kagirip ewere anape ko iwita balam? Am balu paguwuram! Kagirip bo karimet nunga memek kutugra me kiso am Kaem kota suwanta sele?"8Jisas wurtukla ko bur ningi iki paguwuvman mu ko ikam. Le nunga maonam, "Nina nape ko nengemang ningi suwuta iki wasan? 9Awuk bre kari doleng kuting kuera wre maona ko gueak, 'Ka memek kutugrem' o maona 'Brasu le, ka anira kuwim gi, le aolak ilup ko'?10Bre ni te iki le Kari ko Namar mu ali imi te karimes nunga memek kutuwrok ko sokel karo, le kari doleng kuting kuera mu maonam, 11"Ani ka manorsam, barasu le, ka anira kuwim gi, le ka kawam te namar ko." 12Am pasakla barasam ko ainra kuwim giam, le karimes suen la nomotam te kawam beteram le namakaso, se karimes lilim la pitik maman le Kaem nup biga tuman, le balman,"Ana kiwem bo iwita me aringman."13Barasam aratam le gagi Galili norogen te namaram, se karimes biga kote taiman, se nunga kasuru kaso. 14Tom aolak iluwam nama se mu Levi Alpius ko namar mu takis tata ko kawam ningi dagi waram mu auram, "Agowom karo ko." Se barasam le kowom kaoram.15Levi Jisas ilak ko kawam te namaram le na inang bita tuam, se takis tata kari se karimes Kaem kagin ningi me bagara biga tala karoman ilak taiman le nayu no gi wa kasan, ko miglom nongorak. 16Parisi sang Moses ko lo kagin ko garek mango aringman le balman le maman, "Sowore awuk se takis tata kari se karimes Kaem kagin ningi me bagara wre nongorak nayu naso?"17Tom nu den imi kiam mu nu iwita nunga maonam,"Karimes nungumik guang te ikes mena mu saonga kari me kupusan; karimes kuera ikes karo mu sele. Aninga taira mu karimes diram bala mu nunga aurek ko me tairem, bre karimes Kaem kagin ningi me bagara wre nunga tairem."18Kam mu te Jon ko miglom se Parisi karo na kaola ko munan ningi bagaman. Se karimes sang kote taimam le manorman,"Mu awuk se Jon ko miglom se Parisi karo na kalowasan se niki miglom lo mu mena?" 19Se Jisas nunga den koma beteram le mam,"Awuk tom kari iru imes tauko mu bagoso mu ko saonga karimes mu na kalomon e? Tom nu nongorak bagoso, mu nuna me kalomon e.20Bre tom kam taewoso mu te nunga kari iru imes tauko mu ilu lak namomon, kam mu te sele, na kalomom ko. 21Kagirip bo guang bilik bo iru taso le guang bilik bo gigira mu karo me biriso. Uwuta mauk mu guang bilik iru mu guang bilik gigira mu barukok ko, se mutinan mu eng bigaruk ko.22Kagirip bo wain iru mu wain te langira ko mel gigira mu te wain me langiso. Mu awuk wain iru mu negruk se wain te langira ko mel gigira mu paok se wain se te langira ko mel mu wete te mangomon ko. Bre se, wain iru mu wain te langira ko mel iru tla te langisan."23Sabat ko kam te Jisas kon ningam ningi aolak iluwam nama kaso se ko miglom kon nuning gigi no kasan. 24Parisi lo nongorkaman le maman,"Ariko, awuk se kiwem imi ubo ko munan te aniso mu kaola biga bre uwuta masan?"25Nu nunga maonam le mam, "David ko kari karo nunga dugu duap me kauman ikiman e---tom na ko kueman le--- 26ubo kawam ningi kasu naguram kagin supiling Abiata ko kam te le na laili kagin supuling la nana wre nu nam, le sang kari ilak mu nongoram se no glingman?"27Jisas balam le mam, "Ubo kagin[Sabat] mu Kaem nungam le kari tuam, kari nungam le Sabat me tuam. 28Butase, Kari ko Namar, mu Sabat ko Biga."

Chapter 3

1Jisas akingtla aolak iluwam ubo kawam ningi namaram, tom umu te kari bo kuting bo magaram mu karo bagaram. 2Karimet sang nunguru ari kuagu wakasan kari wore kuting nungok se sele den te atumomon ko.3Jisas kagirip kuting sang magara mu maonam,"Brasu le karimes nunga kusumri sanamir ko." 4Le karimes nunga maonam,"Awuk Sabat ko kam te mu kiwem ningo betenak ko agi kiwem memek betenak ko; bo sangornak ko agi maguwanak ko?" Bre nuguring sisi sapram.5Karimes nongorkam bre nongomang motam aora biga se nunga ko gomang magaram, se kari wore maonam, "Kiting dungumur ko." Se kuting dungumram se kuting memek mu pasakla nongoram. 6Parisi lo uwuta aringman mu pasakla namaman Herod ko bala mu nongorak den kaloman le lage kupu kasan aguwala bita maguvmon ko.7Jisas, ko miglom, karo aking gagi duap te namaman, se karimes biga nunguning o Galili se Judia 8se o Jerusalem ko se o Idumia ko se Joden koma sang ko oTyre se Sidon ko karo tala. Wura ilu wa kaso mu ko den ikiman, mu karimes biga nunguning kri kote taiman.9Ko miglom lo nunga maonam dal bo aringmon se te araga daiogok ko, mu awuk karimes biga nunguning kiri ira muruman. 10Karimes biga tala kuera ikes nungumik te mu suvu waram, bre se awiriya ikup yeman karo mu kote tai kasan kuting nungumik te bitiruk ko11Tom bur memek arigilingi kasan,mu koma te dagulu glingi kasan le nia kika se balu kasan, "Ni Kaem ko Namar." 12Se nu sail karo tala nunga manarukaso me nu wetang te betemon ko.13Duruk matangar bo te namaram, le kari sang nunga auram se kote taiman. 14Se twelve nunga atumu kiram se ko miglom ko artaman lak bagomon se nunga beteruk se namomon le Kaem den balmon ko, 15le sokel nongoram bur memek karimes nungumik ningi wre nunga karo parusuvmon ko. 16Twelve nunga atumu kiram mu: Simon, nup beteram Pita mam;17James ko wira John lak, Zebedi ko namariri, le nunup beteram Boanages mam, nunup ko nunguning mu, pure ko namariri; 18le Andru, Pilip,Batolomiu, Matiu, Tomas, James Alpius ko namar, Tedius, Simon Zealot ko, 19se Judas Iskariot, Biga kari memek nuguting te bitiruk ko.20Wonong te namaram, se akingtala karimes artaman laturman, se nayu namon ko me terong. 21Ko gue suwan uwuta ikiman mu tamon ko nama gilingman, le maman, "Ngualso pa." 22Yuda kagin ko garek mango o Yarusalem taiman mu maman,"Wit maerap supuling kumik ningi bagoso" le "Ko sokel te bur memek nunga karo parusuwuso."23Jisas nunga auram se kote taiman se den pangan te nunga maonam, "Satan awuk kota numi karok se artuk ko? 24Wonong supiling bo ko karimes karo paok ilagla aruk mu terong me bangomon e. 25Kawam bo ko karimes pagmon ilaglamon mu bagara terong me arigmon.26Satan barasuk le kota numi karo barimaruk, mu nu magaram. 27Se kagirip bo kari sokel karo mu ko kawam te tere nauk ko mu girok le kari mu ilu taiprok, mu sele nu ko kawam te tere nauk ko.28Ani nunguning ta ninga manorsam, karimes nunga memek lilim la Kaem am suwu sapuruk ko, nogorang nungamli memek ta wre, 29bre awiriya Bur Laili ko balu maguworok mu ko memek mu kutuwu sapra ko me terong." 30Jisas iwita balam mu awuk nuna iwita balu kasan, "Sumu bur memek karo."31Se ko nuam se ko wirari ko taiman. Le wutangi baga se ko den beteman, nongote taerok ko. 32Karimes laturman lak bangaman mu manorman, "Ka niam se ka wirari ka ko taeman le wutangi bagase, ka ko nomotam bitasiniso."33Nunga munak koma balam le mam,"Awiri aninga aeam se aninga wirari?" 34Muagrugam le laturman lak bagaman mu nongorkam le balam, "Arigal ko, imi mu aninga aeam se aninga wirari! 35Awiriya Kaem ko gomang motam te aniso mu karoso umu aninga wira, se agoras, se aeam."

Chapter 4

1Karimet bigatala gagi norogen te latru glingman, se aking duap beteram le nunga kasurukaso. Dal bo gagi ningi bagaram, mu awete araga daigam. Karimet biga nunguning gagi norongen te bolola awuman. 2Den pangan te kausa suen biga nongoram,kausa nongoram mu te iwita nunga maonam.3"Nede tagirako! Ningam betera kari bo na muguri aguwoko namaram. 4Tom na muguri waram, mu sang lage te kapaman, se inangnang taiman le naman. 5Sang ali sor welang mena, sor manga karo wre te kaparam. Na muguri mu pasakla gurek pagam, mu awuk ali ningo mu mena wre se.6Bre tom worem bausam, mu nunga kaeiam se marakaman, mu awuk nungumik yager mena wre se. 7Na muguri sang sor mayang kore karo wre ningi kapaman. Mayang kore karo mu aragaman le nunga isigrungman, se nunguning me kapaman.8Na muguri sang ali ningo wre te kapaman le aragaman le nunguning kapaman teti, siksti, andret." 9Le nunga maonam, "Awiriya dogowa karo agi mu ikioko!"10Tom Jisas kota bagaram, mu kagirip sang kumik duap te se ko miglom karo den pangan ko duap ko isaruglingman. 11Se nunga maonam, "Kaem ko bagara ko duap dugu yumura mu nenenga kausam. Bre o wutangi bagara mu lo mu melsak suenla mu den pangan te, 12se luangmon, mu loksan, bre me aringmon,se nodokwa betesan, aing mu bitaglingsan, bre me ikimon, butale mu grisplaksan se Kaem nunga memek suwuso le."13Nunga maonam le mam, "Nina den pangan ewere ko nunguning me ko kisan e? Suwuta mu awuk den pangan suenla ko nunguning ko ikial ko?" 14Na aguwa ko kari den aguso. 15Lage te bagara, mu den ikisan. Tom den ikisan, mu Satan pasakala taiso le den nunga ningi aguman mu giso.16Se inang muguri ali manga karo mu te kapaman mu; mu, tom den ikiman mu amilmil karo taman . 17Bre nungumik yager mena, se tom tukunang ko bagaman. Le tom den ko kager daong brasam, mu pasakla dagulu namaman.18Se sang mu mayang tangma kore karo wre ningi kapaman[aguman].Umu mu den ikiman, 19bre ali ko namgiam se mel karo bagara ko ika se mel sang sang karo ko nongomang gia wutunagusan le den mua mituwasan, se nunguning me kaposo. 20O ali ningo te aguman mu o den ikiman, le taman le nunguning kapaman teti, siksti, se undred ko nunguning kapaman.21Jisas iwita nunga maonam, "Awuk tom ni galep kasasam le kawam ningi karo kasunagusam mu ni mel bo te ira kaluwasam agi anira kuwim bowa ningi betesam e? Mena ni karo kasunagusam le galep ko kuwim te betesam. 22Butase mel bo kaluwanak ko me terong, mel bo yumura te anirok ko me terong. 23Brese awiria dogowa kumik karo agi mu den imi ko nunguning ko ikok ko!"24Nunga maonam le mam, "Den ko nunguru sinartalko, munan aguwaya ni bo kote betesam, uwutatla nika te betemonko wo, le am bo karo kisimon ko wo. 25Muawuk awiria mel karo mu bo karo tumon ko, le awiriya mel mena, mu am nuamur godek ta kote wre mu am kote tamon ko wo."26Le akingtla den pangan te iwita balam,"Kaem ko daiga bagara(kingdom) mu kari bo na muguri aguso iwita. 27Le aniso barrasso, le me ko ikiso, se na muguri mu gurek pakso le arakso. 28Se ali welang mu sangarso se arakso le nunguning kapaso: Giriso gurek pakso, lagoso gawa beteso, le nunguning kaposo. 29Tom nunguning garukso, mu nu pasakla nama nunguning giso mu awuk nunguning garuk aram wre se."30Akingtla balam, "Anape den pangan bokoro balnak se Kaem ko daiga bagara (kingdom) wetang awurok ko. 31Tam muguri bo godektir nunguning bre turan, se agusan. 32Gurek pakso le arakso, le ningam ko tam nunga kiaso, le kower bibia awuso, se inangnang taisan le nunga kawam ko tamarom te kalosan."33Den pangan suen biga te nongorak monokakaso, den ko nunguning tamonko, 34pempem la den pangan te nongorak monokakasan. Bre tom nu kota baga kaso, mu nu melsak suenla wetang te ko miglom nunga manaru kaso.35Worem umu te sor awuruiluwam, se ko miglom nunga maonam, "Gagi koma sang te kasu kapanak ko." 36Se Jisas ilak, karimes nunga beteman, le dal te arangman le namaman. Se dal sang nogowom karoman. 37Pengtla dula samamer barasam, se gagi kelega dal ningi kapakaso le korang artukaso.38Bre Jisas mu dal nukum ko, anira kuwim bo te aniwakaso. Se mumurman le, manorman, "Kausa kari, ana kuenak ko negawasan bre ni awuk ko kisam?" 39Brasu sanamaram, le dula kagus mauko maonam, le gagi maonam, "Malin tagir ko! Kagus meko!" Se dula kagus mam, se sor am malin tagi beteram.40Le nunga maonam le mam, "Nina anape ko nguangsan? Awuk nengemang ningi me nunguning aso e?" 41Ilimla nguangra nunga ira muram se nunumi manorman, "Imi awiri, se dula se gagi kuring ilusan?"

Chapter 5

1Gagi komasang te taiartaman, Gerasin nunga sor te. 2Tom Jisas dal beteram le kapavram, mu pasakla kari bo bur memek kumik ningi bagara mu matmat beteram le kote tairam.3Kari mu matmat te ani bagakaso. Kagirip bo ilu taliprok ko me terong, sen te ta wre am mena. 4Kam suenbiga sen aora biga wre te doleng kuting kalo talipakasan. Bre sen melsak mu am batutumu kagaru waru kaso. Kagrip bo am ilu taliprok ko me terong.5Pempem la tirom worem kalal matmat te duruk luan te, ai niase manga kore buguyam mu te numi batutumu kagaru kaso. 6Tom Jisas awarla arigam mu naguram kote tairam le koma te bagura kulukam.7Bigala airam niaram le mam, "Jisas, Kaim Biga ko Namar,ani ni karak awuk maim? Ani Kaem Biga ko nup te karak wosongasam, me aga bita maguwur ko." 8Mu awuk nu manaru kaso, "Kagirip sowere bitar le artu le namar ko, ni bur memek."9Se iusam le mam, "Ka nip awiri?" Korang te bausam le mam, "Aninga aip mu Lizon, ana suean biga." 10Gira wuradigi ko lak wosogam me karok se sor koma wre me bitiruk ko.11Duruk luan umu te buruk suen biga no gi wakasan, 12lak wosongaman, le maman,"Nanga bitar se buruk nongote namanak; le nungumik ningi kapanak ko." 13Se korang nongoram; se bur memek artaman le buruk 2000 nungumik ningi kasunaguman, le ngual nongoman se suenla naguman gagi ningi kapaman le sarangman.14Buruk bitaruwra ko kari lo naguman wonong biga se sor wonong lo koma umu nongote namaman le nunga manorman, se karimet meltoya artam bre aringmon ko namaman. 15Jisas kote taiman le kari bur memek kumik ningi bagakaso, mu aringiman, dagiwakaso, yimel guang kumik te se yawarakala bagakaso; se uwuta aringman mu nguanga kasan.16Awiria kagirip bur memek karo mu kumik te munan artam mu arigam mu nungurutla balu pagaru, karimet taiman mu nunga maonam. 17Se manorman sor koma wre bitiruk le namuruk ko.18Tom dal te aragawaram, mu kagirip bur memek kumik ningi bagasan mu lak namuruk ko wosongam. 19Bre Jisas mena mam, le maonam, "Ka kawam te se ka karimes nongote namar le Biga gomang kisam le ka saongam bre nunga manaru ko." 20Se nunga beteram le Dekapolis namaram le Jisas mel biga kumik te nungam bre balu kau kaso, se karimes ilim la ikiman le ika nunga moram.21Tom Jisas dal te koma sang te kasu kaparam, karimes biga nunguning kiri taiman laturman, gagi norongen te. 22Se ubo kawam ko biuta kari supuling bo ko nup Jairus tairam, le arigam, le doleng duap ningi bagura kulukam. 23Le lak gira wuradigi wosonga kaso, le mam, "Aninga nanawus godek kueruk ko pingi aram. Karak wosongasam, tair kiting kumik kuali bitar se ko ningo ariogok ko." 24Se kowom kaoram le nama kaso se karimes biga nunguning kiri nunumi karo sora gurungmu karoman le ilak nama kasan.25Nunga kusumri imes bo yar twolupla ko gue sapawakoso mu karo bagaram. 26Saonga kari suen biga nungarkam, bre ko ningo me arigam, manga la minawuram le am nama maga nanuwaram. 27Jisas ko nirung ikam mu pataga iram le biring ko la tairam le ko guang kumik te mu iluwam.28Le numi maonam le mam, "Am ko guang la iluwok le aga ningo taiko." 29Tom kautam, mu gue sapawaram mu meneram, se kumik te ikam mu magara konra mu ko ningo tam.30Jisas marak sokel nako te mu bitatam mu pasakla ko ikam. Mua gurugam le karimes nunga iusam, "Awiri aninga guang kautam?" 31Ko miglom manorman le maman, "Karimes biga nunguning kiri ka iramuruman, se ni anape ko suwuta balsam, 'Awiri aga kautam?'" 32Bre Jisas loga gurugukaso awiria kautam bre arioko.

Galatians

Chapter 1

1Ani Paul , ani Kari supuling -kari ko ikia te me artem le kari bo me aga atumu baongam, Jisas Kraist se Ba Kaem Jisas Kraist kueram se maragwuram bre aga atumu kereman --- 2le nanga sikisaki agarak bagasan mu nongoma taim le den, o Kaem ko ubo lo Galasia were nengete:3Ba Kaem se Biga Jisas Kraist ilak nunga nongomang nangara se nongomang lila nengete wo, 4Jisas Kraist anananga memek ko numi Kaem kuting te beteram le ana memek ko talipra ningi bagaman mu nanga gi wetang te nanga awuram se tom kam imi ko magara konra, nigi me namanak ko, 5nup Biga mu nakola tom suenla .6Ani nunguru pitik maem mu awuk nina am pasakla muagrungman le Kaem Kraist te ninga arutam bre nibiring tuman. Ani pitik maem mu awuk nina den nirung to ikiman le nunguning ko iwita betesan, 7bre den nunguning bo bo mena , sumu am kagirip sang ngual ningarmon ko nengrak kaisan le Kraist ko den nunguning maguvmon ko karo kaisan .8Bre ana agi engel bo duruk wonong te tairok le den bo ninga manok, ana ninga manorman mu turan mena, kakrip mu maguruk ko. 9Wulengkla ana balman le aitak akingtala ani balsam, "Kagirip bo den nunguning nina taman mu tairok me ninga manok den bo keletmak ninga manok agi mu, ko magara arigok ko." 10Awuk aitak ani Kari ko bala ningonuam kupusam agi Kaim ko? Agi Kari nunga amilmil nungarik ko e? Ani kari nunga amilmil nungarik ko am karo kaia wasam agi mu, ani Kraist ko wura kari mena .11Se, aga sikisaki, nina iwita ikial ko den nunguning ani apurem mu karimet bo kote me tairam . 12Ani kari bo kote me taim, le bo me aga kausam tala. Imi mu, ariga wetang Jisas Kraist ani aisam.13Aninga sanamra kira wulengkla Juda kagin karo mu nina ko ikiman , ani Kaem ko karimet am nunguru nunga magu silatikasam . 14Ani kulak la Juda kagin ko duap dugu nunguru ko ikem, aga wonong suwan sang nunga kearem. Ani aga garuk nunga kagin kasa geakam tala ko sinar tok kasam .15Bre Kaem ko gomang ningo te ani aga atumu kiram tom ani am aiam tuagu ningi bagerem la , le ko gomang nangara ko luan aweta aga auram, 16le ko Namar aninga te wetang awuram, se ani sor awar ko karimes nu ko nunga manek ko, bre ani pasakla kagirip bo lak me tuatrem . 17Le ani Jerusalem kari giriman supiling ko artaman mu nongote me namerem. Bre, ani o Arabia namerem le wuradigi peleram Damascus tairem .18Yar ilagla suwan biring ko Jerusalem namerem Kepas arigek le ko ikek ko, le lak wik ilagla se ko kowar motam suwan karo ilak bagerem . 19Kari supiling bo karo me nungarkem , James Biga ko wira mu sele karo arigem . 20Aitak e ko nengete garek iluwem, mu Kaem moke te me ninga kulursam.21Ko wuradigi te mu ani Syria se Cilicia wonong sor te namerem . 22Kaem kagin ko Karimes Kraist ko nongomang ningi nunguning ara mu aninga me kia. 23Bre agog ko mu ivita balu kasan se iki glingman, "Kakirip ota wulengkla anananga bita maguwukaso mu aitak grispalagam le nangamang ningi nunguning koma iluwok ko karo kaia kaso mu aitak ko karimes nunga manarso." 24Le aninga ko Kaem nup patawukasan.

Chapter 2

1Fotin yar biring ko ani aking Jerusalem namerem, Banabas se Taitus nongorak. 2Kaem namirik ko aga kausam se ani namarem. Se Jesus ko duap duga sor sang ko karimet nunga manaruwasam mu ko nunga manem, kari supuling karimet nunga giwara wre la nunga manem se ikiman--- ani yipi me naguwasam--- agi yipi me naguram.3Tom mu te Grik kurang kari Taitus mu ani agarak, bre ko kukura guang batagmon ko me sail tagiman. 4Tom mu te kari kawel sang nunga beteman se taiman le ana Jisas ko karimet nanga tiguru wakasan. Nengmon se kari ko bala ko talipra ningi baganak ko, ika bita kasan, 5bre ana me kua kapaman le nunga bowa naguman, ana den nunguning am nenenga te anirok ko wre ko sail tagiman.6Tom mu te nunga bala kari supuling ma mu bo me aga saongam, nuna kari duap aguwaya mu ani nunga ko ika me aga moso,[Kaem mu ,kari iwita karimes me nunga tuetso]. 7Bre, nuna arigman mu ani, Juda mena mu Jisas ko nunga manek ko, o Pita Jisas ko duap dugu Juda nunga manarso iwita. 8Oworese, Kaem Pita ko ningi wura ilu Juda nunga sangarso huwutatla aninga ningi wura iluso le Juda mena mu nunga sangarso.9Tom ariga sinar aninga ko mu Kaem nongote beteram, mu James, Kepas,se Jon,nunga bala kari supuling ma, mu nangarak suwan awura ko munan te artaman, nuguting sengam mu ani Banabas ilak nangarman, se ana wura ilu Juda mena mu nongote namanak se nuna wura ilu Juda nongote namomon ko. 10Le ika aninga te aniwaram mu karo nanga manorman, karimet mel ko tukunang wore nunga ko karo ika tanak ko.11Irurula Kepas Antioch tairam mu Juda mena mu nongorak nayu nogikaso. 12Bre tom James kari sang nunga beteram se taiman, mu nu Juda mena mu nunga beteram, worese ani angamang ukuvram se moke pagem le ining tuem. Nu o kari lo taiman le nangimik guang isi paoga ko munak karo artu kasan wre nunga nguanga kaso.13Juda bagaman mu ilim la Cephas karoman , se Barnabas eng karo la nunga kaoram . 14Tom ani uwuta arigem mu ani ilimlanomoke Caphas manem , ni Juda bre tom ni sor sang nunga bagara aolak karo te nongrak baga ilup mu awukta ni nunga gurugu se Juda ko .15Ani awiria nanga bilangra te ana Juda ana sor awar ko mena . 16Mu ana ikisin kakirip bo Moses ko lo kareso le kari diram ko me artaso bre Jisas Kraist ko gomang ningi nunguning aso bre diram .Ana Jisas Kraist ko nangamang ningi nunguning aram se karimet diram ningo ko artaman Moses ko lo karoman le mena , mu awuk kakirip bo Moses ko lo karok ta wre kari mu kaem moke te me dirmauk i , mena .17Tom ana kaem moke kupusan nanga sanguk se Kraist ko wura kowar ko nununing nangimil aruk ko tom mu te ana nanimi ko kisan ana Kaem motam te me terong , se mu awuk nekso se Kraist sin ko wura kari ko artaso e ? mu am mena . 18Tom ani munan me aga sanguk ko mu ko ikam , le merem abiring tuem , bre aking ilu tagirek le am karo se bagirik ko nigirk . mu watang te ani kawel kari . 19Lo ko dun te mu ani kuerem le Kaem ko dun te mu ani marak bagirik ko .20Ani Kraist lak tam kangno te kuerem . aitak mu ani agata me marak bagasam , Kraist aninga ningi marak bagoso , se aninga bagara aolak aitak mu Kaem namar ko angamang ningi nunguning te , mu awuk nu aninga ko kua nanuwar le aninga ko kueram . 21Kaem gamang nangaram mu melyam ko me bitirik ko , Moses ko lo kaura te diram ko artasan agi mu , Kraist mu ipi ko kueram iwita .

Chapter 3

1O Galesia alo anape ngualara ningimik te artam! Awiri ika kawel ningimik te beteram? Am nina nemotam te Jisas Kraist tam kangno te kueram mu wetang awuman. 2Aro mel suwanta evere nengeta ikeak ko: Nina Bur Laili nengemang motam ningi taman mu Moses ko lo kaora ko munan te agi Jisas Kraist ko den ikiman le nengemang ningi nunguning aram se e? 3Nunguruta ngualman igila pa? Bur Laili ko sokel te duap beteman, le aitak nengeta ninga sokel te minawural ko e?4Ikup yeman tawun biga giman--- mu am yipi ko e ? 5O Bur Laili nengeram le ko sokel te ninga sangarso mu awuk Moses ko lo karowra ko dun te e, agi den nunguning ikiman le nangamang ningi nunguning aram se?6Ota Abraham "Kaem ko gomang ningi nunguning aram se Kaem ko balam le kari diram ko balam," 7se huwutatla, ikinako, awiria lo nongomang ningi nunguning aso mu nuna Abraham ko kuranglo. 8Den laili, mungkla ariga wetang beteram le mam sor awar ko karimet mu nongomang ningi nunguning te Kaem munan diram ko karimet ko nunga baluk, wulengklala Abraham maonam le mam, "Ni te karimes suenla ningo aringmon ko." 9Butase, awiriya gomang ningi nunguning aso mu Kaem ko ningo mu nako aso Abraham iwita.10Awiria Moses ko lo am karowoso mu ko yukup arioko; mu awuk batoga iwita baluwoso, "Karimes melsak suenla lo ko buk ningi baluwoso mu me lilim la karo tuok, mu ko yukup ariok ko." 11Aitak imi wetang te, Kaem, kakrip bo lo karowra mu kari ningo ko me balso, bre "kakrip nongmang ningi nungning te munan diram karowra mu bagara ningo mu nononga." 12Bre lo mu nangamang ningi nunguning karo me namoso, bre, "Awiria melsak lo baluwoso mu karo tuok mu sele ko marak ningo mu nako."13Kraist ana memek grum evere nagivim tam le tam kangno te kueram le ko gue te nanga dia tam--- Kaem den iwita baluwoso, "Awiriya tam kangno te kueso mu kari memek nunguning kiri"--- 14overese Abraham ko marak ningo Jisas Kraist Juda mena mu nongoram, le Bur Laili balu nangaram mu nangammang ningi nunguning te tananak ko.15Aga sikisaki lo, aga beteral se guang ko ika te mel bo balik ko. Tom kari ko ika te munan bo kalosan, umu kagirip bo due ko bitiruk ko agi nuamur karo te kunasaruk ko mu mena. 16Se tom Kaem Abraham lak den kaolam mu, "ko tuagu te taiwakaso," mu karotla lak den kaolam, mu Kraist ko balam, tuagu te suenla me nunga balam.17Aro ani iwere ko baluwasam: Kaem ika Abraham lak wulengkala kalo beteram, mu 430 yar biring ko Moses kuting te lo nongoram mu, me kwim tam. 18Nanga ningo Kaem balu nangaram mu Moses ko lo ko dun te me nangimik aruk i, bre ika, giram Abraham lak kaolam se aniram bre awete.19Se, lo mu, anape duap ko nangaram? Mu awuk, ana munan ningo suenla nunga kiasapaman wrese, se tai laga, Abraham tuagu te balam mu tai artuk mu sele. Kaem engel nuguting te lo kari kusumri tuam se nangaram. 20Awerese kari kusumri mavso mu kari suen biga wre nunga balso, bre Kaem mu suwanta.21Se awuk balnak, Kaem ko ika giram le nangarak balu aruruwaram se aniso mu, lo,me sangarso e? Mena! Bre, lo mu bagara ningo pempem me nangaruk i, le munan ningo me nangaruk tala. 22Den laili balso karimet suenla maga sapaman. Butase Kaem iwita mam mu ika nu maingkla balu beteram awiria Jisas Kraist ko gomang ninigi nunguning aruk mu Kaem aru tauko mam.23Kraist me tairam la mu ana lo ko talipra ningi bagakasan, tom mu te nangamang ningi nunguning ko lage mu wetang aram. 24Butase, lo mu, kurang biuta ko kiwem mu nanga nangimik te bitawaram, se nangamang guruga le Kaem motam te diram ko arta,lage mu tai artam. 25Se aitak, nangamang gurungman le lo ko biuta bowa ningi me bagasam. 26Se nina Jisas Kraist ko nengemang ningi nunguning aram se Kaem ko namariri ko artaman.27Nina awiria yu bowa ningi kapaman mu nina Kraist yemel guang iwita ninimi te laturman. 28Butase kakirip bo Juda mena Grik mena, talipra ningi talipra mena, kari mena imes mena, nina suenla Jisas Kraist ningi, suwanta aman. 29Butase nina Kraist ko agi mu, nina Abraham ko kurang alo, Kaem Abraham ilak nanga ningo ko den kaolam mu anananga.

Chapter 4

1Ani balsam mu iwita kurang melsak suenla ko kotam bala, mu iruru la mu nu wura dungan kari iwita, bre nu mu melsak suenla lo kotam nunguning. 2Bre nu biuta kari nunga biuta bowa ningi baga laga kam nuet balu beteram mu tai artaso mu sele melsak suenla ko kotam aso.3Se huwutatla, tom ana kurangla mu ali sor ewere ko namgiam ko talipra ningi baga kasan . 4Bare tom balu betera mu tai artam, Kaem ko namar beteram se tairam, imes tuagu ningi bilangram, lo bowa ningi bilangram. 5Iwita mam mu awiriya lo ko bowa ningi bagaman bre, ko namar ko gue te nunga dia tam, le ana karo tala nanga tagi siluwu ko namarri ko nanga beteram.6Nina kurang namar, bre se Kaem ko namar ko Bur beteram se tairam le nangamang motam ningi baga se aiso, "Ba, Ba." 7Bre se ni am dungan ko me bagasam, ni kurang namar, le ni kurang namar agi mu, Kaem te mu ni melsak suenla ko kotam tala.8Bre tom umu te, ni Kaem nunguning ko me ikem, mu ni kaem mena mu nunga dungan ko baga kasam. 9Bre aitak ni Kaem ko ikem, agi balnak Kaem nika ikiso manak, bre awukse aitak ni mua grugem le bur kawel kawel nongote pelesam? Ni piler le am dungan ko talipra ningi bagase lager ko e?10Nina kowar motam se sige iru lo se tom duap duap se yar alo nunga ariga guruga duap duap ningi bagasan. 11Bre se ani nguangsam mu awuk nina wura ani nengerak iluwem mu nina mel yam ko iwita beteman.12Aga singsang, ani nengerak wosongsam, aga turan aratal ko, mu awuk ani nenenga turan aratem. Nina ani me aga bitamaguvman. 13Bare nina ikisan iruirula ani Kaem ko den ninga manem mu ani yeman bo angimik te ani kaso. 14Yukup yeman ani angimik te artam mu ira ariga bo iwita nenenga te artam, bre nina umu te me longman le nibiring me asiman. Nina ani agarkaman mu Kaem ko engel bo, agi Jisas Kraist iwita agarkaman le aga aru tagiman.15Bre aitak nenenga ningo apalak aniso? Nina ani agarkasan, nina nemetam galuluwar le ani aisal ko terong agi mu, nina am negeral i. 16Se awuk, den nunguning ninga manem bre ko agarak maguvsan e?17Ninga gi nononga bagara ningi karo ninga awumon ko, am sail paga glingso, bre duap ningo bo ko mena. Nuna biring ko ninga awumon se nengemang motam nunga ko kani se lagaral ko ika bita glingso. 18Bre ningo ko nangamang motam kani se lagruk mu yawarakala, tom ani nengerek me bagirik mu te karotala ko.19Aga kurang godendek lo, ani kurang iluwa ko yeman iwita aking angimik te artaso, nenenga ko,namalaga Kraist nenenga ningi iru ko bilangruk ko. 20Angamang motom te aniso am aitakta wre nengerak baga se aguwala ninga ko iki lagsam bre balik se ikal ko.21Aga maonalko, nina awiria Moses ko lo bowa ningi bagaral ko kuesan bre, nina lo aguwaya balu woso mu ikisan e? 22Kaem ko den iwita baluwoso Abraham namarari ilagla, bo wura dungan imes iluwam se bo mu imes dungan mena mu iluwam. 23Kurang wura dungan imes iluwam mu nangamang barasa ko lagete, bre bo imes wura dungan mena mu iluwam mu Kaem ko balam bre.24Melsak e ko baluwoso mu den pangan, imes ilagla imi mu Kaem bala aruruwra karimet karo nungam bre ko baluwoso. Hagar mu o duruk Sinai te nungam bre ko baluwoso se kurang bilangman mu talipra ningi bagakasan. 25Hagar mu duruk Sinai o Arabia mu atumukiram; le aitak o Jerusalem ko karimet karo talipra ningi bagasan bre ko karo baluwoso.26Bre Jerusalem o kualala ko mu talipra ningi me bagoso, le umu anananga nainam. 27Mu awuk Kaem ko den iwita baluwoso, "Amilmil er ko , ni o tagu sisiram se kurang me ilusam; nier le amilmil karo ngata bitar ko, ni o kurang iluwa ko yeman me ikisam; mu awuk imes o nubrik tuata mu ko kurang suen biga imes o kuari karo mu kiaram."28Bre nina, aninga singsang,nina Isak turan, Kaem den kaolam bre ningi bagasan. 29Tom umu te kurang kari ko gomang barasa te bilangram mu kurang Kaem ko gomang te artam mu bita maguwukaso. Kilek koma suwanta tom kam imi te.30Bre Kaem ko den awuk baluwoso? "Wura dungan imes ko kurang lak nunga karo sapar se namomon ko. Wura dungan imes ko kurang mu imes dungan mena mu ko kurang lak melsak ningoningo me koma awurok ko." 31Butase, aga singsang, ana wura dungan imes ko kurang mena, bre imes dungan mena wore ko kurang.

Chapter 5

1Kraist nanga saongam se talipra ningi bo karo me bagasan. Wore se, sokel karo sanamral ko, le dungan wura ko talipra ningi bo karo me namaral ko. 2Arigalko, ani Paul, ninga manorsam nina ningimik guang isipaogal, mu Kraist ko wura kowar mu me ta ninga sanguk e.3Ani wetang te ninga manorsam awiriya kumik guang isipakso mu nu lo lilim la karo tuok ko wre ko ika beteso. 4Ni awiriya lo karo tue le kari diram ko artu ko iwita ikisam, mu ni Kraist kote nimi tagi batagu taim; Kaem ko gomang nangara mu ni ningi me bagasam.5Le Bur ningi, nangamang ningi nunguning te, amilmil karo karimes diram ko artanak ko kam mu kumi tusan. 6Nangimik guang isipagornak agi mena mu mel yam, bre Kraist Jisas ko nangamang ningi nunguning ara le nangamang tuata mu mel biga. 7Ni terong naguwerem. Awiri ni den nunguning karosam bre ko kema iluwam? 8Gemang naman sumu Kaem ka auram mu kote me taiso!9Memek gotektir ta wre magara konra biga karo artaso. 10Ani Biga ko angamin me enso wre se ni ika duap bo me ilup e. Awiriya ni ngual kisuwoso mu yeman arigok ko, awiriya nung.11Aga sikisaki, ani nangimik guang isipaoga ko duap dugu am balu wirik mu anape ko am aga bita maguwumon? Buta mu tam kangno ko den mu lage ko tareng me aniso. 12Le itoto ni ngual kisuwasan mu, angamang te wre am nongota nunga tangol isipagarmon ko!13Aga sikisaki, Kaem ninga arutam se nina talipra ningi bokaro me bagasan. Wre se kiwem memek bo kuring me tual ko; bre, ninimi nengemang tuata ko kiwem te ninimi saongal ko. 14Mu awuk Kaem ko munan den lilim la mu munan suwan nunga ira muru saparam: "Ni keta nimi ko kausam turantala bo ko kuar ko." 15Bare nina ninimi wusi bataguwaral mu, sinar talko ninimi minawural ko wo.16Buta se ani iwita balsam, Bur ko sokel te nama tairal mu sele guang ko nam giam mu me bita kaoral e. 17Guang ko nangmang barasa mu Bur me karo tuso, butatala Bur ko gomang te aniso mu guang me karo tuok e. Lagla mu nunumi karo suwanta mena, bre se ni anape ya ka ika te aniso mu neger ko me terong. 18Bare Bur nika kiti guruwuruk mu sele ni lo bowa ningi me bagasam.19Guang ko namgiam memek lo mu iwita: saman katagot duapduap, nanimi nainip maguwra, 20kaem kawel nup patovwra, dagur sinasin, nanimi karo kager daong, nanimi karo den tagira grungmra, bo ko iki maguvra, nangamang bo ko nunguru magara, tagira grungmra, suwanta ko me bagasan, 21bo mel karo mu ko iki paguwra, yugagi memek nana, yugagi memek nana le nirung ngata biga betera, kiwem sangsang karo.Wuleng kla ninga manem le aking tala ninga manorsam ,awiriya kiwem imi nunga bita karoso mu Kaem ko bagara ningo ningi me baguruk ko.22Bre Bur ko kiwem ningo mu nanimi ko kuera, amilmil yawara, lila yawra yukup yeman ningi giekam bagara, kiwem ningo sang lo nongote betesan, sanglo lo mel ko tukunang mu nunga sangorsan, sang lo nangete logra le nangete dawam ira, 23nanimi karo kua kapra, le sail karo la kiwem memek ko sokel kiasan; lo bo kiwem ningo lo imi me nongoma iluso. 24Karimes o Kraist Jisas ko mu kiwem kasa memek ko nangamang gia se ko nangamang barasa karo mu tam kangno te nunga moman se kueman.25Ana Bur ko sokel te marak bagasan agi mu, ko wosogam te baga ilunak ko. 26Nanimi naenip me patowanak, bo gomang me maguwanak, le bo mel karo mu ko me nangamang maga tunak ko.

Chapter 6

1Aga sikisaki, bo i paguvra yatra ningi namuruk, mu ni awiriya sokel karo sanamivsam mu ikes a se sangaru ko. Keta nimi ko sinar to se, mu ira ariga me ka maguworok ko. 2Ninimi ko yukup gial ko, le Kraist ko munan den karo tual ko.3Awiriya nu kari duap bo iwita ko numi ikiso bre nunguningta nu mena,mu nu numi kulurso. 4Suwan suwan nongota nunga wura terong betesan agi mena mu nongota ko ikimon ko, le nunumi nunup patawomon ko agi mu am nongote la anirok ko. 5Se suwan suwan mu nongota nunga yukup gimon ko.6Awiriya Kaem den ko kausa taso mu awiriya kasurso mu ilak ko melsak ningoningo mu sang tuok ko. 7Ninimi me kulalko. Kaem mu den pelpel me manorsan, kari bo meltoya aguso mu mel ota owore aking nunguning ko i barukso. 8Awiriya gomang barasa ko kiwem te tam muguri aguso, mu ko magara ibarukso. Awiriya Bur Laili ko kiwem kasa bita karoso mu nu Bur ningi bagara ningo pempem la mu nako aso.9Ana ningo betenak ko me gagornak ko, le me kua kapanako, mu awuk ko kam taiwoso mu te ko ningo mu ana aringanak ko. 10Butase, tom kam aniso la, kiwem ningo karimes suenla nongote betenak ko, le o karimes Kaem ko nongomang ningi nunguning ara owore nongorak.11Arigal ko agata agiting te garek bibiga batagem iwo. 12Awiriya guang ko ariga guruga wre nunga ika te aniso wre se nina ninga diruwasan ninimi guang isi paogal ko. Uwuta masan mu ko duap iwita nuna Jisas tam kangno te kueram mu ko nongorak kaimon biringmon ko me kuesan. 13Awiriya nungumik guang isi paongman mu Kaem ko munan den am me karo tusan, bre ni kimik guang isi pagaru se nup biga te tamon ko wre ko ika bita glingsan.14Ani dun dun bo ko me bigala balik i, am Jisas Kraist ko kuera tam kangno te mu sele, mu awuk, ani ali imi ko namgiam ko tam kangno te maingkala kueram. 15Nangimik guang isipaoga agi me isipaoga mu mel yam, bre karimet iru ko arta mu sele am mel biga. 16Ilimla karimes iru ko artanak mu sele Kaem ko lila se ko gomang nangara mu nunga iramurok ko, le Kaem ko Israel karotala nunga ira murok ko.17Se aitak mu bo ikup te me aga bituruk i, mu awuk, Jesus kumik te artam mu aitak mu ani angimik guang te aniso. 18Nanga Biga Jisas Kraist ko gomang nangara mu ninga marak karo kawituruk, aga launwira. Nunguning.

Philippians

Chapter 1

1Pol se Timoti, Jisas Kraist ko wura kari, tam gava imi beteman se nina karimes Filipai bagasan bre , ninga kari supiling karo nengete. 2Ba Kaem ko gomang nangara nengete se Biga Jisas Kraist lak nunga lila karotla nengete.3Le pempem la ninga ko angamin ares maso mu Kaem amilmil tusam. 4Se pempem la ninga ko Kaem lak monoksam, mu amilmil karo tla lak balsam. 5Tom iru la nina Kaem ko den gilalong ikiman le ko kagin ningi wutu nanguman mu ani nenenga ko buta amilmil den balu laksam. 6Aninga ika te au kaparam le aniso mu iwita, awiria wura ningo irula nenenga ningi duap beteram mu iluwok karo nama laga Jisas Kraist ko taira kam te minawurok ko.7Ani nina ilim la ninga ko amilmil a laksam, mu awuk, tom ani Kaem kagin ko ikup gueak ningi namakasam mu nina ani agarak sanami lagakasan. Am nunguru ninga kuesam. 8Kaem mu aninga ikiso wre ani baluwasam, am nunguru ninga kuesam, Jisas Kraist ko gomang nangara ko kiwem te.9Aninga ngatang nenenga ko mu iwita: nangamang motam sang lo nongora ko munan bre bigala nengemang motam ningi anirok ko. 10Ani Kaem lak iwita balsam mu ko duap iwita, nina munan diram se kiwem ningo la ko sail tagiral, mu Kraist ko taira kam te mu nina ningimik den mena ko wo, 11le Jisas Kraist ko munan diram mu ningimik karo terong mauk se Kaem nup biga tauk ko.12Aninga angamang te aniso mu nina aga sanglo ikal ko, yukup yeman ani angimik te artam bre nengeram se Kaem ko den sor sang te karo tla namaram se karimet suen biga karo iki glingman. 13Rom ko kager kari suenla se ko karimet karo iki sapaman ani talipra kari wre Jisas Kraist ko dugu duap karimet nunga manaru gruksam. 14Ani talipra ningi bagasam bre se aga sikisaki Kaem ko sokel bigala nungumik karo terong aram wre se me nguangsan den nunguning sail karo baluwasan.15Sanglo mu nongomang yeman se nongomang memek karo Kraist ko balsan, bre sanglo mu nongomang ningo te Kraist ko balsan. 16Awiria gomang motam ningo te den balu woso mu nu ikiso, ani mu Kiem ko den nunguning bitorsam . 17Kari sang mu Kraist nup apumon le te tamon namon ko ika betesan, nongomang ni nunguning te mena. Nunga ika te mu uwuta mamon le ani talipra ningi bagasam bre angamang motam maguvmon ko i masan.18Se awuk balnak ko? Ko bala suen biga aniso---o ika kawel te agi ika ningo te---Kraist ko duap apusan, ewere se ani amilmil asam. Nunguningta, ani am amilmil arik ko, 19ani ko ikisam lage ani te talipra bitirik le artik ko mu e ta iwo se nenenga ngatangra Kiem kote se Jisas Kraist ko Bur Laili ko saonga te.20Am eta imi mu aninga ika gira, le melsak sang karo aga ika te karo aniso mu meta dolrik, le pempem la sokel karo, angimik guang te Kraist nup biga tuaek ko, tom marak bagirik agi tom kuerik. 21Aninga marak bagara mu Kraist ko nup biga ko le aninga kuera mateng mu aninga ningo.22Ani am guang te marak bagirik ko agi mu, wura ilusam bre ko ningo ko. Bre am lage awuk bre karek ko? ani me ko ikisam. 23Ani marak bagara, se kuera nunga kusumri bagasam. Bre ningo nunguning kri mu, angimik guang betirik le Kraist lak bagirik ko, 24bre am guang ningi bagirik agi mu nenenga niko ko.25Ani angamang ningi nunguning te ikisam mu bokoro ninga saonga ko wura mu am aniso, wre se ani am marak baga se ninga sangaru wrik se nama laga ninga nengemang ningi nunguning mu nunguru au kapuruk se ko amilmil kelegal ko. 26Bre se tom ani aking pelirik nengete tairek mu nina ani agarak amilmil aral le K raist Jisas nup bigala patowaral ko. 27Mel biga nunguning mu . Nenenga bagara aolak mu Kraist ko den laili karo namuruk ko, se tom ani tairek ningarkik agi me tairek, bre nenenga ko nirung ikak mu, nina ika koma suwanta nenemang motam suwanta, baga se den nunguning ko wura sokel tual se karimet suentala nongomang ningi nunguning aruk ko.28Awiriya nengerak memek bitavwasan mu me nunga ko nguangngaral ko. Kiwem mu betesan mu am magomon ko la, bre ni mu Kaem ka aru tam, se ni Kaem ko. 29Kaem ko namar Kraist ko nup te yukup yeman ningimik te artuk ko wo mam, 30yukup yeman koma suwanta ani angimik te artam, se aitak ani ko ninga manorsam.

Chapter 2

1Awiriya nengerak memek bitavwasan mu me nunga ko nguangngaral ko. Kiwem mu betesan mu am magomon ko la, bre ni mu Kaem ka aru tam, se ni Kaem ko. 2Kaem ko namar Kraist ko nup te yukup yeman ningimik te artuk ko wo mam, yukup yeman koma suwanta ani angimik te artam, se aitak ani ko ninga manorsam.3Ika kawel bo te nengeta ninimi patowara ko munan te mel bo me negral ko. Bre ninimi karo kapra ko munan te sang lo ninga ilu kiara iwita nunga ikal ko. 4Nina suwan suwan nengeta la ninimi ko me ika tal ko, bre sanglo nunga ningo ko karotla ika tal ko.5Ika Jisas gomang te aniram bre nenenga ningi anirok ko, 6nu, Kaem nunguning bre guang ningi bagakaso bre nu am Kaem ivita baguruk ko ika me beteram, mu ko nunguru ko ikinak ko. 7Am, numi mel yam ko beteram le wura dungan kari ko artam, le kari ko bilangram. 8Numi ita kutugaram karo kaparam le kueram tam kangno te kueram!9Butase Kaem nup biga tuam. Nup tuam mu nup suenla nunga kiaram. 10Ivita mauk se Jisas ko nup te bagura sueala kapomon ko, bagura o heven te se ali tuagu te se o ali bowa ko ilimla. 11Ivita mauk se nangamili suenla balmon Jisas Kraist mu Biga, se Ba Kaem nup biga tauko.12Butase se aga agamang motam lo, den kaora ko munan pempem la nengete aniso, tom ani nengerak bagasam agi aitak nengerak mena, nguangra karo ninga ningo pempem la wre ko wura tal ko. 13Imi mu Kaem nenenga ningi wura iluwoso ko te kiwoso mu se ko gomang motam amilmil ko.14Wura mel suenla iluwal ko mu ngungung ngangang se tagigrungmra karo mena ko 15mutang mu sele, Kaem ko kurang ko artalko ningimik den mena terong la tom memek imi ningi, ali imi te nikinang iwita kani se bagaralko. 16Bagara ningo ko den iluwal ko se Kraist ko kam te ani agosasa murik ko mu awuk ani yipi me nagurem agi yipi me wura kowar taim.17Nina nengemang ningi nunguning aram bre ko aninga momon le aga gue ira warmon se kapuruk mu ani am nenenga ko am nunguru amilmil arik ko. 18Nina butatala ani agarak nunguru tala amilmil aral ko.19Bre se aninga ika Biga Jisas kote betesam Timoti bitiruk se nenenga te tairok ko, se nina aguwaya bagasan bre ikek le agamang aurok ko. 20Kagirip bo nu iwita aninga te mena, nenenga ko nunguru ika taso. 21Sanglo mu nongota nunumi ko ika tasan, Jisas ko me ika toglingsan.22Bre nina Timoti ko muna kasa nunguru ko kisan, kagin den ningo ko wura te nunguru aga saongam, o kurang bo nuet sangarso iwita. 23Ani pasakla bitirik se nengete tairok ko bre aninga bagara nunguru ko ikek le sele. 24Le ani kisam me kam maeyok se Kaem kurang kagaru aisok se tairek ningarkik ko.25Bre Epaprodaitus bitirik se nengete tairok ko ikivsam. Nu aninga launwira se aga wura suwan se kager kari, se nenenga den gilalong gia kari se aninga saonga kari. 26Nenenga ko nunguru gomang batagam, le nengete tairok ko ika beteram, mu awuk nina nu kuera tam mu ko den ikiman. 27Mu nunguning ta kuera biga ta tam le kua palungam. Bre Kaem gomang tuam, le nu la mena, aninga ko karotla ika tam le, se ani ko me nia mo se lagrik ko.28Butase ani amilmil karo bitirik se nenenga te tairok, se nina arigal le karotla amilmil aral ko, se aninga aiman bataga bre kua kapuruk ko. 29Biga nup te amilmil karo Epaprodaitus aru tagiral ko. Kari iwita mu nup patowaral ko. 30Kraist ko wura luan te kua palungam. Nu kota numi ko me ika tam nenenga nigiwim tam le aninga sanguk ko karo kayawa.

Chapter 3

1Aga sikisaki, den nukum, Biga ko amilmil aralko. Munak koma suwanta gira wuragi nengete batogasam mu aninga te wura bo kowar mena, imi mu ninga ningo ko. 2Kausik nunga sinartalko. Wura kari memek nunga sinartalko. Karimet nungumik guang isipaoga ko kari nunga sinartalko. 3Isi paoga nunguning karimes nungumik te artaso mu ana nangimik te artam---ana Kaem ko Bur ko sokel te kagin asan wre, le Jisas Kraist nup biga tusan, le munan karimes nungumik guan te negsan mu me ta nunga sanguk e.4Ikal ko, kiwem guang te betesan mu karimet sangarso agi mu ani agimik den mena, ani kari dirim, ani suen biga nuga kiarem. 5Ani mimili la agimik guang isiman, ani Israel ko, Benjamin ko digo korang ko, Hibru nunguning; le lo ko dun te mu, ani Parisi.6Ani sail karo Kaem ko wura bitakasam, kagin karimes nunga bita maguwukasam; le lo ko dun te mu ani kari diram, agimik den mena. 7Bre dundun suenla ani aga saongam e maem, mu mena Kraist karo tuek mu sele.8Nunguning ta, melsak suenla ani ko ikam mu melyam Jisas Kraist aga Biga ko ikem mu aninga te mu mel biga. Ani melsak suenla abiring tuem---le melyam ko iwita nongorkasam---se Kraist la aninga ningi sor tauk 9se Kraist ko angamang ningi nunguning te kari diram ko artik, lo kaora ko dun te mena---Kaem ko kiwem diram nangamang ningi nunguning te tasan. 10Se aitak mu ani nako yikup yeman se ko kuera barasa ko sokel bre agimik aruk, se aga kuera mu nako iwita ko, 11se aguwaya bre aitak la kuesan le maraksan wre ko sokel agimik aruk ko.12E ko balsam imi me angimik a saparam, se ani me dir ma saperem, bre ani Kraist Jisas ko aga apuiluwam bre agimik a sapruk ko sail pagsam. 13Aga launwira, ani apu iluwem iwita me ko ikivsam. Bre munan suwanta ani neksam mu: melsak suenla abiring ko mu ani ko angamli saposo se melsak aga gira ko wre ko sail pagsam, 14Kaem ko aira agako kualala Jisas Kraist te wre mel koma yawara iwita ariksam le ko giekam tala ko sail pagavsam.15Ana iwiriya garuk aman mu ivitata iki se langnak ko; bre ika bo keletamak nengete anirok agi mu, Kaem wetang awurok ko. 16Bre, munan maingkla nangimik aram , mu ilu kuangnak ko.17Aga sikisaki, ani betesam bre nina beteral ko. Munan ana betesan se nina ariksan mu sang lo betemon se arigal mu karo tual ko. 18Suen biga nunga bagara aolak---miskri o maingkla ani ko ninga manem, le aitak amononge kapa se ninga manorsam---tam kangno melyam ko betesan. 19Nunga wuradigi mu magara konra biga. Muawuk namgiam mu nononga kaem, le dolra kiwem mu ko amilmil asan. Nunga ika mu ali ko mel te aniso.20Bre ana mu heven ko karimes, se sor nung te nanga saonga kari tairok ko, Biga Jisas Kraist. 21Le ko marak sokel te nanga nangimik guang magara konra karo imi negruk se nako kumik guang ningo mu iwita artuk, se nobowa nanga tungumok ko.

Chapter 4

1Butase, Biga ko nup te geakam tala sanamral ko, aga sikisaki yawara. 2Ani Euodia se Sintike nengerak wosongasam, Biga ningi ika koma suwanta karo bagaral ko. 3Aga wura suwan nunguning, imes evere nunga sangaru ko ka isorsam, nuna Kaem ko den karimes nongora ko wura wre te nunguru aga sangorman, Clement se aga wura suwan sanglo, nunga nunup bagara yawara mu ko buk ningi aniso.4Biga ko nup te amilmil arako. Aking tla balsam,amilmil aral ko. 5Ka bagara lila mu wetang awur se karimes suenla aringmon ko. Biga ko taera pingi kam aram. 6Mel bo ko me bigala ika to ko. Bre, meli ko agi mu guranek te amilmil karo, Kaem lak ko balal ko, 7se Kaem ko lila, ika suenla ira muruso, mu Jisas Kraist ningi ka gemang motam se ka ika kiti gurugok ko.8Se den nukum, aga sikisaki, kiwem nunguning, kiwem ko kua kapara karo, kiwem diram, kiwem kumik karur mena, kiwem ningo, kiwem ko bala ningo ningi aniso, kiwem kumik paguwura karo mena, kiwem ko bala ningo karo, ota umutang ko ika tal ko. 9Kiwem o ta aninga te kausa taman le ningimik aram le nedegewa ikam le nemetam arigam, karo tual ko, se lila ko Kaem nengerak baguruk ko.10Ani amilmil bigala Kaem tusam muawuk nina aitak aking aga ko ika tasan. Wulengkla aga ko ika tokasan ka, bre kuring bo te nina nigiting aisal ko were me artukaso. 11Ani tukunang karo se me balsam. Muawuk ani dundun suenla ningi angimik sinar aram. 12Mel mena mu ani ko kisam, mel karo terong mu ani ko kisam. Ani na karo agi na mena ko kiwem yumura mu ani ko ikisam, ale mel karo agi mel ko tukunang mu ani ko ikisam. 13Ani biga ko sokel te ika mel suenla nigirik ko.14Bre, nina kiwem ningo beteman aninga yukup ningi aga sangorman. 15Nina Pilipai ikisan Kaem ko wura irurula, ani Masedonia beterem le tairam mu, kagin bo nuguting me asiman am nina nengeta diram. 16O Tesolonaika bagakasam ta wre, nina ani tukunang arigem mu tom suenam aga sangorman. 17Ani melbo aisal ko me angimik me bitakasan. Bre, aninga logara mu munan bitakasan bre ko koma ningo bigala ningimik aruk ko.18Ani nunguru ta aga sangorman, tukunang bo me arigem. Melsak Epaprodaitus tuman se karo tai aisam mu am terong ma kaparam. Am melbo siring yawara, Kaem motam te am ningo nunguning. 19Aninga Kaem ko namar Kraist Jisas te tukunang suenla nengete aniso mu ko ninga sanguk ko. 20Nup biga mu nanga Nainet Kaem ko tom suenla. Nunnguning.21Kraist Jisas ko nup te aninga amilmil den Kaem ko karimet laili nungaru ko. Launwira ani agarak mu nunga amilmil den nangete wo. 22Kaem ko karimes laili Caesar lak bagasan mu nunga amilmil den nangete wo. 23Biga Jisas Kraist ko gomang nangara mu ninga bur lak kawituruk ko.

Philemon

Chapter 1

1Ani Pol, Jisas Kraist ko wura dungan kari, aga bo Timoti lak, o Pilimon kate, nanga bo yawara se wura suwan, 2le nanga nangoras Apia se Akipas nanga kager suwan, le kagin karimes ka kawam te ilu bolola awusan. 3Kaem Biga se ko namar Jisas Kraist nunga nongomang nangara se nongomang lila nengete wo.4Ani pempem nanga Kaem amilmil tue lagsam. Ni aninga guranek ningi baksam. 5Biga Jisas ko nangamang ningi nunguning ara se nangamang tuata le sang lo nongomang ningi nungning ara mu gemang nongora ko kiwem kete aniso mu ko nirung taim. 6Aninga guranek mu ni gemang ningi nunguning ara wre bigala kiwem te artuk ko ana o Kraist ko wre nanga kiwem. 7Nika kiwem bo ko kuera mu kris ilimla nunga saongam verese, agabo, ani nika ko bigala amilmil asa. Ani pempem nika ko Kaem amilmil tusam. Ani nika ko guranek betesam. Gemang Kaem ko nunguning ara se gemang ko kuera se sang lo Kaem ko nongomang ningi nunguning mu nunga kua nongora mu ko nirung mu taem. Aninga guranek nika ko mu iwita nika gemang ningi nunguning ara ko kiwem bre giek mauk se munan ningo suenla ana o Kraist ko bala wre nanga kiwem mu ni kimik karo terong mauko. Agabo, nika ko agamang ningi nunguru amilmil aso sanglo nongomang ningi nunguning ara wre nanga kua nongorasam mu nunguru nunga sangarso.8Butase, Kraist ningi ani sail karo am ka manek se agiring ilup ko, 9bre nanimi ko kuera ko munan aniso, wre se am karak wosongasam Ani, Pol, ani kari garuk, se aitak mu Kraist Jisas ko nup ko talipra ningi bagasam.10Ani aga kurang Onesimus ko ka esorsam, ani talipra ningi baga se kurang ko taim. 11Wulenkla nu ni karak bagaram mu nu melyam, bre aitak mu aninga te ta nika te mu nu wura karo. 12Nu aninga angamang motam, bre ani beterem se nika te peleram tairam. 13Aninga angamang te mu am agarak bagruk ko, nika ko aninga wura iluse agarak baguruk ko, tom kam e ani gudnius ko talipra ningi bagasam.14Bre agata aga ika te mel bo me nigirik ni te iki wasam bre ko. Tukunang ningi kiwem ningo bitar ko mu ani ko me kuesam gemang ningo te mu sele. 15Am duap ewre ko igila tom tukunang ko ka beteram, le piliruk tairok mu pempem la karak baguruk ko. 16Dungan ko bo karo me baguruk, launwira yawara iwita. Aninga angamang motam, le nika te mu bigala, guang te se Biga ningi.17Ani nika bo agi mu, nu nika bo ko iwita to ko. 18Nu nika bita maguwaram agi nika te mel i tam agi mu, yukup mu ani nungek ko. 19Ani, Pol, agata agiting te garek imi iluwem: Ka wura kowar mu nungek ko wo. Ani aguwa nika sangem mu me ko ka manek ko. 20Awo, aga bo, Biga ko nup te; Kraist ningi angamang ira ko.21Den kaora ko kiwem nika te aniso mu ani am ko iki sapasam, e aitak garek iluwasam imi. Le ani ikisam mel i neger ko ka iusek mu ni am neger i. 22Le kam suwan te, daup ko bagara kuwim bo karo nunguru biter ko, le angamin me enso nenenga guranek mu aninga sanguk se pilirik nengete tairek ko wo.23Jisas Kraist ningi aga talipra suwan, Epapras, ko amilmil nengete. 24Se Mark, Aristakus, Demas, se Luk, aga wura suwan lo mu karotla nunga amilmil nengete. 25Biga Jisas Kraist ko gomang nangara ko munan mu nengete wo. Nunguning. .

1 Peter

Chapter 1

1Ani Pita , Jisas Kraist ko wura kari supuling, den beterem se nina Kaem ko karimes o ngualngual parasman le Pontus, Gelesia Kapadosia, Asia, Bitinia bagasan bre nengete. 2Ba Kaem ninga iki saposo, wre se girakla la ninga atumu kiram ko kurang ko bagaral ko. Holi Spirit ninga saongam, se nina ninimi Kaem kuting te beteman le bagara laili mu ningi kasu naguman, le Jisas Kraist ko kuring karo tuata mu nengete guigak aram. Se Jisas ko gue ninga aruwurok se Kaem motam te nikinang pagal ko. Kaem ko gomang nangara mu ninga ira murok se ko gomang lila mu biga la ningimik karo terong mauk ko.3Jisas Kraist ko Kaem se ko Nuet nup biga tauk ko! Ko gomang nangara ko kiwem te nanga saongam se iru ko bilangman le bagara ningo Jisas Kraist ko kuera barasa ningi aniso mu nangaram. 4Bagara imi mu kumik mena namara mena, karur paga mena,le me yumu namuruk e. Bagara imi mu heven te kumi nangaruwoso. 5Ni Kaem ko sokel ko biuta ningi bagasam le nanga arutam mu tom nukum te wetang awurok ko.6Imi ni ko nunguru amilmil asam, overese kam mi te yukup duap duap nigruk se neneman batok ko mu nengete tairok ko. 7Imi nengemang ningi nunguning te wetang aruk ko,nangamang ningi nunguning manga koma biga mena namara mu kiaram,tama ningi namoso ta wre. Iwita artaso mu tom Jisas Kraist tai artuk mu nengemamng ningi nunguning mu ko amilmil biga kapruk ko.8Ni kumik me arigem,bre ni gemang motam ningi ko kuesam. Aitak mu ni me ariksam, bre ni ko gemang ningi nunguning aso le ka amilmil wre ko bala ko me terong. 9Ni aitak mu ni ka gemang ningi nunguning, ko koma towasam, ka marak ko ningo nuam. 10Propet alo bagara ningo ningimik aruk ko balman, le nongota nung ko nunguru ko ikimon ko, duap karo grungmu laga kasan,11Kaem ko Bur nunga ningi baga se nuguring te balu kaso Kraist yukup yeman giok le kueruk le mararuk barasuk ko, tom kam aguwaya wre te. 12Nononga te wetang aram se ko ikiman le ko balu kau kasan mu nononga mena, bre nenenga, aitak Holi Spirit heven beteram le tai kaparam le kari kuring te wetang awuram---melsak engel alo aringmon ko kua laga kasan bre.13Buta se nina pempem la ika sinar karo bagaral ko. Ninga aolak suenla nunguru kiti gurugal ko. Nanga logara suwanta Jisas Kraist kate anirok se tom nu tai artuk mu nanga ningo balu nangaram mu nangimik aruk ko. 14Kuring kaora kurang iwita, wuleng kala nangamang gia ko kiwem kasa me ika se bita karo waman mu aitak me kaoral ko.15Kaem Biga ninga arutam mu ko bagara laili, avere se, nina, ninga bagara aolak lilim la te laili kaural ko. 16Kaem ko den te nanga maonam,"Nina laili aral ko, mu awuk Ani laili." 17Se ni arusam"Ba" masam nu o ana karimes nanga betera kaora, ari se nanga tuetso ana kari te iki karosan iwita mena, wre se ninga bagara aolak tom imi te mu Biga ko ikise lagaral ko.18Nina ikisan manga mel mena namara mu bagara aolak memek ninga garuk ninga kasurman mu me ninga dia tam. 19Bre mena, Kraist sipsip godek kumik memek mena wre iwita artam, le ko gue laili te ninga dia tam.20Melsak suenla mena ko kam te Ba Biga Kraist atumu kiram anananga memek ko kueruk ko, le aitak kam nukum te nenenga te wetang awuram . 21Nu te nina Kaem ko nengemang ningi nunguning aso, le marak tuam se maragaram barasam se nup biga tuam, buta se nenenga nengemang ningi nunguning se ningo ko nengemang aniso mu Kaem kate.22Nina den nunguning ikiman le karo tusan wre se nengemang motam nikinang pagam. Wre se ninimi nengemang tual ale; nengemang motam lilim la ninimi ko nunguru kueral ko. 23Nina iru ko bilangman, Kaem den marak karo se me mena namara wre ninga saongam se nina iru ko artaman.24Mu awuk, " Karimes mu sirsir iwita, nanga ariga mu sirsir ko muguri wakla artaso iwita. Sirsir maraka namoso se ko muguri wakala kapa mena namoso iwita, 25bre Kaem ko den mu kumik mena namara mena." Den imi mu den nunnguning se den ningo nina ko ikiman.

1 John

Chapter 1

1Den marak ago duap te artam mu ana ko ikiman ana nanga namotam te aringman ale ko batongman ale nanga nagiting te den marak ago mu iluman 2Se marak mu wetang te artam , se ana aringman , le ko ninga manorsan , Marak mu po pempem la Ba Biga lak bagakoso , bre anananga te wetang artam.3Ana namotam te aringman le nadae te ikiman bre nenenga manorsan , se nina karotala ananangrak ika koma suwanta karonak ko . Se ana mu ba se ko namar , Jisas krist nongrak koma suwanta . 4Se den imi ana nika tegarek San mu , Nika amilmil mu neruk se dir mauko .5Den imi ana noko te ikaman mu ana nika manarson , mu Kaim wikinang , Se noko ningi mu tiromrom mena biya. 6Se ana balnak ale noko nup patowasan manak ale tiromrom ningi dugukaronak , mu ana kawel, San , ale den nunguning me karo Tusan . 7Bre ana nikinang e aolak to wanak nu nikinang te bagoso woiwita , musela narimikaro nanga Bagara mu suwanta , se ko namar Jisas ko gue te nanga yukup suen la suwurok ko .8Bare ana balnak ale yukup mena balnak , mu ana nangta ninimi kulursan , se den nungning mu ananga ningi me anise . 9Bare anananga yukup mu apunak my , nu ko den karok le nanga yukup mi kutuworok le lilim la suwu sapurok ko . 10Bare ana balnak ana nangimik yukup mena manak mu ana nu kawel Kari ko balsan , se nako den anananga ningi me aniso .

Chapter 2

1Aninga kurang , melsang evere ani nika te garekrem mu ni mu yukup me nuguru ko . bare awuk aviri ya yukup beteso ,ana betala wetang te sangronak , Ba Jisas krise mu diram suwanta . 2Nu mu gomang ngaram nanga yukup ko , ale nanga la mena . bare ali lilim la ko . 3Ireta se ana mu ana noko ikesan , mu awuk noko lo karo baganak mu .

2 John

Chapter 1

1O Kari supling kote , se o Kaem ko Karimet nongote , ani nungningta ninga kuasam la anila mena , bare awiri ya lilim la den nungning ko aikido mu karotla . 2Mu awuk den nungning nanga ningi ariso le pempem la nangarak anirok ko . 3Ba Kaem se ko namar Jisas kraist , Kaim ko kurang , ningi nungin Sa kura .4Ani nunguru amilmil lasam , mu awuk nika kaurang sang nungarkem mu aloak kewem nunguning ko wrekaro wasn , O Ba ko lo te nangaram bre . 5Se aitak ani sokel karo imet , nika manorsam , Ani garek batagem mu lo iru mena , Bare mu ana girakala la taman , mu ana tiran siki nunga kuaneko . 6Se imi ninimi ko kuasan , mu ana lo balso mu te alok tanak ko , imi mu lo girakala la ni ikem se ni mu te alok ilup ko .7Kari kawel suen biya ali imi te arataman , Mu nuna balsan le Jisas Kraist nu Kari ivita me tiram masan . Imi mu Kari kawel se Kristus kawel . 8Keta Nimi ariko , wura kowar ana ilimla betem mu ko koma lilim la toko .9Awiri ya girok namaruk le , Kristus ko den me tauk , mu nu kaim me taso . Nu awiri ya den ikiso mu nu ilagala Nuet se Namar taso . 10Se awiri ya tirok le den me katirok mu ni me ilup ko le me kawam ningi aru ko . 11Mu awiri ya nu aruso mu nu ilak kavetso le memek between .12Ani melsak kasik biya nika te garek ariko , ale ani ika me towasam , garek Tapal se Gripel te me garekirik ko . Bare ani nika te tairek le , nangma kasurnak ale ko baliko , se ananga amilmil mu bigala Artuko. 13Kuirang ka bo kota mu nunga amilmil nika te .

3 John

Chapter 1

1Ani kari supiling garek ilu angamang motam Gaius kete, me kawelsam ka kuesam. 2Ka kuesam, aga guranek mu ni yukup yeman bo me ariko am terong la bager ko, o ka marak terong la aniso iwita. 3Tom nanga singsang taiman le ni den nunguning karo tuese, baluwasam maman mu ani am nunguru amilmil arem. 4Tom aga kurang lo den nunguning karo tusan mu ko nirung ikisam mu ani am nunguru amilmil asam.5Ka kuesam, tom ni nanga sikisaki nunga sangorsam agi me nunga ika nunga sangorsam mu kiwem diram se kiwem nunguning la bita karo ko. 6ota mutang mu nika kiwem ningo mu o kagin ningi bagasan mu nunga manarmon ko. Kiwem Kaem motam te diram mu karo le o aolak ilu wasan mu nunga sangaru ko. 7Kaem ko nup bre bigala nunga ika te ani kaso wre se meltutuk bo ilumon le karo aolak ilumon ko mu nungamli kapakaso. 8Kari iwita wre nunga ilu taginak mutang mu sele ana karotla den nunguning ko wura kari.9Ani grek bo batagu kagin ko karimes nungarem, bre Diotrephes, numi gira ko bitawra, mu anananga me kueso. 10Ani tairek agi mu ko balik se ko ikal ko, anananga balu maguvso. Kiwem umu la mena, launwira namaman mu me nunga ilu tagiram, bre nanga singsang nunga ilu tagiman mu kagin ningi nunga kaoram se artaman.11Ka kuesam, kiwem memek me karo tue ko kiwem ningo la bita karo ko. Kagirip Kaem lak bagoso mu kiwem ningo la beteso; awiria kiwem memek beteso mu Kaem ko me kiso. 12Demetrius mu imi ko iki saposo le den nunguning mu karo ko ikiso. Ana nung imi ko ikisapra la, se ana me kawelsan ana nunguning bre balsan.13Ani melsak suen biga ko garek arik ko mu aniso, bre aga ika te mu garek te me nengete iluwok ko. 14Bre aga ika te mu kruowruk ningarkik, le nanimi nangama ari se nanimi karo balnak. 15Lila nenge

Jude

Chapter 1

1Jud, Jisas Kraist ko wura Kari, se Jams ko wira, o nunga aru Ba Kaem ko gomang motam bala, le Jisas Kraist ko kumi bitawasan. 2Kaem ko gomang nangara se ko lila se ko gomang bataga mu bigala nengete.3Aga yawara, ani garek iluwek le Kaem nanga arutam bre ko ninga manek ko negawa, bre aking e garekrem le ninga manorsam nangamang ningi nunguning ara ko kiwem wulengkla nanga kasurmam wre ko sail tagiral lo. 4Kagirip sang maga namomon ko lage te anisan bre tetelala ninga ningi wutukapam. Gop kari lo Kaem ko gomang nangara ko kiwem mel yam ko betesan, le Jisas Kraist ananaga Sopolang se nanga Biga nuburing tusan.5Aitak aking ningamin paek ko karo kaesam---imi mu nina mainkala ko nunguru ikiman---Ba Kaem karimes sang Igip bagaman se nunga giam nongorak artam, bre wuradigite awiriya me nongomang ningi nunguning ara mu nunga minawuram. 6Engel alo karotla nunga kuwim sor Kaem balu nongoram mu te soar bagaman---Kaem nunga talipram, se tirotirom biga ningi bagasan, Kaem ko kam biga taiwo mu te moke te sanamomon ko.7Am Sodom Gomorrah se sor wonong nunga laturman wore nunga kam te iwita, imeskari karo teredaong nana ko kiwem bita karo karo nama buruk kausik kiwem karotla bitakaro kasan. Imi nungumik te artam mu o awiriya mainte tama ningi kani maga ilu se lagruk ko tantrum. 8Am lage koma suwan te, ipingragrum alo imi nungumik guang maguwuglingsan. Biga nubiring tusan, le Kaem ko kiwol ningo ningo nunga balu maguwasan.9Bre tom engel gira Mikel, Satan ilak Moses ko kumi guang ko tagi grungmu kasan, mu den memek bo ta te me maonam. Bre iwita maonam, "Biga ka ining kisiso!" 10Bre karimes imi mel bo me ko ikimon ta wre bala memek am karo artamon ko. Le mel i ko ika sonar tamon---o brukausik diwang nungumik gue te ko ikisan---mu nunga maguwoso silataso. 11Am magomon ko! Kain ko lage te nama sapaman, le Balam ko pagura ningi namaman manga ko ika te. Kora ko korang kula le magara konra bre ningi you saranga namaman.12Eta imi mu lias kore memek nenenga nam giam ningi bagasan. Nungumik dolra mena, nongota nutagu tugumon ko ika te. Tahiti nuwi kumik tuwik mena, dula gi karo namoso. Tam nunguning kapuruk ko iwita sisik warso---bre tam mu kueram bre, yager karo barukaman se maraka namaman. 13O gagi tamun samamer biga, ngusuk gemsan le nunumi dolra te betesan. Nuna mu o baras lo, tirotrom biga ningi baga ilu lagmon ko kuwim nongormam bre.14Inok, nongotak ari Adam biring ko bilangaman se nu nutagu te bilangram, mu iwita balam,"Arigal ko! Biga ko karimes laili lilim biga ningi arta ko me terong wre karo taiwoso. 15Tairok le ilim la nanga tuetruk ko. Memek bitawra mu lilim la nunga taliprok ko, le munak memek suen la nako ko balman." 16O imi mu ngungung, kutuktuk, nongomang barasa ko kiwem karowra. Nunumi nunup patowra, ko kiwem te sang lo node nungumik maguwasan.17Bre ni, angamang motam, den Biga Jisas Kraist ko wura kari balu langman mu ko kamin tugum ko. 18Nuna ka manorman, "Tom nukum te mu den pelpel bala ko kari mu nongota nunga nongomang barasa karomon ko." 19Karimes imi mu aruruwra bagara me ko kisan. Me grisplaga, se Bur Laili nunga ningi me bagoso.20Bre ni,angamang motam, nangamang ningi nunguning ko kiwem nika te aniso werete nimi sokel tui ko, le Bur Laili ko sokel te guranek bitar ko. 21Kaem ko gomang nangra ko munan ningi bagaral ko, le Jisas Kraist ko munan ningo mu kumi tunak se bagara pempem la mu nangaruk ko.22Awiriya nungamin enra karo mu nunga saongal ko. 23Sang tama ningi mu nunga gial se artamon ko. Sang lo mu nguangra karo nunga saongal ko. Le nunga yemel guang kiwem memek ko karur karo mu am nunga mia nanuwural ko.24Se aitak nanga Biga nanga sanguk se me dagulu barasanak, le nanga sanguk se ko koma te nikinang biga ningi sanamanak, karur mena se amilmil aromemek karo, 25am Kaem suwanta memek ningi nanga arutam Jisas Kraist nanga Biga te, nup biga, sor iramuram,le sokel girakala,aitak, se tom suenla. Nunguning.