Sumbwa: Bible for Ruth

Formatted for Translators

©2022 Wycliffe Associates
Released under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
Bible Text: The English Unlocked Literal Bible (ULB)
©2017 Wycliffe Associates
Available at https://bibleineverylanguage.org/translations
The English Unlocked Literal Bible is based on the unfoldingWord® Literal Text, CC BY-SA 4.0. The original work of the unfoldingWord® Literal Text is available at https://unfoldingword.bible/ult/.
The ULB is licensed under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
Notes: English ULB Translation Notes
©2017 Wycliffe Associates
Available at https://bibleineverylanguage.org/translations
The English ULB Translation Notes is based on the unfoldingWord translationNotes, under CC BY-SA 4.0. The original unfoldingWord work is available at https://unfoldingword.bible/utn.
The ULB Notes is licensed under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
To view a copy of the CC BY-SA 4.0 license visit http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/
Below is a human-readable summary of (and not a substitute for) the license.
You are free to:
The licensor cannot revoke these freedoms as long as you follow the license terms.
Under the following conditions:
Notices:
You do not have to comply with the license for elements of the material in the public domain or where your use is permitted by an applicable exception or limitation.
No warranties are given. The license may not give you all of the permissions necessary for your intended use. For example, other rights such as publicity, privacy, or moral rights may limit how you use the material.

Ruth

1

1Iligela kusiku zye mbhwami bwe bhalamuzi kumba mbungalo bhutano munsi, ne mntu umwiwe Bethelehemu ye Yuda alazya hansi ye Moabu sihamwi ne mkazi ne bhana bhamwe bhabhili bhe bhagosya. 2Izina lyoyo muntu alangagwa Elimeleki, ne izina lye mkazi wamwe alangagwa Naomi. Nazina ye mbana bhamwe bhabhili bhe bhagosya bhalangagwa Hahiloni ne undi kIleoni, abhe bhli Waefraimu bhe Bethelehemu ye Yuda. Bhalahikila munsi ye Moabu ne kwikalisya eyone.3Ngaho Elimeleki, mulume umwa Naomi, alafwa, ne Naomi alalekelwa ne bhana bhamwe bhe bhagosya bhabhili. 4Bhana abho bhalaswela bhakima bhe Moabu; izina loye umwi wahe alangagwa Oripa, ne izina lye undi alangagwa Ruth. Bhalikalisya eyone ikanza lye myaka ikumi kati otine. 5Ngaho bhana Mahiloni ne Kileoi bhalafwa, ne kumuleka Naomi atali ne mulume, ne kandi atali ne bhana bhamwe bhatali.6Ngaho Naomi alalamula kupuna nayo Moabu sihamwi ne bhakima bhe bhana bhamwe ne kusubha Yuda kungunobhalivwaoti eyo hamkwa gwe Moabu oto Yahweh ambambiliza bhantu bhamwe kuvikobhwa ne kubhaha silihbwa. 7Ngaho alapunayo eyo ikalanga ne sehamwi ne bhakima bhe bhana bhamwe bhabhili. Bhalatikila muzila kusubha nsi ya Yuda.8Naomi alabhabwila makima bhe bhana bhamwe, ''Muzye, msibhe, kila umwi winu mu numba yemwa yayo winu. Ne Mungu olekezye bhusoga lugulu yinu, kati omwo mulolekezya bhusoga habho bhalafwa halione. 9Mungu ambambilizya kupandika imwe bhwifuto, bhuli umwi winu mugati ye numba ye mulume undi.'' 10Kandi alabhafula, nekubha malaka gabho galayoga ne kulila, mbhalamubhwila, ''Byo! Tukusubha sihamwi nanko habhantu mbhako.''11Ngaho Naomi alayomba, ''Msubhe, bhanabhane! Hasi mukuzya wone? Hakubha sayali ne bhana munda yane kunguno yinu, yekubha bhize bhabhe bhalume bhinu? 12Msubhe, bhanabhane, muzye hakati ye nzila zinu bhenekili, hakubha one ne mumampara muno kubhane mgosya. Olo ndayomba, 'Nekwikania mpandike mugosa bwile obwa, naho ndazyala bhana bhe bhagosya, mwenkadula kumbalindilila ao bhalakulile? 13Mukulindilila na mtakiza kuswelwa? Byo, bhana bhane! Ye kupinihazya munone, katikwo yekubhapinizya imwe, hakubha kumboko kwe mwa Yahweh kwazile lumanso one.''14Ngaho bhakima bhe bhana bhamwe, bhalayoga dakazyabho ne kulila kandi. Oripa atamutahya ne kumufuhula, ahone Ruth alasaga kwikalisya naye. 15Naomi alalayomba,''Alegeleka, mwisyako asubha habhantu bhamwe ne misabwa zyamwe, subha sihamwi naye.''16Ruth alayomba, ''Utakandeka zyazye hale nobhe, hakubha eyowe kuzya, kuzya none, ahoukikalisya, kwikalisya, bhantu bhako bhakubha bhantu bhane, ne Mungu wako akubha Mungu wane. 17Tyahohona ulafwile, kufwila ahone, ngaho ndazikwe (kufukilwa). Yahweh ampebhudulo ne bhudulo ikabha siliho tyesyosyoni hakabha lufu sitenkadula sekeseke kutulekania. 18Naomializakubhana oti Ruth abhanga alamwile kuzyahage, aloya kwihalalika nage.19Bhana bhabhili lugendo bhalalika eyo nyini Bethelehemu. Syato syona bhalabhasima, bhakima bhalayomba, ''Oya ne Naomi?'' 20Ngaho alabhabhwila, ''Mtakandaga Naomi. Mundage Mkali, hakubha Mungu Mfuluzi ambhegezizye magambo Mkali muno. 21Ndazya npkele hana, otine Yahweh ansubya kaya ntali nabho bhana. Otine hansi mwikundaganizya Naomi, aho mwekubhana Yahweh amazile kudamula ye kubha Mkama Mungu anduhizye?''22Ahone Naomi ne Ruth Mmoabu, mkazi we mwana wamwe, bhalasubha kufuma nsi ye Moabu. Bhalasumbha Bethelehemu mbwandizyo bwe bhusuduzi bweshairi.

2

1Ahone Elimeleki mlume umwa Naomi, abhanga ne mumwanie oyo alangagwa Boazi, abhanga msabhine muntu mkulu. 2Ruth, Mmoabu, alamubhwila Noami, ''Linda nazye nsozye masagila ge silibwa mwilale. Nkumulondezya tyoyowona oyo akaha sibali muminso gamwe.'' NgahoNaomi alamubwila, '''Zya, mwanawane.''3Ruth alazya kwimbula mwisyamba (ilale) akubhalondazya ngongo mbhasunduzi. Ne kubha aho hambele hilale habhanga ne nsabho yemwa Boazi, oyo ambhanga ne bhudugu ne Elimeleki. 4Linga, Boazi aliza kufuma Bethelehemu ne kubhabwila bhasunduzi, ''Yahweh ambhe sihamwi ninu.'' Bhalayobha, ''Yahweh akwelukila.''5Ngaho Boazi alamubwila mzyana wamwe oyo ambanga akubhalabhada bhasunduzi, ''Tyani mkama oya mwanike ne weyo mwande?'' 6Mzyana mulabhadi we bhasunduzi alasuduzi alasubya alayomba, ''Ne mwanike Mmoabu alasubha ne Naomi kufuma nsi ye Moabu. 7Aliabwila, 'Hali oti udekezye nsundulene kusozya musago ge mbhasundizi.' Nahe aliza ne kubha andila akusurudula kufuma mlambo otine tyaha, otine ifuzile mu mukaya.''8Ngaho Boazi alamubwila Ruth, ''Wekundegeleka, mwanawane? Utakazya kusundula kandi mwitale lindi; utakapunaho hilale lyane. Gulioti noti wikale ne bhanike bhane bhe milimo. 9Gafile minso gako mwikale elyo bhagosya bhakusundula ne ubhalindazye name ye bhakima bhandi. Agu, ntabhabwizile bhagosya bhatakasonto? Lolo ulapandika eyo bhagosya bhakazye.''10Ahene atahula sivwi mbhutonzi yemwa Boazi, ne kumamizya mtwe gwamwe hansi, alamubwila,''Hasi napandika sibali kuminso gako neyekubha umpe bhudula one?'' 11Boazi alamusubhizya ne kumubwila, ''Namazile kubwilwa gona ago wagemile kufuma mulume wako afwe. Wabhalekile sonenoko bhako na nsi eyo ulazyalwa kumulondezya nakobhukore wako ne kwiza habhantu abho utekubhamania. 12Yahweh akulihe kwingana ane musango yako. Yahweh akulihe hanwingi, Mungu we Israeli, oyo hansi ye mana na gamwe wapandika bwlukilo.''13Ruth alayomba, ''Mpandike kufuhulwa muminso gako, mkama wane, hakubha wasusilizya nekubha wayomba kusoga hawane. Kungoko one ntali umwi wahewe bhazyane bhaho bhe bhakima.''14Ikanza lye kulya Boazi alamubwila Ruth, ''Iza aha, ulye simwi sye mikate, ne osopye sihingo mubhusele.'' Alikaliya hapelo yembazunduzi na Boazi alamuhelazya sidone sye mbuto ezyo zyalizyakalangilwe. Ruth alalya mpaka alahisya ne kusazya.15Aliza kubhuka kuzya kwimbula, Boazi alabhahamilizya bhayanda bhamwe, alayomba, ''Mumuleke asundule lelo omwo mumasuke, ne mtakiza kumubwila tyelyo lyona imbihi. 16Ne kandi mumulekile simwi syahe sye masuhe musimbukizyo kunguno yamwe, ne mumuleke aga sundule. Mtakamuybya.''17Otine alasundula mpaka kagolo. Kandi alalekania bhuto ne matutu ago alasundula, nazye bhuto zilabha kati efa imwi ye shairi. 18Alazibhusya ne kuzya hakati ya syalo. Ngaho ninabhukwe wamwe alabhana isyo alasundula. Ruth kandi alamuletela ninabhukwe wamwe bhuto zye bhukalagwe ezyaalasazya ha silibhwa syamwe.19Nina bhukwe wamwe alamumbwila, ''Wasundulila hahe eyo wasundula lelo? Wawazya kutumamila hahe elikiwe muntu oyo aliakwambilizya.'' Ngaho Ruth alamubwila nina mubhukwe wamwe guno ye muntu oyo akwikala ne ilale elyoabhanga akutumama milimo. Alamubwila,''Izina lye muntu oyo ikalanga ni lale elyo abhanga akutumama milimo ne Boazi.'' 20Naomi alamubwila Ruth, ''Elukilwe Yahweh, oyo ati hileho bhutungilizya bhwamwe hambho bhali bhahanga ne bhafwile.'' Naomi alamubwila, ''Oyo munti ne mugu witu we hihi, ne mdugu witu msunguzi.''21Ruth Mmoabu alamubwila, ''Ne hanane, alabwila, ''Wikale hihi ne ne bhayanda bhane bhe hagosya mpaka aho bhalamalile kusundula malale ganegona.''' 22Naomi alamubwila Ruth mkazi we mwana wamwa we mgosya, ''Ne kusoga, mwanange, yekubha uzye sihamwi ne bhanine bhamwe bhe milimo, yekubha utakiza kupandika misangotyiyo yona hakati ye mwilale lyamwe.''23Notine alikalizya hihi bhatumami bhe bhakima ilyoti asudule mpaka bhufuku bwe sisundulwa sye shairi ne sye ngano. Neyekubha abhanga akwikalisya sihamwi ne nina bhukwe wamwe.

3

1Naomi, nina bhukwi wamwe, alamubwila, ''Mwanange, yekudulikana kukobha hantu hobhe hekwifulila, ili kusoga magambo gako gazya kusoga? 2Nawe Boazi, muntu oyo ambhanga sihamwi ne bhanike bhamwe bhe milimo, awe atalimdugu witu? Linga, kagolo eyane akubha akususumula shairi ha sakafu ye kuhulila.3Otine oga wisige mafutawambale myenda zyako musoga, ne utikile kuzya ha sakafu ye kuhulila. Hali oti utakiza kwimanisya ha muntu oyone mpaka aho alamalile kulya ne kunywa. 4Ne ulabhade hakubha, alakubha alala hanzi, wevukile hantu ahoalale nehakubha hanuma azye wamwe, ufundukule magulu gamwe, ne agone ahone, nahe akukubwila sye kubhezya.'' 5Ruth alamubwila Naomi, ''Nkubhazya tyesya syona esyo wayomba.''6Alatikila kuzya ha sakafu ye kuhulila, ne kubha alalondezya mugengezo eyo alahebwa ne nina bhukwe wamwe. 7Boazi aliza kumala kulya ne kunywa, ne mwizo gwamwe gwali ne bhuzinge, alazya kunguno hanziye hubhali iwe hantu he kutunzizya mbuto. Ngaho Ruth alazya polepole, alafundukula magulu gemwa Boazi, ne kugona ahone hanzi.8Aho oza kuhika mbufuka munone Boazi alisatula. Alapiluka, naho mkima abhanga agonile mumagulu gamwe! 9Alamubwila, ''Obhe ulinde?'' Alamusubya, ''Ngone Ruth, mzyana wako wemkima. Fundikile mwenda gwako one mzyana wakowemkima, hakubha obhe ne mdug we hihi.''10Boazi alamubwila, ''Mwanange, Yahweh akwelukila. Wolekezya busoga bwano kumwisho hatari bhutonzi, hakubha utazile habhagosya bhayanda, abhe msavi lolo mhabhi. 11Hali otine mwanange, utakobhaha! Nkukubhegezya gonane ago wekwenda, hakubha syalo sye bhantu bhane bhona bhekumama oti obhene mkima oyo wekwikola.12Ne hana kubha oti one ne mduguyo wehihi; notine aliko mduguyo we hihi kukila one. 13Ikalisya aha obhwa bwile ne mlabho ikabha akagema myanda zyamwe hamduguye we hihi nekusoga, muleke ageme myanda zyamwe zyesidugu, olo alakubha atagemile myanda zyesidugu hawako, ngaho one kugema katyoko Yahweh akwikalikizya. Nguno mpakamlabho.''14Ngaho otine Ruth alagona hamagulu ye mwa Boazi kukila mulabho. Nguli oti alahalemuka lusiku hasyali muntu tyoyo wane asyali ku mama, hakubha abhanga amubwizile, ''Itakimanisya oti mkima aliza mu sakafu ye kuhulila.'' 15Ngaho Boazi alamubwila, ulete mwiyungo gwaho ne ugukwatulile.'' Aliza kugea otine, alipima vibwalwa mukaga vidazi vye shairi mumumwitungo ne kumutwika Ruth. Ne Boazi alazya syalo.16Ruth aliza kusubha hali nina bhukwe wamwe, alayomba, ''Ulagema tyani, mwana wane?'' Ngaho Ruth alamubwila magambo gone ago galambezi bhwa ne muntu oyone.''' 17Alamubwila, ''Evya vibhalwa mkaga vye shairi ngevyo alahelezya awe, hakubha alayomba, ''Utakazya mabhoko gele hali noko bhukwi wako.''' 18Ngaho Naomi alayomba, ''Ikalisya aha, mwanawane, mpaka aho ulakabha wamama omwo ilakabhela hakubha Boazi atakwifula mpaka aho alamalizye igambo elya lelo.''

4

1Ngaho Boazi alazya ha mulyango gwe Bethelehemu ne kwikalisya hansi. Ikanza idone tuhu aliza mdugu we hihi oyo Boazi alamuhoyela. Boazi alamubwila, ''Munywani wane, iza aha ne wikalisye. Ngaho oyo muntu aliza ne kwikala sya. 2Ngaho Boazi alambhasozya bhadazi ikumi bhesyalo ne kuyomba, ''Mwikalisye aha.'' Nabhe bhalikalisya ahone.3Boazi alamubwila oyo muntu we hihi nage, ''Naomi oyo alasubha lupuna nsi ye Moabu, ekuguzya sipandesye nsi eyo yambanga yekubha ne nsabho ye mwilumbu witu Elimeleki. 4Ndivukila ne kwiganikane kukubwila, ''Uyigule bhutonzi yabha bhihalisye aha, ne bhutozi ye bhadazi bhe bhantu bhane.' Ikabha ukasima kuivunana, uyivunane. Ikabha uteitogwa kuivuna na ubwile ilimanie, hakubha ataliho undi we kuivunana hamwi obhe, none ne mzuna wako.'' Ngaho oyo muntu ondi alayomba, ''Kuivunana.''5Boazi alayomba kandi, ''Olyo lusiku ulakagula ilale kufuma mumabhako gemwa Noami, yekudulikima nahene kumusola Ruth Mmoabu, mfulwa ne mwana wemwa Elimeleki, kunguno ye kulibhuzya uzina lye marehemu kati isalo lya mwe.'' 6Ngaho oyo mudugu we hihi alayomba, ''One ntenkaivunana lolo kundula nsi kunguno ye wane ne kutula misango nu isalo lyane sehesehe. Nekuhelezya obhe ikuzyo lye kuvunana kunguno yakomwenekili, hatali ne kubhezya, hakubha one ntakudula.''7Eye nyalindagano ye kale ye Isreali ye kubha bhuvunanwa ne kwihisyana masoga, muntu oyone alabhula silato syamwe ne kumuhelezya mzenganwa wamwe, eye yaliyekubha ne kikalikizye kukugema mwvwano gwe maragilo mu Israeli. 8Nekubha oyo mudugu we hihi alamubwila Boazi, ''Igule obhene.'' Ahone alambula silato syamwe.9Ngaho Boazi alabhabwila mbhakulu bhe bhantu bhona, imwe ne bhakania ye kubha nagula tyesyo syona esyo sye mwa Elimeleki nesyo syabhanya sye mwa Kileoni ne Mahilon kufuma mumabhoko ge mwa Naomi. 10Ne munki munone kufuma hali Ruth Mmoabu, mkazi, wemwa Mahiloni: namuhelezya bhudula bwekubha mkasi wane, ne kulihelekezya izina ne isalo lye mwamalehemu, lyoti izina lyamovelitakabhula hakati ye bhaduguye ne mlyango gwe bhantu bhamwe. Imwe ne bhanilizya bwa lelo.''11Bhantu bhone ne bhakulu bhensi abho bhabhanga hamlyango, bhalayomba, ''Tuli bhakanilizya. Yahweh amugemile (amubhazizye) mkima oya oyo izile hakaya yako kati Raheli ne Leya, ambane bhabhili bhalazenga kaya ye Israeli. Ne bhufuhulwe kuvwa efrata ne kubha bhatungilizya aho Bethelehemu. 12Ne kaya yako kati yemwa Peres, oyo Tamari alamuzyalila Yuda, kuhitila mbuzyalwa bhwe Yahweh akukuhelezya siha mwi ne mwanike oyo.''13Ngaho Boazi alamzala Ruth, ne alabha mkazi wamwe. Boazi alagona nage ne Yahweh alamuzumilizya kupandika bhutimbe, ne kubha alamuzyala mwana mugosya. 14Mkima oyane alamumbwila Naomi, ''Yahweh alukilwe, oyo atakulkile lelo mdugu we hihi, guli oti mwana oya izina yane libhe ikulu mu Israeli. 15Neabhe hawako mtunzi we mikalo gako newe isalo kubhuna mpara bhwako. Hakubha mwana wako we nakobhukwi oyo ekukusina oyo ne msoga hawako kukila bhana musamvu bhebhagosya, amuzyele.16Ngano Naomi alamsola mwana, alamulazya hazifubha syamwe ne kumulinganizya. 17Ne bhazenganywa bhayo mkima, bhala muhelezya izima, bhalayomba, ''Mwana azyaliwa mwa Naomi.'' Bhalamulanga Obedi. Oyo alizakubha isye we mwa Jese, oyo aliza kubha isye we mwa Daudi.18Esya (obwa) bwili bhuzyalwabwe mwa Peresi: Peres alamuzyala Hezroni, 19Hezroni alamuzyala Rama, Rama alamuzyala Aminadabu, 20Abinadabu alamuzyala Nashon, Nashon alamuzyala Solmon, 21Solomon alamuzyala Boazi, Boazi alamuzyala Obedi, 22Obedi alamuzyala Jese, ne Jese alamuzyala Daudi.