¹ya kiye silsilahe Yesus Kristus, anak keturunane Daud, anak keturunane Abraham. ²Abraham nduwene anak Ishak, Ishak manak Yakub, Yakub maak Yehuda lan sedulur-sedulur Liyane. ³Yehuda nduweni anak Perees lan zerah sakang Tama, Peres manak Hezron, Hezron manak Ram.⁴Ram manak Aminadab, Aminadab manak Nahason, Nahason manak Salmon. ⁵Salmon manak Boas sakang Rahab, Boas manak Obed saka Rut. Obet manak Isai. ⁶Isai manak raja Daud, Daud manak Salomo sakang bojo Uria.⁷Salomo manak Rehabiam, Rehabiam manak Abia, Abia manak Uzia. ⁸Asa manak Yosafat, Yosafat manak Yoram, Yoram manak Uzia.⁹Uzia manak Yotam, Yotam manak Ahas, Ahas manak Hizkia, ¹⁰Hizkia manak Manasye, Manasye manak Amon, Amon manak Yosia. ¹¹Yosia manak Yekhonya lan sedulur-sedulur e wektu ana pembuangan maring Babel.¹²Sauwise ana pembuangan maring Babel, Yekhonya manak Sealtiel, Sealtiel manak Zerubabel. ¹³Zerubabel manak Abihud, Abihud manak Elyakim, Elyakim manak Azor. ¹⁴Azor manak Zadok, Zadok manak Akhim, Akhim manak Eliud.¹⁵Eliud manak Eleazar, Eleazar manak Matan, Matan manak Yakub. ¹⁶Yakub manak Yusuf bojone Maria, sing ngLairaken Yesus, sing kasebut Kristus. ¹⁷Dadine sekabehane ana pat belas keturunan sakang Abraham, nganti Daud, pat Belas keturunan sakang daud nagnti pembuangane maring Babel, lan pat belas keturunane sakang pembuangane maring Babel nganti Kristus.¹⁸Laire Yesus Kristus kuwe kaya kiye. Wektu Maria, beyunge Yesus tunangan karo Yusuf, deweke wis meteng sakang Roh Kudus, sedurunge deweke dadi manten. ¹⁹Yusuf bojone, wong sing atine tulus lan ora gelem daweeirang jenenge bojone nang ngarepe wong akeh, deweke nduweni niat arep megat nganggo cara meneng-menengan.²⁰Ningen deweke nimbang-nimbang maksude kuwe, malaikate Gusti Allah ngeton maring deweke nang sajrone ngimpilan ngomong “Yusus anak Daud, aja wedi yen kowe ngarah Maria dadi bojomu, jalaran sing nang sajrone werenge mau, sakang Roh Kudus. ²¹Deweke bakal nglairna bayi lanang lan kowe kadu aweh jeneng Yesus, sebab deweke sing arep nylamet aken sakabehe umat sakang dosa-dosane wong kuwe.²²Bab kuwe kedaden ben apa sing disabdakna Gusti Allah digenapi lewat Nabi. ²³”Sebenere, bocah prawan mau bakal meteng lan bakal nglairna’ bayi lanang, lan deweke arep aweh jeneng “Imanuel” artine : Allah bareng-bareng karo aku kabeh.²⁴Sawise tangi turu, Yusuf nuruti prentahe malaikate Gusti Allah marang deweke. Deweke ngarah Maria dadi bojone, ²⁵tapine ora nganti saresmi karo deweke nganti nglairna bayi lanang lan Yusuf aweh jeneng Yesus.

¹sauise Yesus dilairna nang Betlehem tanah Yudea, nang jamane raja Herodes, wong-wong majus tekak maring Yerusalem. ²Lan takon-takon nang ngendi deweke, raja wong Yahudi song nembe dilairna inyong kabe wis weruh lintangne nang wetan lan kowe takak sing nembe dirayakan inyong wis weruh lintangnge nang wetan lan inyong tekak arep nyembah maring deweke. ³wektu raja Herodes krungu bab kuwe kaget karo sekabehe wong Yerusalem.⁴Terus di kumpulna kabe pimpinan imam lan ahli toret, bangsa Yahudi di jaluki keterangan sekang wong-wong kuwe nang di Mesias bakal dilahirna. ⁵Wong-wong ngomong maring deweke : “nang Betlehem nang tanah Yudea, jalaran wis ditulis kitab Nabi. ⁶Hei Betlehem, tanah Yehua, koe sepisan-pisan duduk sing paling cilik nang antarane deweke sing nyekel pemerintahan Yehuda, sebab sekang kowe lah arep tekak calon pemimpin sing arap mimpin umat-Ku Israel.⁷Terus karo menang-menang Herodes ngundang wong-wong majus kowe lan teliti lan takon maring deweke, iyen angger lintang kuwe keton. ⁸Terus deweke pretah wong-wong kuwe maring Betlehem omonge lunga lan selidi nganti teliti bocah kowe lan sewise nang koe nemok na deweke wertane maring inyong ugah tekak nyembah deweke.⁹Sewise krungu omonganne raja deweke mangkat delengna lintang sing nang wong-wong kowe nang wetan kuwe ndisiti wong-wong kowe nganti tekan lan mandeg nang duwure panggonan bocah kuwe. ¹⁰Wektu deweke weru lintang mau, wong-wong kuwe pada seneng banget.¹¹Terus wong-wong kuwe mlebu maring umah kuwe lan weruh bocah kuwe karo Maria, biunge, terus sujut nyembah deweke. Wong-wong duka tempat bandane lan ngomenahna sesembahanne maring deweke wujude mas, menyan lan mur. ¹²Lan sebab diingatna nang sajerone mimpi, ben aya balik maring Herodes terus wong-wong kuwe balik maring negarane lewat dalan lia.¹³sauise wong-wong majus mangkat, malaikate Gusti Allah ngeton maring Yusuf nang sajeroning mimpi ngomong : “tangio jioten bocah kue karo biunge, mlayua maring Mesir lan manggon mangkana nganti Inyong awe sabda maring kawe, merga Herodes bakal goleti bocah mau karep dipateni. ¹⁴Terus Yusuf uga tangi, bocahkuwe dijiot karo biunge wongi kiye terus maring Mesir. ¹⁵Terus manggon mangkana nganti Herodes mati. Bab mau kedadean ben genep sing di sabdane Gusti Allah lewat nabi : “soko Mesir tak undang anak inyong.¹⁶wektu Herodes ngerti nek deweke di lomboni nang-nang wong-wong majus mau deweke, deweke jengkel banget. Terus deweke perenta kon mateni sekabeh bocah bayi nang Betlehem lan sekitare ya bocah-bacah sing umurre rong tahun mengisor pas karo wektu sing di ngerteni nang wong-wong majus kuwe.¹⁷Mulane siki sabdane wis digenapi sing di usulna orang omongna nang nabi Yeremia. ¹⁸Nang Rama, krungu suara wong pada nangis sing nelangsa banget, Rahel nangisi anak-anake lan deweke ora gelem dilupur, merga anak-anakku oranana maning.¹⁹sauise Herodes mati malaikatte Gusti Allah ngeton maring Yusuf nang sejeroning mimpi nang Mesir. ²⁰Tangio jioten anakmu karo biunge lan mangkata maring Israel sebab wong-wong kuwe sing garep mateni bocah-bocah mau wis mati. ²¹Terus Yusuf tangi, anakke karo buyunge di jiot lan digawalunga maring tanah Israel.²²Tapine sawise krungu, yen Arkhelaus dadi Raja nang Yudea gantikna Herodes, ramane, deweke wedi maring ngana. Sebab dielinga nang sejerone ngimpi, lunga Yusuf maring wilayah Galilea. ²³Sauise tekan kana deweke manggon neng kota sing jenenge Nasaret bab mau kedadean supayane sabdane terus digenapi sing omongnake nang nabi-nabi, yen deweke bakal kasebut: wong Nasaret.

¹Nang wektu kuwé ana sewijené wong jenengé Yohanes jurubaptis nang padang gurun Yudea lan mertakna : ²”Mertobata, merga kerajaan” swerga wis pérel ! ³Sebeneré dhéweke sing demangsud nang nabi Yesaya wektu dhéwéké ngomong : Ana swara sing ngorong-ngorong nang padang gurun : siapna dalan nggo Gusti, lurusna dalan nggo kiyambeke.”⁴Yohanes ngonggo jubah wulu unta karo ban-banan kulit lan panganané walang karo madu alas. ⁵Banjur wong-wong Yerusalem, sekang kabéh Yudea lan sekang kabéh latah sekubenge Yordan teka maring dhéwéké. ⁶terus kambi ngaku dosané wong-wong kuwé dibaptis nang Yohanes nang kali Yordan.⁷Ningén wektu dhéwéké ndeleng akéh wong Farisi lan wong Saduki teka njaluk di baptis, dhéwéké ngomong maring wong-wong kuwé : “Hey kowé turunané ula mandi. Sopa sing ngomong maring kowé, nek kowé téyéng sekang ukumané Gusti sing arep teka? ⁸Dad kasilna who sing padha karo tobaté. ⁹Lan aja ngira, nék kowe bisa mbatin : Abraham kowé ramané nyong padha! Merga inyong ngomong maring ko : Gusti Allah téyéng ndadékna anak-anak nggo Abraham sekang watu-watu kiyé !¹⁰Bél uwis disediyakna anang oyod wit lan saben wit sing ora ngasilna who sing apik, mesthi di tegor lan dibuwang meng gine. ¹¹Inyong mbaptis kowé karo banyu nggo tenger tobaté ko ningén kiyambeké sing teka mengkoné sekang Inyong lewih kuasa lan inyong ora patut nyopot sandalé dhéwéké arep mbaptis kowé karo Roh Suci lan geni. ¹²Tampah wis ana nang tangan né kiyambeke arep mbersihna irigané lan ngumpina gandum é meng lumbung, ningén daméné kuwé arep dibakar kiyambeke nang geni sing mulab-mulab.¹³banjur Yesus teka sekang Galilea meng Yordan njaluk dibaptis nang Yohanes. ¹⁴Ningén Yohanes ora ngolinna kiyambeké, Yohanes ngomong : “Inyong sing perlu dibaptis nang penjenengan, lan penjenengan sing teka maring inyong? ¹⁵Banjur Yesus mangsil : “jorna bab kuwé kedadén, merga kaya kuwé patuté dhewek nggerupi kabéh kersané Gusti Allah”. Lan Yohanes manut.¹⁶Sewisé dibaptis, Yesus gageyan matu sekang banyo lan wektu kuasé uga langit kewiyak lan kiyabeké weruh Roh suci kaya manuk dara mencrok maring kiyambeké. ¹⁷Banjur krungu suara sekang suarga monine : “lha kiyé lah anaké sing tak tresnani. Mung dhéwéké baé sing tak ideni.

¹Terus Yesus digawa nang Roh maring padang gurun arep di goda nang belis. ²Lan sauwise puasa patang puluh dina patang puluh wengi, terus Yesus krasa kencot. ³Terus si penggoda kuwe teka karo ngomong maring deweke : Yen kowe anake Allah, prentahna supayane watu-watu kuwe dadi roti. ⁴Ningen Yesus semaur : wis ketulis : wong urip ora sekang roti tok, ningen sekang saben sabda sing metu sekang Gusti Allah.⁵Terus belis nggawa Yesus maring kota suci lan ngesogna deweke nang puncrite umah Allah. ⁶Terus ngomong maring deweke “yen kowe anake Allah, tibakna awakmu mengisor, merga wis ketulis : Ngeno ni kowe deweke arep mrentahna malaikat-malaikate lan malaikat-malaikat kawe arep nampani kowe nang nduwur tangane, ben sikile ora katenggor watu.⁷Yesus ngomong maring deweke “wis ketulis” kowe aja nyjajal Gusti Allahe kowe. ⁸Lan belis usa nggawa Yesus maring gunung sing duwur banget lan nidokna maring deweke, sakabehe kratone ndunya lan kemewahane. ⁹Lan ngomong maring deweke “kabeh kuwe areptek wekna kowe, yen kowe gelem sujud nyembahku.¹⁰Terus Yesus nogmong maring deweke “Lunga’a, belis. Merga wis katulis : kowe kudu nyembah Gusti Allah mu, lan mukur maring deweke bae kowe sing kudu nyembah. ¹¹Terus belis ninggalna deweke, lan delengen malaikat-malaikat teka nglayani Yesus.¹²tapine wektu Yesus krungu, yen Yohanes wis ditangkep, deweke nyingkir maring Galilea. ¹³Deweke ninggalna Nazaret lan manggon nang Kapernaum, nang pinggire danau, nang wilayah Zebulon lan Naftali.¹⁴Ben sabdane Allah diggenapi sing disampakna nang Nabi Yesaya. ¹⁵Wilayah Zebulon lan wilayah Naftali, dalam nuju meng segara, wilayah sebrang kali Yordan, Galilea, daerah bangsa-bangsa Liyane. ¹⁶Bangsa sing meneng nang sajrone peteng, wis weruh padang singcerah, lan tumrap deweke sing meneng nang daerah sing angker, wis ketonpadang.¹⁷Pada wektu kuwe Yesus mbritakna “Tobata marga kerajaan surga wis edek.¹⁸wektu Yesus agi mlaku ngliwati danau Galilea, deweke weruk wong loro cacahe, yakuwe Simon sing kasebut Petrus, lan Andreas, sedulure. Deweke agi ngontalna jalane nang danau, marga deweke tukang njala iwak. ¹⁹Yesus ngomong maring deweke “Ayuh melu inyong, lan kowe bakal tak dadekna tukang nyjala wong. ²⁰Bajur deweke ninggalna jalane lan ngetutna deweke.²¹Sawise Yesus lunga kang kana, weruh wong loro babahe yakuwe Yakubos anake Zebedeus lan Yohanes sedulure, bateng karo tamane deweke, Zebedeus lan Yohanes sedulure, bareng karo ramane deweke, Zebedeus agi mberesi jalane nang jero prau. ²²Lan deseke terus ninggalna prau karo ramane, terus ngetutna deweke.²³Yesus uga keliling maring sakebehe Galilea, lan mulang nang nyjero umah-umah ibadah lan mbritakan Injil kratone Gusti Allah. Lan mbuang prenyakit apa bae lan nglemahna antarane bangsa kuwe. ²⁴Bajur kabere tersiar mengani deweke nganti sekabehe Siria, lan sakabehe wong sing kahanane elek digawa meng deweke, sing agi kena lelara apa bae lan kaseng saran, sing keranjingan, sing sawan celeng lan sing lumpuh, terus Yesus merekna wong-wong. ²⁵Mulane wong akeh pating gemrudug pada melu deweke. Wong-wong pada teka sekang Galilea lan sekang Dekapoli, sekang Yerusalem lan sekang Yudea lan sekang sebrang Yordan.

¹Wektu Yesus weruh wong akeh kuwe, deweke munggah maring nduwur bukit, lan sauwise deweke nyjagong murid-muride deweke teka maring deweke. ²Banjur Yesus molai ngomong lan mulang wong-wong, ngomonge: ³Pada senenga rasane wong sing mlarat nang ngarsane Gusti Allah merga deweke sing nduweni kratoning swarga. ⁴Pada senenga rasane wong sing atine andap asor merga deweke bakal nduweni lemah.⁵Berbahagialah orang yang lemah lembut, karena mereka akan memiliki bumi. ⁶Pada senenga rasane wong sing kencot lan ngelak merga kebeneran, merga deweke bakal dipuasken rasane. ⁷Pada senenga rasane wong sing loman atine, merga deweke bakal ulih kanugrahan. ⁸Pada senenga rasane wong sing suci atine, merga deweke bakal ulih weruh Gusti Allah.⁹Pada senenga rasane wong sing nggawa damai, merga deweke arep kasebut anak-anake Gusti Allah. ¹⁰Pada senenga wong sing disiksa merga soko kebeneran, merga deweke sing nduweni kratoning swarga.¹¹Pada senenga kowe fitnahan segalane sing jahat. ¹²Sing pada sungah lan sing pada seneng, merga upahmu gede nang swarga, merga kaya kiye uga wis di siksa Nabi-Nabi sing sedurunge kowe ana.¹³Kowe sebenere uyah tumrape ndunya. Nek uyah kuwe bisa dadi anyeb, nganggo apa bisa dadi asin maning? Ora ana maring gunane kejabane diguang lan diidek wong. ¹⁴Kowe sebenere padang tumrape ndunya. Kota sing nang nduwur gunung ora bakal sing ora katon.¹⁵Uga wong ningen nang nduwur damar terus ngletakna nang ngisor gantang, ningen nang nduwut sikil damat nganti madangi kabeh wong sing nang jero umah kuwe. ¹⁶Mulane padangmu kudung bisa madangi nang ngarepe wong, supayane wong bisa weruh lelakonmu sing apik lan muliakna Gusti Allahmu sing nang swarga.¹⁷Kowe aja nyangka, nek aku teka arep mbuang ukum Taurat utama kitabe para Nabi. Aku teka ora arep mbuang, tapine arep nggenepi sabdane. ¹⁸Merga aku ngomong marang kowe : sebenere nek langit lan bumi kiye durung lenyap, siji iota utawane siji titik bae ora bkal tak ilangna sekang ukum Taurat, sedurunge sekabehane kedadeyan.¹⁹Merga kuwe sapa sing mbuang salah sijine prentah ukum Taurat sanajang sing paling cilik, lan mulangna kaya kiye maring wong liya, deweke bakal manggon nang panggonan sing paling endep nang sajrone kratone prentah-prentah ukum Taurat, deweke bakal manggon nang panggonan sing paling duwur nang sjrone kratone swarga. ²⁰Mulane aku ngomong marang kowe : yen urip agamamu kurang pas sekang sing urip agamane para ahli-ahli Taurat lan wong-wong farisi, sebenere kowe ora bakal mlebu nang sjrone kratone swarga.²¹Kowe wis krungu sing sabdana maring nenek moyang dewek : aja mateni, sapa sing mateni kudu diukum. ²²Tapine aku ngomong marang kowe : saben wong sing ngomeih maring sedulure kudu ajukna maring mahkamah Agama lan sapa sing ngomong : jail ! Kudu di sogna maring nyjero nereka sing mulad-mulad.²³Merga kuwe, yen kowe aweh persembahan nang nduwure mezbah lan kowe kelingan bab sesuatune sing ana nang nyjero atine sedulurmu maring kowe, ²⁴Tinggalna sesembahanmu nang ngarep mezbah kuwe lan mangkat damai disit karo sedulurmu, terus mbalik supayane mempersembahna persembahane kuwe.²⁵Sepate damai karo mungsuhmu wektu kowe bareng-bareng karo deweke nang tengahe dalan, supayane mungsuhmu kuwe aja nyerahna kowe maring hakim lan hakim kuwe nyerahna kowe maring pembantune lan kowe dijeblosna maring penjara. ²⁶Aku ngomong maring kowe : Sebenare kowe ora ulih metu sekang kana, sedrurunge kowe nglunasi utangmu nganti lunas.²⁷Kowe wis krungi sabdane Gusti Allah : aja zina. ²⁸Tapine aku ngomong maring kowe : saben wong sing nyawang wong wadon nganti nduweni rasa kepengin, termasuk wis zina karo deweke nang sajron atine.²⁹Nek matamu sing tengen nyesatna kowe, cukil bae lan buangen, merga lewih apik nang kowe nek salah sajine sekang anggotane awakmu mati, ketimbang awakmu esih wutuh dibuang maring jerone neraka. ³⁰Dan jika tanganmu yang kanan menyesatkan engkau, penggallah dan buanglah itu, karena lebih baik bagimu jika satu dari anggota tubuhmu binasa dari pada tubuhmu dengan utuh masuk neraka.³¹Wis sabdakna uga : sapa sing megat bojone kudu aweh surat pegat maring deweke. ³²Tapine aku ngomong maring kowe : saben wong sing megat bojone nek nglakoni zina, deweke ndadekna bojone zina uga : lan sapa sing nikah karo wong wadon sing di pegat, deweke termasuke nglakoni zina.³³Kowe wis krungu sing disabdakna maring nenek moyange dewek : aja nganakna sumpah palsu, tapine cekelen sumpahmu nang ngarepe Gusti Allah. ³⁴Tapine aku ngomong maring kowe : aja sepisan-pisan sumpah sekseni langit, mergane langit takhtane Gusti Allah. ³⁵Utawane demi bumi, merga Yerusalem kuwe kota Raja gede³⁶aja nganti sumpah kowe demi ndasmu, merga kowe ora nduweni kuasa mutihna utawa ngirengna rambute sanajan mung siji. ³⁷Nek ya, kudune kowe ngomong : ya, nek ora, kudune kowe ngomong : ora apa sing lewih sekang apa bae asale sekang si jahat.³⁸Kowe wis krungu sabdane : mripat diganti mripat lan untu di ganti untu. ³⁹Tapine aku ngomong maring kowe : kowe aja nglawan wong sing gawe ala maring kowe, mulane sapa bae sing nampar pipi tengenmu, wekna uga maring deweke pipi kiwemu.⁴⁰Lan maring wong sing arep ngadu kowe merga pengin klambimu, wekena bae uga jubahmu. ⁴¹Lan sapa bae sing maksa kowe mlaku sing adohe semil, mlaku bae karo deweke sing adohe rong mil. ⁴²Wekna bae maring wong sing nyjaluk maring kowe lan aja nolak wong sing arep utang maring kowe.⁴³Kowe wos krungu sabdane Gusti : Tresnani wong sepadamu lan sengita maring mungsuhmu. ⁴⁴Tapine inyong ngomong maring kowe : Tresnani mungsuh mu lan ngonga’a maring wong sing nganiaya kowe. ⁴⁵Merga ya kaya kuwe kowe dadi anak-anak Gusti Allah, sing nang swarga, sing munculna srengenge kanggo wong sing jahat lan wong sing apik lan nurunna udan nggo wong sing bener lan wong sing ora bener.⁴⁶Nek kowe nresnani wong sing nresnani kowe, upahmu kuwe apa ? Nek tukang mungut cukai uga nglakokna kaya kuwe ? ⁴⁷Lan nek kowe mukur aweh salam maring sedulur-sedulur mu tok, lewihe apa ketimbang wong Liya ? ⁴⁸Merga kuwe kowe kudune sampurna, pada karo ramamu sing nang swarga uga sempurna.

¹kowé aja pamér nang ngarepé wong akéh, merga angger kaya kuwé, ko ora olih upah sekang Ramané kowé sing nang sewerga. ²Kowé aja nglarna kaya kuwé kaya sing dila kokna wong-wong munafik nang umah Allah, utama nang lurung-lurung, bén dipuji wong akéh. Inyong ngomong meng kowé-padha jang kuwé uwis olih upaeh.³Ningen angger awéh sedekah tangan kiwéné aja kewenangan tangan tengen. ⁴Kuduné sedhekaéh kowé goci ngewéhna karo umpetan.⁵Lan angger kowé ndonga aja kaya wong munafik senengé ndonga nang umah ibadah nang péngkolan dalan bén, dideleng wong akéh jané wong-wong kuwé uwis olih upaéh. ⁶Ningén angger kowé ndonga mlebu senthong tutup lawangé lan ndongaa meng Ramané kowé sing agi umpetan arep males meng kowé. ⁷Kowé goli ndonga aja malur-malur kaya wong sing ora ngenal Allah. Wong-wong kaé ngira angger akeh omongan-omongan, dongané bakal dijawab.⁸Dadi ko aja kaya wong-wog kaé, merga Ramané kowé ngerti apa sing diperlokna, sedurungé kowé njaluk. ⁹Mulané angger ndonga kaya kiyé; rama inyong-padha, sing nang sewerga, disucekna arané-kowé ¹⁰tekaa Krajané-Kowe dadi karepé-kowe nang donya kaya nang sewerga.¹¹Awéha meng inyong-padha dina kiyé panganan sing secukupé. ¹²Apurani uputé inyong-padha kaya inyong uwis ngpurani wong sing luput meng inyong. ¹³Aja nyobani inyong ningén culna inyong sekang sing jahat. (merga kowé sing duwé krajan lan kewasa lan kemul yan nganti selawas-lawasé).¹⁴Merga angger kowé, ngapurani keluputané wong, Ramané kowé sing nang sewerga uga arep ngapurani kowé. ¹⁵Ningén angger kowé ora gelen ngapurani wong, Ramané kowé uga ora bakal ngapurani keluputané kowé.¹⁶angger kowé puasa rainé kowé aja surem, kaya wong munafik wong-wong kuwé ngubah rainé, bén wong-wong padha ndelengna agi puasa: Inyong ngondong meng kowé-padha, jané wong-wong kuwé uwis olih upahé. ¹⁷Ningén angger kowé puasa, lengani sirahé kowé lan raupi raine. ¹⁸Bén aja dideleng nang wong nék kowé lagi puasa mung Ramané kowé thok sing nang sewerga sing ngerti Ramané kowé sing sewerga sing arep males,¹⁹kowé aja ngumpulna dunya nang ndonya, nang ndonya ngenget karo teiyéng ngrosak lan maling mbongkar terus nyolong ²⁰ningén kumpulna dunyané kowé nang sewerga nang sewerga ngenget karo teiyeng ora ngrusak lan maling ora bakal mbongkar lan nyolong. ²¹Merga nangndi ana dunyané kowé, nang kono uga ana atiné kowé²²mata kuwé senthire awak, angger matané kowé api, awaké kowé padhang kabéh. ²³Angger matané kowé jahat, peteng kabéh awak kowé, dadi angger padhang sing ana nang kowé peteng, petengé kuwé peteng dhe-dhet. ²⁴Oranana wong sing téyéng ngabdi majikan loro merga angger kaya kuwé, dhéwére arep sengit maring majikan sing siji lan seneng maring majikan liyané, kowé ora teyeng ngewula maring Allah lan ngewula meng dunya.²⁵Inyong ngomong meng kowé, aja ketar-ketir maring uripé kow, apa sing arep dipangan utawa di inum, aja ketar-ketir maring awaké kowé apa sing arep dinggo. Mbokan urip kuwé lewih penting ketimbang panganan lan awak lewih penting ketimbang klambi? ²⁶Deleng : manuk nang awang-awang, sing ora nandur ora panén ora ngumpulna nang lumbung ningén diwei pangan nang Ramané kowé sing nang sewérga mbokan kowé nglewihi manuk-manuk kuwé.²⁷Sapa nang antarané kowé sing merga ketar-ketir arep nambah uripé kowé sekilan? ²⁸Lan kenangapa kowe ketar-ketir klambine? Gatékna kembang bakung nang kebon, sing thukul ora nyambut gawé ora mintal. ²⁹Inyong ngomong meng-kowé: Salomo nang gene byaré bé ora nganggo klambi apiké kaya kembang kuwé.³⁰Dadi angger Allah ndandani suket nang kebon, sing dinakiyé ana ngésuk dibuwang meng geni, mbok kiyanbeke arep lewih ndandani kowé he wong sing ora percaya. ³¹Merga kuwé kowé aja ketar-ketir lan ngomong apa sing arep tak pangan? Apa singarep inum? Apa sing arep tak enggo?³²Kabéh kuwé digolét nang bangsa-bangsa sing ora ngenal Allah, ninggén Ramané kowé sing nang sewerga ngerti nék kowé merlokna sekabéhe. ³³Ningén goléta krajané Allah lan beneré, mengko kabéh arep ditambahna maring kowé. ³⁴Merga kuwé kowé aja ketar-ketir nang dina ngesuk, merga dina ngesuk duwé susahé dhéwék, susah sedina cukup nggo sedina.

¹Aja ngakimi bén kowé ora de akimi ²merga pengakiman sing dienggo nang kowé nggo ngakimi, arep dienggo nga nggo ngakimi kowé nganggo ukuran sing padha.³Kepriwé kowé téyéng waruh tatal nang meipaté seduluré ko, padhahal ana kayu gedhé nang mripaté ko dhéwék? ⁴Kepriwé kowé téyéng ngomong maring seduluré ko kaya kiyé, “Hé sedulur ngénéh tatal sing ana nang nyero mripaté ko tek tokna. Padhahal ana kayu gedhé nang nyero mripaté ko dhéwék. ⁵Hē wong lamis tokna dhisit kayu gedhé sing ana nang njero mripaté ko kowé. Tembé kowé téyéng ngetokna tatal sing ana nang mripaté seduluré ko ganti genah.⁶kowé aja awéh bab sing suci maring asu lan aja mbalangna bab sing ana regané mating babi bén babi kuné ora ngidek-idek nganggo sikile banjur mbalik nyerang kowé⁷njaluka mulané ko bakal dewéi, goléta mulané ko bakal ulih.dhodhoga mulané lawang bakal dibukakna nggo ko. ⁸Merga saben wong sing njaluk bakal nampa, lan saben wong sing nggolét bakal ulih lan saben wong sing ndhodhog. Lawang bakal dibukakna. ⁹Apa ana wong nang antarané kowé sing awéh watu maring anaké nék dhéwéké njaluk roti ¹⁰utamané awéh ula nék dhéwéké njaluk iwak?¹¹Dadi angger ko sing jahat bé ngerti perwénéh sing apik maring anak-anaké ko, apa maning Ramané ko sing nang swerga. Kiyambeké bakal awéh sing apik maring ko padha sing njaluk maring kiyambeké. ¹²apa baé sing ko kepengini bén wong liya lakokna maring kowé, lakokna uga sing kaya kowé maring wong kuwé. Merga kuwé isiné kobéh angger-anggeré Gusti Allah lan kitabé para nabi.¹³Mlebua liwat lawang sing ayut kuwé, merga lawang sing amba lan jembar dalané maring pati. Lan akéh wong sing mlebu liwat kono. ¹⁴Merga lawang sing aijut lan sesek kuwé dalan maring urip langgeng lan kur sethithik thok wong sing téyéng.¹⁵sing ati-ati maring nabi-nabi palsu sing teka maring kowé nganggo rupa wedhus gembél, ningén sebeneré wong-wong kuwé anu asu ajag sing galak ¹⁶sekang wohé kuwé ko arep ngerti wong-wong kuwé. Apa bisa wong ngemét woh anggur sekang gombal ri utamané who ara sekang suket ri? ¹⁷Kaya kuwé uga aben wit sing apik ngasilna who sing apik, lan wah sing ala ngasilna who sing ala.¹⁸Mokal nékk wit sing apik kuwé ngasilna uahwah sing ora apik, utamané wit sing ora apik ngasilna who sing apik. ¹⁹Lan aben wit sing oro ngasilna who sing apik bakal di tegar lan de bunang meng geni. ²⁰Dadi sekang wohé ko arep ngenal wong-wong kuwé.²¹Udu saben wong sing ngomong karo suara seru maring inyong: Gusti, Gusti sing arep mlebu maring krajaan Allah. Ningen wong sing nglakokna kekarepuné Ramané Inyong sing nang swerga. ²²Nang dina sing kéri dhéwék akéh wong arep ngamang nganggo suara seru maring Inyong, Gusti, Gusti, inyong padha uwis awéh wangait nganggo asmané penjenengan, lan gurak sétan nganggo asmané penjenengan, lan ngarakna mujijat nganggo asmané njenengan uga? ²³Ningén pas wektu kuwé Inyong arep ngomong maring wong-wong kuwé apa anané kaya kiyé, “Inyong ora tau ngenal kowé nganah lunga ko kabéh sing seneng gawé jahat.²⁴Saben wong sing krungu omongane inyong kiyé lan nglokokna, dhéwéké padha baé kaya wong sing nduwé wibawa sing ngedegna umahé nang ndhuwur watu. ²⁵Banyur ana udan lan teka banjir, banjur angin nerajang umah kuwé, ningen umah kuwé ora rubuh merga didegna nang ndhuwur watu.²⁶Ningén oben wong sing krungu omongane Inyong kiyé lan ora nglakokna dhéwéké padha baé nang sing bodho, sing ngedegna umah nang ndhumur pasir. ²⁷Banjur ana udan lan banjir teka, njur angin nrajang mulane umah kuwé rubuh lan bobrok banget.²⁸Banjur seuwisé Yesus ngrampungi wulangané kuwé, wong-wong akeh dadi padha gumun menga wulangan é ²⁹merga dhéwéké mulang wong kuwé kabeh dadi kaya wong sing nduwé kwasa, ora kaya ahli kitabé nabi Musa.

¹Sakwise Yesus mudun seka gunung, wong akeh bareng-bareng melu Deweke. ²Banjur teka wong meriang lapra maring Deweke, banjur sujud nyembah Deweke karo ngomong: “Majikan, yen Majikan gelem, Majikan teles marekna inyong”. ³Banjur tangane Yesus mulung, ndemek wong iku karo ngomong: “ Inyong gelem, dadia kowe mari. Saknalika wong iku banjur padha mari saka liprane.⁴Yesus banjur ngomong karo deweke: “Aja di omong-omongna karo sapa bae babagan iki, nanging tunjukna awak kowe maring imam lan persembahna persembahan sing diperintahna Musa, kanggo bukti kowe kabeh.⁵Nalika Yesus mlebu meng Kapernum, ana sijining perwira teka maring Deweke karo njaluk maring Deweke: ⁶“Majikan, batur inyong nggletha meng umah marga lumpuh karo deweke sangsara banget. ⁷“Yesus ngomong maring deweke : “ Inyong arep teka marekna.⁸nanging perwira iku mangsuli marang Deweke, Majikan inyong ora pantes nampa majikan meng umah inyong, nomong bae mengko kuli inyong iku mesti mari. ⁹merga inyong iku kuli sak ngisore Inyong ana kuli maning. Yen Inyong ngomong maring kuli iku : Lunga, mesti deweke lunga, lan maring liyane maning: Teka, mesti deweke teka, utawa maring kuli Inyong: Kerjakna iki deweke mesti ngerti ngerjakna.¹⁰banjur Yesus krungu krungu bab iku, Deweke gumun bangat lan ngomong maring kabeh wong sing melu Deweke: “ Inyong ngomong maring kowe, sak temene iman sing kaya kiye urung pernah Inyong weruh siji-sijine wong Israel.¹¹Inyong ngomong maring kowe: Akeh wong teka saka Wetan lan Kulon lan njagong mangan bareng-bareng karo Abraham, Ishak lan Yakub ning Krajaan Suwerga, ¹²Nanging anak-anak krajaan iku bakal diuncalna meng panggonan sing peteng dedet. Ning kana nampa kasengsaran nganti untune nggeget-nggeget. ¹³Banjur Yesus ngomong maring Perwira iku: “Mulih kana lan dadia maring kowe kaya sing kowe percaya. Ing wektu iku uga kuli iku dadi mari.¹⁴Sak wise tekan meng umah Petrus, Yesus banjur ndeleng biyung mertuane Petrus turon merga meriang rumep. ¹⁵Banjur Deweke nyekel tangane wong wadon iku, dadi ilang meriang rumepe. Wong wadon iku tangi banjur nglayani Deweke.¹⁶Wis arep wengi ana wong akeh sing ketempelan setan digawa maring Yesus, karo setitik omongane Yesus ngurak setan-setan iku lan marekna wong-wong sing mirang iku. ¹⁷Babakan iku kedadean kanggo netepi firman sing diopmongna karo nabi Yesaya: Deweke sing mikul kelemahane dewe lan nanggung meriange dewe kabeh.¹⁸Nalika Yesus ndeleng wong akeh ngiteri Deweke, Deweke ngakon mbalik nyeberang. ¹⁹banjur teka ahli taured, lan ngomong maring Deweke, guru inyong arep melu Rika, mengendi bae Rika lunga. ²⁰Yesus ngomong maring deweke, “Srigala duwe leng manuk duwe susuh, nanging Anak Manungsa ora duwe panggonan kanggo ndeleh endase.²¹Wong liyane, saka antarane muride, ngomong karo Deweke, Gusti ijina inyong nguburna rama inyong disit. ²²Nanging Yesus ngomong maring deweke, melu Inyong lan mene wong mati nguburna wong-wong mati kae kabeh.²³Banjur Yesus munggah meng njeru prahu lan murid-muride uga melu Deweke. ²⁴Ujuk-ujuk angin lisus ngamuk danau, dadi prahu iku ditabrak ombak, nanging Yesus turu. ²⁵Dadi murid-muride padha teka nangekna Deweke, ngomonge: Gusti, tolong, inyong kabeh binasa.²⁶Deweke ngomong maring kae kabeh, ngapa kowe wedi, kowe sing kurang percaya ? Banjur Yesus tangi ngendekna lisus, lan ombake danau iku dadi anteng banget. ²⁷wong-wong iku padha gumun ngomonge, “ Wong apa kiye Deweke iki, kok lisus karo danau taat uga maring Deweke?²⁸Sak tekane sebrang, yaiku daerahe wong Gadara, teka wong loro saka kuburan sing ketempelan setan nemoni Yesus. Deweke kabeh mbebayani banget, dadi langka wong sing wani lewat dalan iku. ²⁹Lan kae kabeh padha njerit, jerene: “ Apa urusan Rika maring inyong kabeh, he Anak Allah ?³⁰Ora adoh seka kono ana celeng sing akeh cacahe agi golet mangan. ³¹Banjur setan-setan iku padha njaluk maring Deweke, ngomonge: Yen Rika ngurak inyong, konen inyong ngalih meng celeng-celeng iku”. ³²Yesus ngomong maring kae kabeh: “ Kana kowe kabeh lunga, banjur kae kabeh mlebu meng celeng-celeng iku, banjur celeng-celeng iku saka pinggiran jurang nyemplung meng ndanau lan ngelem banjur mati kabeh.³³Banjur tukang jaga celeng padha mlayu, banjur sak tekane meng kutha, diomongna babagan iku apa bae sing kedadean, uga wong-wong sing padha ketempelan setan iku. ³⁴Banjur wong-wong kutha iku padha metu nemoni Yesus, banjur kae kabeh wis temu karo Deweke, wong-wong iku ndesek supaya ninggalna daerahe wong kae kabeh iku.

¹Sukwise iku Yesus munggah prahu banjur nyebrang Yesus banjur tekan kotane dewe. ²Banjur ara wong lumpuh ing paturon di gawa menyang Yesu. Nalika Yesus ndeleng imane kae kabeh Yesus banjur ngomong maring wong lumpuh kui; he anak Inyong percaya bae dosane wis diampuni.³Ahli-ahli taured banjur ngomong sok jroning atine; "wong iku ngina Allah". ⁴Nanging Yesus ngerteni pikirane wong kabeh, kanjur ngomong; ngapa kowe-padha duwe pikiran sing elek? ⁵Luih gampang endi ngomong dosa kawe wis diampuni, apa ngomong ngadeg mlakua? ⁶Nanging supya kowe ngerti, ana ing ndonya iki arak manungsa duwe kuasa ngampuni dosa. Wong iku banjur ngomong maring wong lumpuh menyat, angkat paturon kowe lan balia menyang umah kowe!⁷Lan wong iku menyat banjur mulih. ⁸Wong akeh padha ndeleng bab iku padha wedilan muliana Allah sing menehi kuasa mangkene gedhene tumrap manungso. ⁹Sak wise Yesus saka kana, wong iku ndeleng Mateus dewe an njagong meng umah tukang tarik bea. Wong iku banjur ngomong maring deweke; "ayu melu Inyong", Mateus banjur ngadeg melu wong iku lan murid-muride.¹⁰Nalika Yesus mangan meng umah Mateus. Wong tukang tarik bea lan wong-wong dosa padha teka mangan bareng-bareng wong iku lan murid-muride. ¹¹Bareng wong Farisi weruh bab iku, padha ngomong maring murid-murid Yesus. "ngapa Guru kowe mangan bareng kore wong tukang tarik bea lan wong dosa?¹²Yesus krungu banjur ngomong, "wong waras ora butuh dukun sing butuh wong mriang". ¹³Dadai sumingkira lan sinau mak nane firman iku. Sing Inyong karepake yaiku welas asih lan dudu paweh, awit Inyong teka dudu kanggo manggil wong bener nanging wong dosa.¹⁴murid-murid yokanan teka maring Yesus. "ngapa panginyongan lan wong farisi puasa, nanging murid-murid kowe ora? ¹⁵Wongsulane Yesus maring wong kabeh, "apa bisa batir kenthel iku bebarengan: Nanging ana waktune batir kenthel iku bakal kajiot seka kowe kabeh, lan wektu iku kowe kabeh bakal puasa.¹⁶Langka wong siji-sijia nambalna gombal sing anyar maring klambi sing wis tua. Amarga yen kaya kuwe tambalan mau bakal nyuwekna klambi mau, suweke tambah amba.¹⁷Kaya kuwe uga anggur sing anyar ora di isekna maring kantong sing tua, yen kaya kuwe kantong iku bakal suwek banjur anggur kabuang lan kantong iku dadi remuk. Nanging anggur sing anyar kasimpen wong meng kantong sing anyar uga. Dadi lorone kangga gawe kabeh.¹⁸sajrongning Yesus ngomong mangkene maring kowe kabeh, pimpinan umah ibadat teka, banjur nyembah deweke lan ngomong, "Anak Inyong wadon entes bae mati, nanging tekaa tumpungna tangan Rika meng anak inyong, mengko anak inyong urip maring. ¹⁹Yesus banjur ngadeg lan melu wong iku bareng-bareng karo murid-muride.²⁰Malika iku wong sing rolas tahun nggrajak getih maju mereki Yesus lan nolemok gombyoking jubahe, ²¹merga batine, asal inyong ndemok bae jubahe, inyong mesti waras. ²²Nanging Yesus nylingak lan ndeleng deweke karo ngomong, "kuatna ati kuwe he anak Inyong, iman kowe nylametana kowe, wong madon iku banjur waras.²³Nalika Yesus teka meng umah pimpinan pangibadah iku lan ndeleng tukang ndamu suling lan wong-wong padha kemrungsung. ²⁴Deweke banjur ngomong mangkata awit anak iku ora mati, nanging turu, nanging wongkabeh padha geguyu deweke.²⁵Sak wise wong akeh iku padha di usir, Yesus mlebu lan ndemek tangane bocah iku, bocah iku banjur urip maning. ²⁶Dadi kabar iku kasebar meng endi bae.²⁷nalika Yesus nerusna lakune seka kono, wong pisek melu deweke karo mbengok-mbengok lan ngomong, "tersnanana inyong kabeh, he Anak Daud" ²⁸banjur Yesus mlebu meng umah, wong-wong picek padha teka maring deweke, banjur Yesus ngomong maring wong kabeh, "apa kowe percaya yen Inyong teyeng nulung? Wong mau padha mangsuli, "ya Gusti inyong kabeh percaya"²⁹banjur Yesus ndemek matane wong picek kabeh karo ngomong, "dadia maring kowe nurut iman kowe" ³⁰dadi matane wong-wong mau padha melek, banjur Yesus pesen maring wong kabeh, padha jaganen supaya aja ana wong siji-sijia ngerti bab iku. ³¹Nanging wong-wong iku padha melu lan muliana deweke karo ngabarna meng endi bae.³²nalika wong looro sing picek iku metu, digawa maring Yesus wong sing ketempelan setan. ³³Sabubare setan iku diurak, banjur wong bisu iku teles ngomong, mulane wong-wong padha gumun, wang sulane sing kaya kiye urung pernah tak deleng ana ing Israel. ³⁴Nanging wong Farisi ngomong, "nganggo penguasa setan deweke ngurak setan.³⁵Kaya kiye Yesus ngiteri kota-kota lan desa-desa deweke mulang meng umah-umah ibadat lan martakna injil kerajaan surga lan marekna sakehing lelara lan kelemahane. ³⁶Deleng wong akeh iku, atine Yesus terusik karo welas asih maring wong akeh, merga wong-wong kesel lan sengsara kaya wedus gembel sing langka pangone.³⁷Ngomonge marang murid-muride, "panenan panen akeh, nanging sing nyambut gawe setitik ³⁸dadi njluka maring majikan sing duweni panenan supaya deweke ngirim sing nyambut gawe kanggo panenan iku.

¹Yesus manggil rolas muride lan aweh kuasa maring kae-padha kanggo ngurak roh-roh jahat lan kanggo ngilangena sekabeh penyakit lan sekabehe kelemahan.²Kiye arane rolas rosul kue: sepisan Simon sing keceluk Petrus lan Andreas seludure lan Yakobus anak Sebedeus lan Yohanes sedulure. ³Filipus lan Bartolomeus, Thomas lan Matius tukang tagi bea, Yakobus anak Alfeus lan Tadeus, ⁴Simon wong Zelot lan Yudas Iskariot sing ngianati Dewekke.⁵rolas murid kue deprentah neng Yesus lan Dewekke pesen maring kae-padha: “ajaha koe nyimpang maring dalan bangsa lia utawa mlebuh maring kota wong Samaria. ⁶Kudune lunga maring domba-domba sing ilang sekang umat Israel. ⁷Lungaha lan beritakena: kerajaan sewerga uwis perek.⁸Marekena wong mriang; menyatena wong mati; marekna wong lepra; urakna setan-setan kae uwis olieh karo cuma-cuma sebab kue wenehna uga karo cuma-cuma. ⁹Ajaha kae nggawa mas utawa perak utawa tembaga sejeroning bentingmu. ¹⁰Ajaha kae nggawa sangu neng perjalanan, ajaha kae nggawa kelambi rong lembar, kasut utawane tongkat, sebabe sewijining wong nyamut gawe pantes olih upaeh.¹¹Nek koe mlebu kota utawa desa; geletna neng kono sijining wong sing patut lan manggon maring kono butul koe mangkat. ¹²Nek koe mlebu umah wong, wenehne salam maring kae padha. ¹³Nek koe padha patut nampak, salammu kue mudun maring koe nduwure, nek ora, salam iku balik.¹⁴Lan nek sijining wong ora nampak owe lan ora ngrungokna omonganu metua lan tinggalna umaeh utawa kota itu lan kebasna lebueh sekang sikilmu. ¹⁵Inyong ngomong karo koe: setemene padadina penghakiman lemah Sodom lan Gomora arep lewih enteng tanggungane sekang kota iku”¹⁶”deleng, Inyong mrentah koe kaya domba neng tengah-tengah serigala sebabe koe kudune cerdik kaya ula lan tulus kaya dara. ¹⁷Tapine wapadan maring kabeh wong jalaran ana sing arep nyerahna koe majelis agama lan koe padha arep nyiksa koe neng umah ibadah. ¹⁸Lan sebabe inyong koe arep digiring maring ngarep penguasa lan raja-raja dadi kaseksen kanggone koe padha lan kanggo sing ora kenal Allah.¹⁹Nek kae padha nyerahena ajaha kae kewatir arep kepriwe lan arep apa sing kudu koe omongena. Jalaran kabeh iku arep dewenehake maring koe wektu kue uga. ²⁰Jalaran udu koe sing omong-omong jane roh Bapamu sing ngomong-ngomong sejeroning koe.²¹Wong nyerahna sedulure kanggo dipateni, uga sijining bapa maring anake lan anak-anak arep mbrontak maring wong tuane lan arep matening kae padha. ²²Lan koe arep dibenci sekabehe wong jalaran dene aran-Ku; nanging wong sing tahan butul rampung arep slamet. ²³Apa dene koe padha nganiaya koe neng kota sing siji, mlayua maring kota lia; jalaran Inyong ngomong maring koe: setemene sedurung koe rampung nekane kota-kota Israel anak menungsa uwis teka.²⁴Wong murid ora luwih sekang gurune, utawa wong rayat sekang majikane. ²⁵Cukup kanggo wong murid nek dadi kaya gurune lan bagi wong rayat dadi kaya majikane. Nek sing due umah diarane Beelzebul, apamaning seisi umahe.²⁶Dadi aja koe wetih maring kae padha jalaran ora ana sing ketutup, sing ora dibuka lan ora ana sing keumpet sing ora arep diketoni. ²⁷Apa sing Inyong omongena maring koe sejeroning peteng omongena bae jeroning padang. Lan apa sing dikrisikena maring kupingmu, beritakena kue sekang payon umah.²⁸Lan ajaha koe wetih maring kae padha sing bisa mateni awak nanging ora kuasa mateni jiwa, wetiah maring kue sing kuasa mateni dene jiwa utawa awak sejeroning neraka. ²⁹Dudulah manuk emprit didol rong buntut seduit? Nanging sebuntut bae ora ana sing arep gigal maring kumi sejabaning kekar pane bapamu. ³⁰Lan koe, rambut siraehmu keetung kabehan. ³¹Sebabe koe ajaha koe wedi, jalaran koe lewih anargane tenimbang akehe manuk emprit.³²Saben wong sing ngakoni Inyong arep ngakoni neng arep Bapa-Ku neng sorga. ³³Tapine sapa wonge sing nyangkal Inyong neng arep menungsa Inyong uga arep nyangkal dewekke neng ngarep Bapa-Ku neng surga”.³⁴”ajaha koe nyangka, dene Inyong teka kanggo nggawa tentrem neng nduwur bumi; Inyong teka udu kanggo nggawa tentrem nanging sebenere pedang. ³⁵Jalaran Inyong teka kanggo misahna wong sekang bapane, anak wadon sekang biyunge lan mantu wadon sekang biyung mertuane, ³⁶lan musuh wong ya kuwe wong-wong seisi umaeh.³⁷Sapa dene ngasihi bapa utawa biyunge lewih sekang Inyong dewekke ora pantes kanggo Inyong, lan dene ngasihi anake lanang utawa anake wadon lewih sekang Inyong dewekke ora pantes kanggo Inyong. ³⁸Sapadene ora mikul salibe lan melu Inyong dewekke ora pantes kanggo Inyong. ³⁹Sapadene nggondeli nyawane, deweke arep kikelangan nyawane lan sapa dene kelangan nyawane jalaran Inyong deweke arep olih nyawane.⁴⁰Sapadene nyambut koe, deweke nyambut Inyong lan sapadene nyambut Inyong, dewekke nyambut kae sing prentah Inyong. ⁴¹Lan sapadene nyambut sijining nabi, dadi nabi deweke arep nampa upah nabi, lan sapadene nyambut sijining wong bener dadi wong bener dewekke arep nampa upah wong bener.⁴²Lan sapa dene aweh banyu adem secangkir bae maring salah sijining wong-wong sing cilik iki jalaran deweke murid-Ku Inyong ngomong karo koe sebenere deweke ora arep kelangan upaeh sekang deweke”.

¹Sawise Yesus rampung pesen maring penderek sing rolas kuwe mangkaloh lan latihlah lan kabarna injil nang sajroneng kota kota deweke kabeh. ² Nang njero penjara Yohanes krungu masalah kerjane Gusti Yesus. ³Trus mrentah penderek penderek ke takon maring Yesus apa kowe sing arep teka kuwe apa kudone inyong kabeh sing ngenteni wong irane.⁴Yesus bjawab deweke kabeh lunga nganah terus. Omongna karo Yohanes apa sing kowerungokna karo sing kowe weruh. ⁵Wong picek bisa weruh wong lumpuh bisa mlaku wong kusta dadi mare. Wong sengsar diwei kaburapik. ⁶Lan beja banget wongsing oral dadi getun lan nampikaku.⁷Sawise penderek-penderek ke lunga ngur molaih Yesus ngomong aken maring wong akeh kuwe soal Yohanes: kanggo ngapa kowe lunga naring padang pasir? Ndeleng pring sing di goyangaken nganah ngeneh? ⁸Utawa kanggo ngapa kowelunga ndeleng wong sing nganggo klambi apik. Wong sing nganggo klambi apik kuwe tempate nang istanah raja.⁹Dadi kanggo ngapa baen kowe lunga ndeleng nabi? Bener, lan aku ngomong karo kowe malahan leweh sekang para nabi. ¹⁰Sebeb masalah dewek e ana tulisan: delengen inyong mrentah utusahe inyong sadurunge kowe, deweke arip nyiapaken dalamu nang arep mu.¹¹Aku ngomong nggo kowe: Setemene nang antarane kae kabeh dilahirna sekang wong wadon. ¹²Sawise metune Yohanes te koon siki koaton sorga wis di enggokna wong sing njajal nduweni¹³Sebab kabeh lan kitab norat anu eawean ngaati metune Yohanes. ¹⁴Lan anggen kowe gelem nampa ya Elia sing arep aeka kuwe. ¹⁵Sapa sing krungu kuda ngrungokna¹⁶Karo apa sih nyong guli ngomongna kumpula kiye deweke kuwe saumpama bocah? Jagong nang pasar kae kabeh bocah sing pada njogona nang pasar pada celuk e Batire. ¹⁷Aku ndomusuling ngo kowe tapine koweona gelem njoged inyong kabeh nembang kidunga sedih manging kowe ora gelem ngembul.¹⁸Sebab Yohanes teka kae ora mangan lan ngimun kae ngomong klebon setan. ¹⁹Terus anak menungsa teka deweke mangan lan nginum lan kae ngomong deleng lah wong kae wong pelahap karo pemabok karo batir tukang pajel lan wong berdosa tapine nang nang mata alah dibenerna sebab tamindake.²⁰Trus Yesus ngecek-ngecek kota-kota sing ora gelem tobat senajan deweke nglakoni mujijat-mujijate nang kowo paling akeh ngetokna mujijat-mujijate ²¹Cilaka koe khorazim! Cilakalah Betsaida! Sebob nek Tirus lan nang Sidon ana mujijat-mujijat sing dadi nang tengah-tengah koe. ²²Tapi aku ngomong mangkowe: weku dina pengadilan bebane Tirus lan Sidon arep lewih ringan nimbang bebanmu.²³Lan kowe Kapernaum apa kowe arep diunggahna nganti tekan langit? Ora kowe arep didung nganti tekan bumine wong mati. Sebab nak nang sodo ana ngedadek mujizat mujizat sing wis dadi nang tengah tengaheh kowe, kota kuwe meresin ngadeg nganti dina keye. ²⁴Tapi inyong ngomong maring kawe: nang dina pengadilan bebane negri sodari arep lewih ringan tenimbang bebanmu.²⁵Nang wektu kuwe Yesus ngomong: nyo kesuwun maring kowet Bapa Tuhan, langit dan bumi, sebab kabeh kuwe mau Gusti Yesus ngumpetaken kanggo wong bijak lan wopinter tapi Gusti Yesus mbuktina maring wong cilik. ²⁶Ya Bapa, kawelah sing kanggo nang arjane Gusti. ²⁷Kabeh wis diserahna maring inyong nang Bapaku lan ana nana wong sijipun kenal anak serane Bapa, lan ora wong dijipun seliane anak, lan wong sing maring anak kuwe setuju mbuktikna.²⁸Ayuh melu aku, kabeh sing lesu lan sing bebane abot Gusti Yesus arep aweh kelegaan maring kowekabeh ²⁹Kiye cekel kuk sing tak pasang lan blajar maring aku sebab nyong lemah lembut lan apik atine sanatimu arep ulih katentreman. ³⁰Sebab beban sing tak pasang kuwe lan bebanku pun ringan.

¹Wektu dina kue, nang dina sabat Gusti mlaku nang kebon gandum karena kencot, terus penderek pendereke pada ngemeti gandum lan di pangan. ²Sawise ndeleng kue, wong-wong kue pada ngomong maring deweke: kae delengna, penderek penderekmu, gawe polah singora di ulihna nang dina sabat.³Tapi jawabe Yesus karo wong wong kue, kabeh; Apa koe ora maca sing di hakomi nang Daud, wektu kue lan wong kue sing ngetutna kencoten. ⁴Keprie deweke mlehu maring jeru jumahe Gusti Yesus, lan kepriwe wong wong kue mangan roti suguhan sing ora ulih di pangan, nang deweke utawa wong wong sing pada ngututna, kecuali penatua.⁵Apa koe ora maca nang sajerone kitab taurat, nang wektu dina dina sabat imam imam melanggar peraturan nang njero bait Allah, tapi ora salah. ⁶Inyong ngomong aring kowe: nang kene ana sing nglewiki rumah ibadah.⁷Yen pancen kowe ngerti Firmane kie; sing dikarepna ya kue welas asih lan udu persembahan mesti kowe ora ngukum wong sing ora due salah. ⁸Sebab anak menungsa kuwe Tuhan nang dina sabat.⁹Sa wise lunga sekang koro, Gusti Yesus mlebu aring umah ibadate wong wong kuwe. ¹⁰Nang koro ana wong siji sing mati sebelah tangane, wong wong kuwe pada takon aring deweke! Apa ulih nambani wong nang dina sabat? Maksude wong wong kuwe ben bisa nyalah na Yesus.¹¹Tapi Yesus ngomong maring wong wong kuwe: Nek wong siji sekang salah sijine kowe pada due domba siji bae lan dombane kuwe tiba aring njero blumbang wektu dina sabat, Apayaora nyekelna utawa ngetokna? ¹²Apa menungsa ora lewih penting dari pada domba? Sebabe kuwe ulih gawe apik nang dina sabat.¹³Terus jere Gusti Yesus aring wong kuwe: ulung na tanganmu lan deweke ngulukgna banjur wong kuwe tangane mari lan dadi sehat kaya tangan liyane. ¹⁴Terus wong Farisi pada metu lan rembungan arep pada mateni gusti Yesus.¹⁵Tapi Yesus ngerteni maksude wong wong kuwe terus lunga sekang kana. Akeh wong ngetutna Yesus lan deweke ngobati/nambani wong wong kuwe kabeh. ¹⁶Gusti Yesus karo ngomongi wong wong kuwe ora olih aweh ngerti yeng kuwe sapa. ¹⁷Supayane genep sabdane Gusti singdi omongna nang nabi Yesaya:¹⁸Kae delengna pelayanku sing tek pulih, sing tek senengi, maring kae aku percaya. Gusti Yesus arep rohe nang nduwure, lan deweke arep ngapurani ukuman kanggo bangsa bangsa.¹⁹Deweke ora arep ngeyel lan ora tulung tulung, lan wong ora arep krungu suarane sing nang ndalan ndalan ²⁰Pring sing tugeh mlengkung ora arep di pedot, lan seles sing rusak murube ora bakal di sirep. Nganti deweke dadi hukum kue menang. ²¹Dadi ming karo Gusti Yesus bangsa bangsa kue bisa.²²Terus wong sing kerasukan setan kuwe di gawa maring Yesus, wong kuwe picek lan bisu, terus Yesus nambani, dadi wong bisu kuwe bisa ngomong lan bisa ndeleng. ²³Mulane kaget banget wong akeh kuwe, jerene; Yesus kie kayane anak Daud.²⁴Tapi sawise wong Farisi pada ngrungokna; wong-wong kuwe pada ngomong, karo Beelzebul, pawang setan, Yesus ngurak setan. ²⁵Tapi Yesus ngerteni pikirane wong wong kuwe terus ngomong maring wong kae saben perkumpulan sing pisah pisah mesti bakale rusak. Ora mungkin bisa tahan sue.²⁶Ya kaya kuwe uga nek setan ngurak setan, deweke pisah dewek dewek, kepriwe sik kralone bisa tahan sue? ²⁷Dadi aku nek ngurak setan nganggo kuasane Beelzebul karo kuasane sapa sih penderek penderekmu? Sebabi wong wong kuwe sing arep dadi saksimu.²⁸Tapi yen nyong ngurak setan nganggo jenenge Allah mula sing seberene kerajaan Allah wis ana nang awakmu. ²⁹Kaprie sih wong bisa mlebu umahe wong sing kuat lan ngrebut banda dunyane yeneora di jiret disit wong kuwat kuwe. ³⁰Sapa sing ora bareng Gusti Yesus, lan sapa sing ora gelem kumpul karo aku, deweke arep ngobrak abrik.³¹Kue sebabe nyong ngomong maring kowe, sekabeh ane dosa lan kutuk menungsa arep di ampuni. Tapi kutuk sing maring Roh kudus ora bakal di ngapurani. ³²Umpamane wong ngucapna cerita anak menungsa, deweke arep di ngapurani, nang ndunya kie ora,³³Yen ana wit kowe ngomong apik, ya apik juga wohone, yen ana wit kowe omongna elek, ya wohone uga ora apik, sebabe sekang wohene wit mau uga wis di kenal. ³⁴Hai wong wong sing jahat kenang apa kowe bisa ngomong barang sing Apik? Sedeng kowe dewek wong jahat, sebabe sing di omongna kue metu sekang atine. ³⁵Wong sing elek ngetokna omongane sing elek sekang unek uneke atimu sing apik lan wong sing jahat ngetokna omongan sing elek jahat sekang unek uneke ati sing jahat.³⁶Tapi aku ngomong meng kowe, saben omongan sing ora ana gunane lan omongane kudu ana tanggung njawabe nang dina pengadilan. ³⁷Sebab yen menurut omongmu kowe arep di bener na, lan yen nurut omonganmu bae kowe arep di ukum.³⁸Nang wektu kuwe ana pira wong ahli taurat pada ngomong lan wong Farisi maring Yesus; Guru, yong kabeh pada kepingin weruh tanda-tanda sekang Gusti Yesus. ³⁹Tapi Jawabe maring wong wong kuwe, kumpulane sing wong ora pada peercaya yakue tanda, tapi maring wong wong kuwe ora arep diwei tanda nabi Yunus ⁴⁰Sebab kaya Yunus manggon nang njerone weteng iwak paus telung dina telung mbengi, kaya kuweuga anak menungsa arep manggon nang njero weteng bumi telung dina tulung mbengi.⁴¹Nang wektu dina pengadilan, wong wong ninewe arep menyat bareng kumpulan kie lan nyiksa uga, soale wong wong ninewe kuwe tobat sa wise di wei ngerti nang Yunus, lan sebenere sing ana nang kencana ne ming kau Yunus.⁴²Nang wektu pengadilan kuwe, ratu sekang kidul kuwe arep menyat bareng karo wong kumpulane kie, lan deweke arep nyiksa uga soale ratu kie teka sekang pol polane bumi kanggo ngrungokna pengertiane Salomo, lan sebenere sing ana nang kene ya kuwe ming Salomo.⁴³Umpamane Roh jahat metu sekang menungsa; deweke uga kelayaban maring panggonan panggonan sing garing nggolet go mandeg tapi deweke ora nemu. ⁴⁴Terus deweke ngomong, nyong arep kali meng ngumah sing wis tek tinggalna kuwe, terus deweke mangkat ngerti yen umatie kosong resik lan teratur. ⁴⁵Terus deweke metulan nggawa batir pitu akehe Roh jahat liane sing lewih jahat sekang deweke, lan setan setan kuwe mlebu terus meneng nang kono lewih elek sekang sekang asal maune. Kaya kuwe uga arep kanggo nang kumpulane sing jahat kie.⁴⁶Wektu Yesus esih ngomong karo wong akeh. Kuwe, beyunge lan dulur dulure pada nyadegnang. Njaba lan kepengin ketemu Yesus. ⁴⁷Terus wong kuwe ngomong maring Gusti Yesus, kae delengen: Beyungmu lan sedulur dulurmu ana nang nyaba lan kepengin banget ketemu Gusti Yesus.⁴⁸Tapi jawabe Yesus maring wong sing nyampekna kabar maring Gusti Yesus. Sapa beyungku? Lan sapa sedulur dulurku? ⁴⁹Terus jerene! Karo nunjuk maring penderek penderek. Kie beyungku lan kie sedulur dulurku kabeh. ⁵⁰Sebab sapa bae sing nglakoni karepe Gusti Allah nang sorga, kae sedulurku lanang kae uga dulurku wadon, lan beyungku.

¹Nang wektu kue Yesus metu kang umah kue lan njagong nang pinggir telaga. ²Mula terus akeh wong teka grombolan terus ngubengi Yesus, mulane Yesus munggah nang prau terus njagong nang kono, mulane wong akeh pada ngadeg nang pinggir segera.³Terus deweke ngomongaken pirang-pirang perkara nang sejerone gegambaran maring kae kabeh. Omonge: “Anane wong tukang nyebar metu kanggo nyebar. ⁴Wektu deweke nyebar, sebagean wiji kue tiba nang pinggir dalan, terus manuk pada teka mangani nganti entek. ⁵Sebagean tiba nang lemah akeh watune, sing ora akeh lemaeh terus wiji kue enggal thukul, sebabe lemaeh tipis. ⁶Tapine sauwise sengenge metu, deweke dadi alum lan dadi garing sebabe ora ngoyod.⁷Sebayen maning nang tengah tengah suket eri, terus dadi tambah gede suke kue karo nyempedi nganti mati. ⁸Lan sebagean tiba nang lemah sing apik terus woh: ana sing lipet satus, ana sing lipet sewidak, ana sing telung puluh lipet. ⁹Sapa due kuping, sekudune ngrungokna!”¹⁰Mulane murid-muride pada teka lan takon karo deweke: Kenang apa kowe omongane maring kae kabeh sejerone gegambaran?” ¹¹Jawabe Yesus: Kanggo kowe di wenei pengerten kanggo ngerteni wewadine kraton swarga, tapine maring kae kabeh ora. ¹²Sebabe sapa sing nduweni, nang deweke arep di wei, nganti deweke kelewih en; Tapine sapa sing ora nduweni, apa baen uga sing ana nang deweke arep di jiot sekang deweke.¹³Mulane guwe Enyong ngomongken sejerone gegambaran maring kae kabeh: mula senajan ndeleng, kae kabeh ora ndeleng lan senajan krungu, kae kabeh ora krungu lan ora ngerti. ¹⁴Mula kae kabeh wis cukup wangsite Yesaya sing onine koe arep krungu lan krungu, tapine ora ngerti koe arep ndeleng lan ndeleng, tapine ora nanggapi.¹⁵Sebab atine bangsa kie wis kandel, lan kupinge abat ngrungkkaken lan matane ketutup rapet; supaya aja deweke ndeleng karo matane lan krungu karo matane lan krungu karo kupinge lan ngerti karo atine terus mbelek supayane enyong kae kabeh.¹⁶Tapine beja banget matamu sebabe ndeleng lan kupinge krungu. ¹⁷Sebab enyong ngomong maring kowe: sebenere akeh nabi lan wong bener kepengin ndeleng apa sing kowe deleng tapine ora weruh, lan kepengin krungu tapine ora ngrungokna¹⁸Sebab kue, rungokna arti gegambaran gue ¹⁹Kanggo sekabene wong sing krungu Firimane soal kraton swarga, tapine ora ngeteni, njur teka si jahat lan ngrebut sing di sebarakan sejerone atine wong kue: ya guwe winih sing di sebarakan nang pinggir dalan.²⁰Wiji sing di sebarna nang lemah watuan ya gue wong sing ngrungokna Firmane guwe lan cepetan nampani karo seneng ²¹Tapine ora metu oyode lan kuat sedela thok nek umpane teka paksaan utawane penyiksaan sekang Firman gue, wong gue enggal murtad.²²Sing di sebarane nang tengah suket eri ya gue wong sing ngrungokna Firmane gue, terus kekuatirane dunga die lan akal-akalane kesugiane sing ndadekna Firman kue ora who. ²³Sing di sebenarna nang lemah sing apik ya gue wong ngrungokna Firman gue lan ngerteni, lan sebabe gue deweke ngetokna woh, ana sing satus lipet, ana sing sewidak lipet ana sing telung puluh lipet.²⁴Yesus njembreng perkara gegambaran sajen man maring kae kabeh, jereNe: “babagan kraton suarga di gambaraken wong sing nyebar bibit sing apik nang kebonane. ²⁵Tapine wektu wong pada turu, njur teka musueh nyebarna winih alang-alang nang antarane gandum kue terus lunga. ²⁶Sewektu gandum kue thukul lan mulai kembang, ketenger banget alang-alang kue.²⁷Mula njur teka kuli buruh kue maring jaragane ngomong: Juragan, mbokan winih apik, sing di sebarana nang kebonan ne juragan? Sekang endi anane alang-alang kue? ²⁸Jawabe juragan kue: Sawijine mungsuh sing nglakokna njur ngomong kuli-kuli kue meng deweke: Dadi apa arep juragan supayane kie kabeh lunga mbeduli alang-alang kue?²⁹Tapine deweke ngomong: Aja, sebab mbok gandum, kue melu kebedul sewektu koe mbedul alang-alang kue? ³⁰Jorna baen loro lorone thukul bareng nganti wektu pamen. Nang wektu kue enyong arep ngomong aring tukang manen. Kumpulaken disit alang-alang kue lan jireti, bekakas-bekakas nggo di otong: Seteruse kumpulna gandum kue nang lambunge inyong.³¹Yesus njembreng salah siji gegambaran sejen maring kae kabeh, jareNe: Soal kraton swarga kue kaya dene wiji sesawi, sing di jiot lan di sebarana wong nang kebonane. ³²Pancan wiji kue sing paling cilik ketimbang wiji liane, tapine nek wis thukul, wit sesawi kue paling gede ketimbang jangan lea, malahan dadi wit, mulane manuk-manuk mabur njur, nyusuh nang pang-pange.³³Lan deweke nyritakna gegambaran kie uga maring kae kabeh: soal kraton swarga kue kaye dene ragi sing di jiot. Sekang wong wadon lan di kolehna sejerone glepung terigu telung sukat nganti koleh sekabe ane.”³⁴Sekabe ane kue di tekakna Yesus maring wong akeh sejerone gegambaran, lan ora karo gegambaran, apa baen ora di tekak Na, maring kae kabeh. ³⁵Supayane pas Firmane sing di tekakna sekang nabi: Enyong arep mbukak cangkeme enyong ngomongna gegambaran, enyong arep ngucapana perkara sing ngumpet wiwit denga di dadekna.³⁶Mulane Yesus uga ninggalna wong akeh terus bali, panderek-penderek keteka lan ngomong aring deweke: “Jajal jelas na maring enyong kabeh gegambaran babagan alang-alang nang kebonan kue.” ³⁷Deweke njawab omoNge: wong sing nyebarana wiji apik ya kue anake menungsa ³⁸Kebonane ya kue dunga bibit sing apik kue bocah-bocah kraton lan alang-alang bocah-bocah si jahat. ³⁹Mungsuh sing nyebaraken bibit alang-alang yakue iblis. Wektu panen ya kue ahir zaman lan tukang manen kue malaikat.⁴⁰Mula kaya alang-alang kue di kumpulna lan di bakar sejerone geni, kaya kue uganang ahir zaman. ⁴¹Anake menungsa arep mrentah malaekat-malaekat te lan kae kabeh arep ngumpulna sekabeane sing nasaraken lan kabeh wong sing nglakokana kejahatan sekang njero kraton Ne. ⁴²Kabeane arep di buang meng sejerone geni pawon; nang kono arep ana getun lan kerote untu. ⁴³Lah nang wektu kue wong-wong bener arep mencorong kaya sengenge sejerone krotone ramane kae kabeh. Sapa ndue kuping, kudune deweke ngrongokna.⁴⁴Babagan kratena suarga kue di gambaraken dunga sing kependem nang kebonan. Sing di temukan wong, terus di pendem maning nang deweke. Mula saking senenge njur lunga deweke adol kabeh deweke terus tuku kebon kue. ⁴⁵Kaye kue uga babagan kroten suarga kue di gambarana siji wong dodolan sing nggoleti mutiara sing maen. ⁴⁶Seuwise deweke nemukna mutiara sing pengaji banget, deweke uga lunga adol sekabehan deweke terus tuku mutiara kue.⁴⁷Kaya kue ugu perkara kraton swarga kue gambarane jaring sing di pasang nang segara, terus ngumpulna pirang-pirang werna jinis iwak. ⁴⁸Sewise kebek, jaring kue di sered wong meng pinggir, terus pada njagong kae kabeh lan ngumpulna iwak sing apik meng njero jembangan lan iwak sing ora apik ke kabeh mbuang⁴⁹Kaya kue uga nang ahir zaman: Malaekat-malaekat arep teka misahano wong jahat sekang wong bener. ⁵⁰Terus ngontalna wong jahat meng njero geni pawon: nah nang kono arep ana ngajong lan kerote untu.⁵¹Ngertenana koe sekabenane kue? “Kae kabeh nyauri: “Ya, enyong ngerteni.” ⁵²Mula Yesus njur ngomong maring kae kabeh.” “Sebabe kue kabeh ahli taurat sing nampani wulangan sekang babangan kraton sorga kue gambarane tuan rumah sing ngetokna dunga sing anjar lan sing lawas sekang simpanane. ⁵³Sawise Yesus rampung nyritakna gegambaran-gegambaran kue. Deweke uga lunga sekang kono.⁵⁴Setekane nang panggonan Asale, Yesus mulang wong-wong nang kono nang papan pangibadaeh kae kabeh. Kae kabeh gumun kae kabeh lan ngomong: Sekang endi pekolih pengerten kue lan kuasane kanggo nganakaken mukjizat-mukjizat kue. ⁵⁵Mbok deweke kie anake tukang kayo? Mbok ibu Ne jengenge Mariam lan sedulur-seduluRe: Yakobus, Yusuf, Simon, lan Yudas? ⁵⁶Lan mbok sedulur-sedulur Ro wadon sekabeane ana bareng enyong pada? Dadi sekang endi anane sekabeane kue?”⁵⁷Terus kae kabeh getun lan nampik Deweke. Mulane pengucape Yesus maring kae kabeh: “Siji wong nabi di ormati wong endi-endi kejaba nang tempat asale dewek lan wong umaeh.” ⁵⁸Lan sebabe nggone ora percayane kae kabeh ora akeh mujijat di anakna deweke nang koro.

¹Wektu dina kuwe ana kabar soal Gusti Yesus maring gane Raja Herodes daerah kekuasaane. ²Terus deweke maring pegawane kal Yohanes sing dadi pembaptis teus deweke menyat sekang antara wong mati. Kuwelah sebabe kuasa-kuasa kuwe bekerja sajraning.³Sebab pancen Herodes wuris ngongkan maring wang Yohanes, njiret dan lebakna maring penjara sehubungan kuul karo peristiwa Herodias usti Filipus sedulure ⁴Sebab Yohanes uwis ngemutma among ora alal kal ngukut Herodes! ⁵Herodes kepingin mateni tapi deweke wedi maring wong akeh sing ndeleng Yohanes sebab nabi.⁶Tapi wektu dina ulang tahun Herodes ana balah wadan jage dan neng tengah? Deweke lan gawe leneng atine Herodes. ⁷Sumpah arep uweh maring kal apa bal sing di jaluki ko.⁸Sewise dihasut neng ibune bacah wado kuwe ngomang weken aku nengkene nengaupana Yohanes pembaptis neng jero telaga. ⁹Terus bingung ati raja tapi sebabe ulis janjine lan tamu-tamu kuwe di kangkon supaya ngga ngawehna.¹⁰Di kangkan tugel gulune Yohanes neng penjara ¹¹lan ndase kuwe digawa wang ming bah terus di wehna maring prawah kuwe lan deweke nggawakna maring biyunge. ¹²Terus murid-murid Yohanes pada teka ngukut mayake terus ngubur terus linga deweke aweh ngerti kara Yesus.¹³Sanise Yesus ngwingu kabar kuwe minggir ra sekang kana terus arep ngada maring gar sing sepu tapine wong akeh ngukngakna terus ngetut busi deweke jumut dalan darat sehang kata-kata kal kabeh ¹⁴Sawise Yesus gutu ndarat Gusti Yesus weruh wong akeh terus atine melas koro wong-wong kumu dadi gusti Yesus nambani wong kuwe sing pada karo.¹⁵Wektu arep wengi penderek? E teka ngomong nggan kiye sepi dina mulaih wengi. Prentah maring wong akeh kuwe kon lurgo kan dadi bisa taku panganan neng desa?¹⁶Tapine Yesus ngamang maring kal kabeh ora perlu kal kabeh kuga kal kudu aweh maring urang-urang kwe mangan. ¹⁷Jawabe kae kabeh sing ana neng kiya kabeh ming sekang rati lom wak lara. ¹⁸Yesus ngomong gawa ngeneh neng yang¹⁹Fius prentah wong akeh kuwe kan njagang neng suketan sewise jakut iwak laro kuwe Yesus ndeleng meng nduwur lan ngamang berkat terus ngremuk-ngremuk rati kuuwe lan nggawakna maring murid-murid tus murid-murid ngaweh maring wong akeh. ²⁰Lan deweke kabeh mangan ngarti wareg terus wange ngumpulna petilan-petilan roti sing lewih wakul. ²¹Sing melu mangan kira so lanang kabeh ara termasuk wadan lan bacah?²²Sewise kune Yesus mrintahna maring murid-murid e mungah meng piau tjus ndisiti maring sebiang sebanjune kuwe mentah wong akeh kan pada bati ²³Sewise wang akeh kawe di perentah kon bali terus Yesus munggah nduurun gumeng arep daa deweken neng koma ²⁴Piau murid-murid wis pirang-pirang miladaen sekang pante terus di gayang-gayangna ombake sebab kuwe lisus.²⁵Antara jam 3 wengi Yesus teka maring deweke mlaku mang nduwur banyu ²⁶Sawise murid-murid ndeleng Yesus mlaku neng nduwur banyu deweke kaget lan ngarang kuwu hantu tus ngarang sebab wedi. ²⁷Tapi Yesus ngamang karo deweke meneng bae kiye aku aja wudi.²⁸Terus Petrus aganaang bahwa Yesus kuwe Tuhan angger kaya kuwe pentah aku supayo taka maring Yesus mlaku neng nduwun banyu ²⁹Yesus ngamang teka ngeteh petuus mudun sikang piau teus mlaku neng nduwur banyu ketemu Yesus. ³⁰Tapi sewise di rasakna teka angin deweke wedi lan mulaih ketilem banyu tulung karo nyebut meng asimane gusti Yesus.³¹Langsung Yesus ngulungna tangan nyekel deweke kara ngamong ha wong sing ara percaya kenangango kal wedi? ³²Hus wong-wong kawe pada nunggang prau lan angin kuwe mau dadi mandeg ³³dadi wang-wang sing ana nena jera prau pada nyemboh gusti Yesus jane sebenene kal anake gusti Allah.³⁴Segutule neng sebiang deweke mentas neng Genesaret ³⁵Sawise Yesus kenal neng wang gan kuwe aweh ngerti kabeh maring wilayah kano daah kabeh wong sing pada lara di gawa mengere pe Yesus. ³⁶Wong-wong kae njaluk ken ngemek jumbaeh Yesus sawise kabeh wang sing pada ngeurek jembah Yesus dadi mari.

¹Terus wongwong Farisi karo ahli taorat sekang Yerusalem tekane maring Yesus karo ngomong. ²Nang apa penderek-penderek Mu mlanggar adat istiadat leluhure inyong kabeh deweke ora wisuh sedurunge mangan. ³Yesus mangsuwe maring deweke nang apa kowe be mlanggar dawueh gusti kanggo adata istiadat leluhure kowe.⁴Ngendikane gus Yesus kowe kudu ngormati karo wong tua lan maring: sapa nyupa tani wong tuane mesti da ukumati. ⁵Nanging kowe ngomong sapa wonge sing ngomong maring rama buyungmu: Apa sing ana nang akusing bisa di gunakna nggo pemeliharane wis dinggo nggo persembahan maringalah ⁶Wong kuwe wis ora kena di ormati maneng wis jlas ora dilakoni adate dewek.⁷Geh! Wongwong munafik! Apa bener gaweane Yesaya masalah kowe. ⁸Wilayah kiye ngluhurna ashane gusti Yesus jane atine adoh karo Gusti Yesus. ⁹Sia sialah wong kuwe nyembah Yesus sedangkan wulangan nang deweke kuwe kong konaur menungsa.¹⁰Terus gusti Yesus ngundang wong akeh lan ngomong maring wong wong kuwe. ¹¹Krungu lan tinggalna bae udu sing nylebu nang jelo gancem sing merekna najis nang wong kuruje, yakuwe sing ndewek na najis wong kowe.¹²Trus pada teka penderek-penderek Gusti banjur pada takon maring deweke koweng ngerti amora omonganmu dadi penghalang koro wong wong Farisi. ¹³Jawab Yesus: Saben anduran sing di tandur nang ramaku sing nang sorga arep di bedul se oyod oyode ¹⁴Jorna bae kae kabeh wong picek nuntun wong picek angge wong picek nuntun wong picek mesti lorolorone mlebu maring jurang.¹⁵Trus Petrus ngomong kara deweke jelaena makna kawe maring aku kaben. ¹⁶Jawab Yesus kawe bae esih urung bisa ngerteni ¹⁷Apa ora ngerti kowe lamona sing mlebu nang cangkemu mlebu juga maring welengmu trus dibuang nang kakus nanging¹⁸Apasing metu sekang cangkemu asale sekang atimu lan kawe sing njalari najis maring wong. ¹⁹Sebab sekang ati melupemikiran sing ala ya kuwe pembunuhan, perzinahan, percabulan, pencurian, sumpah palsu lan menghujat. ²⁰Yakuwe sing ndadekna najise wong tapi nangan ngangge tangan sing opa wisuh sing ora ndadekna najis.²¹Terus Yesus lunga sekang kono lan nanggir maring daerah Tirus lan Sidon. ²²Mulane teka wong wadon kanaan sekang daerah karo lan celuk celuk: Melas maring iyong ya gusti anak daud. Sebabe anak wadonk, kelebon setan lan sengsara banget. ²³Nanging Yesus babar pisan ora mangsuli ala murid murid teka lan ngoluk maring Yesus prentah kaekon pada lunga konpada meru inyong kabeh tulung tulung.²⁴Jawab Yesus aku dikongkon mung nang domba domba sing pada ilang sekang umat israel. ²⁵Tapi wong wadon kuwe merek kon nyembah deweke karo ngomong Tuhan tulungi aku. ²⁶Tapi Yesus njawab ora patut ngukut sing disediakna nggo bocah bocah lan mbalangna diwehna asu.²⁷Jere wong wadon kuwe: “Bener Tuhan, tapi asu kuwe mangan rempah-rempah sing gigal kang meja tuane.” ²⁸Gusti Yesus mansuli lan ngomong maring deweke.” hai bu gede imanmu gede mulane dadia apa sing karepna kolue.²⁹Yesus menyembuhkan banyak orang sakit sawise ninggalna welayah ngkono Yesus angliwati pante. Lan dano gate lia munggah gunung trus njagong nang kono. ³⁰Trus akeh wong berbondong bondong pada teka maring Yesus nggawa wong lumpuh wong picek wong timpang wong bisu ligi liane lan nggletakna deweke nang sikile Yesus. Lan Yesus nambani wong kuwe kabeh. ³¹Trus gumun wong kuwe kabeh weruh wong bisu bisa ngomong wong timpang bisa mari wong lumpuh bisa mlaku wong. Picek bisawe ruh lan wong wong kuwe memuji Allah israel.³²Trus Yesus: nyeluki murid muride trus ngomong aku nduwe krasa melas maring wong akeh kuwe mau wis telung dina deweke melu aku lan wong kawe ora nduwe panganan aku gelem prentah wong kuwe bali kencoten mbok wong kuwe semaput nang ndalan. ³³Jere penderek pendereke Gusti Yesus kepriwe nang gon sing sepi kiyo bisa nekakna roti kanggo ngempani wong akeh. ³⁴Jere Yesus maring wong kuwe ana roti piva sing nang kowe? Pitu roti jawabane wong kuwe ekaben lan ana manig ana pira iwak cilik. ³⁵Trus Yesus mrentah wong wong kuwe kon pada njagong nang lemah³⁶Sawise Gusti Yesus njiot roti pitu cacaeh lan iwak iwak mau ngucap sukur karo nempuk nempuk na san mbagi maring penderek-penderek trus pendere-pendereke mbagikna maring maring wong lia. ³⁷ Lan wong wong cabeh pada mangan ngante wareg arus wong kuwe ngumpulna tegelan roti sing luwihan pitung wadah akehe. ³⁸Sing melu mangan kuwe patang ewu wong lanang urung termasuk wong wadon lan bocah bocah. ³⁹Trus Gusti prentah wong akeh kuwi bali deweke numpak prau aujuane maring daerah ma godan.

¹Banjur padha teka wong – wong Farisi lan Saduki arep nggoda maring Isa Almasih dhéwéké njaluk ben Gusti Yesus nidokna sewijine tenger sekang sewerga. ²Ningén Isa Almasih ngendika : “ wektu dina peteng merga langit abang, kowé ngomong dinané arep padhang³Lan nang ésuk – ésuk merga langit abang lan mendung, kowé ngomong dinané ata. Rupané langit kowé téyéng mbédakna. Ningén tengeré jaman ora téyéng. ⁴Rombongan sing jahat lan ora manut kiyé nuntut sewijiné tenger, ningén maring dhéwéké ora arep diwéi seliyané tenger Nabi Yunus.” Banjur Isa Almasih ninggalna wong – wong kuwé kabéh trus lunga.⁵Nang wektu murid – muride Isa Almasih nyabrang nang telaga, déwéké kelalén nggawa Roti ⁶Isa almasih ngendika maring wong – wong kue:” sing awas lan sing ati – ati ing bab Raginé wong Farisi lan Saduki” ⁷mulané wong – wong kuwé mikir – mikir lan sewijiné wong maring sing liane:” kuwe di ngendikaken nang Isa, merga inyong padha ora nggawa Roti.” ⁸lan wektu Isa Almasih ngerti apa sing di omongaken, Isa Almasih ngendika :” kenangapa kowé nggrembug bab ora ana Roti? Héh wong-wong sing cupet ing pengandelé !⁹Apa kowé durung padha ngerti ? Apa padha ora kéungan maning bab Roti uma kanggo wong lima ngéwu wong lan pirang kranjang sing di kumpulna nang ko ? ¹⁰Apa uga ora kelingan maring roti pitu konggo wong patang ngéwu lan pirang kranjang sing di kumpulna nang ko ?¹¹Kepriwé kowé ora ngerti nek udu Roti sing tek karepna. Ingsun ngendika maring kowé : ngati – ati maring Raginé wong paris lan Saduki:” ¹²Wektu kuwé mbéné wong – wong kuwé ngerti nek dudu mangsud-é bén wong-wong kuwé ngati – Ati maring Ragi Roti, ningén maring wulangané wong Parisi lan Saduki.¹³Sewisé Isa Almasih teka ing tiatah kaisatea Filipi, panjénengané takon maring murid-É :” omonge wong, sapa sih Anak menungsa kuwé. ?” ¹⁴Sémaure murid-É ana sing ngomongna : Yohanés Pambatis, ana uga sing ngomong: Elia lan Ana uga sing ngomong : Yeremia utawa salah sijine wong sékang para Nabi.” ¹⁵Banjur Isa Almasih Takon Maring déwéke pada apa omongmu, sapa inyong kiyé ? ¹⁶Wangsulana Simon Pétrus :” panjénéngan Yakué Mésias.” Putra ning Allah sing urip !”¹⁷Ngéndikasé Isa Almasih maring Pétrus : Rahayu kowé simon bin Yunus marma dudu ménungsa sing nidokna kué maring Simon, ningén Ramak-U sing nang Suarga. ¹⁸Lan inyong déwék ngéndika maring Simon Pétrus : kowé kué Pétrus lan nang nduwuré watu karang kié inyong Arép ngéndékna jémaa – Ku lan pati ora bakal nguasani.¹⁹Maring ko Arép ték wéi kunci kraton Suarga. Apa sing di jirét nang ko nang jagad kié Arep kajirét nang suarga lan apa sing di uculna nang ko nang jagad kiyé bakal ucul nang suarga. ²⁰Banjur Isa Almasih ménging maring Murid – Ě bén Aja awéh ngérti maring sapa baé nék Déwéké Mésias.²¹Almasih 21 Wiwit wektu kuwé Isa Almasih miwiti nidhokna maring murid-murid-É nék kiyambeké kudu lunga meng Yérusalém lan nandang sengsara pirang-pirang sekang pinituwa, pengarepé imam lan para ahli Torét, banjur di paténi lan urip maning nang dina ketelu. ²²Ningén Pétrus nggéréd Isa Almasih ming pinggir lan ngélingna Kiyambeké, Pétrus ngomong: “Gusti, muga-mugaa Gusti Allah ngedohna bab kuwé! Bab kuwé sepisan-pisan ora bakal ngenani Penjenengan.” ²³Mulané Isa Almasih mléngos lan ngendika maring Pétrus: “Héh, sétan lungaa. Kowé dadi sandungan nggo Inyong, merga kowé udu mikirna apa sing dipikirna nang Gusti Allah, ningén apa sing dipikirna menungsa.”²⁴Banjur Isa Almasih ngendika maring murid-murid-É:”Sabén wong sing arep mélu Inyong, kuwé kudu nyingkur awaké dhéwék, manggul salibé lan mélu Inyong. ²⁵Merga sapa baé mau sing arep nyalatna nyawané, dhéwéké arep kélangan nyawané: ningén sapa baé kélangan nyawané merga Inyong, dhéwéké arep ulih.” ²⁶Apa gunané wong ulih sekabéhané dunya ningén kélangan nyawané? Lan apa sing bisa diwéhna kanggo ngganti nyawané?²⁷Merga anak menungsa arep rawuh nang sejeroné kamulyané Rama-Né di tutna malékat-malékat- É: nang wektu kuwé Intong arep mbales saben wong miturut kelakuané. ²⁸Inyong ngendika maring kowé: sebeneré nang antarané wong sing teka nang kéné ana sing ora arep mati sedurungé dhéwéké ndeleng Putrané Menungsa rawuh minangka Raja nang njero keraton- É.

¹Enem dina sewisé Guwsti Yésus nggawa Pétrus karo Yohanes seduluré kabéh, munggah gunung sing duwur banget, nang kana dhéwékan. ²Banjur Yésus ngerubah rupa, nang wong telu kuwé, rainé mencorong kaya srengéngé lan klambiné rubah dadi putih. Mencorong kaya padhang.³Wong telu kuwé weruh Musa karo Élia lagi ngomong karo Gusti Yésus. ⁴Pétrus ngomong maring Yésus: ”Aku seneng banget nang kéné, apa Gusti Yésus Gelem tek gawékna kémah telu, siji nggo Gusti Yésus, Musa lan siji nggo Élia.”⁵Wektu dhéwéké lagi ngomong, teka awan sing padhang nutupi dhéwéké, neng jeroné awan ana swara, “Kiyé bocah sing tek éman maring Gusti Yésus Inyong ngandel, rungokna dhéwéké. ⁶Krungu swara kuwé muridé Gusti Yésus tiba lan kewedén. ⁷Banjur Gusti Yésus maring muridé, ngemék maring dhéwéké karo ngendika, “Ngadeg aja wedhi.” ⁸Lan muridé njunjung siraéh, muridé ndeleng ora nana sapa-sapa kur ana Gusti Yésus dhéwékan.⁹Sewisé mudhun kang gunung Gusti Yésus weling karo muridé, Gusti Yésus ngendika, “ Aja crita-crita karo wong apa sing kowé weruh. Sedurungé anak menungsa diuripna maning sekang antarané won mati. ¹⁰Banjur murid-muridé takon maring Gusti Yésus, ”Kepriwé ahli taurat kiyé ngomong Élia kok kudu teka disit.”¹¹Gusti Yésus ngendika, “Pancén Élia arep teka muliakaken segala-galan Élia. ¹²Inyong ngomong maring kowé Élia wis teka, ningén wong ora kenal dhéwéké lan lakokna karepé dhéwék. Semana uga, anak menungsa, arep sengsara nang dhéwéké. ¹³Wektu kuwé murid Yésus ngerti lan ngomong bab Yohanes Pembaptis.¹⁴waktu isa almasih lan murid murid te bali maring wong akeh . Ana salah siji newong sing ngreongkenah isa almasih nemokna lan nyembah. ¹⁵déwéké”ngomong”gusti welas ono anaké inyong déwéké séring tiba nang géni uga nang jéroné,banyu,inyong wis gawa murid,panjenengan maring deweke ora gawe mari.mulane ngendika isa almasih. ¹⁶inyong wis gawani maring murid murid jenengan.nanging deweke ora teyeng marikna.¹⁷mulane gusti yesus ngendika,hay kue wong wong sing ora ngandel lan keblinger (nyasar)pira suene maning nyong kudu sabar maring kue?gawa ngeneh anake. ¹⁸karo seru gusti yesus ngelingna,deweke banjur setane,metu sekang deweke banjur anak kue mari sekal.¹⁹banjur murid murid gusti yesus teka maring gusti yesus dewekan,kpriwe enyong kabeh ora teyeng ngurak setan kue. ²⁰gusti yesus ngendika maring deweke mulane kue ora ngandel,mulane enyong ngomong aring kue sebenere, kirane kue due iman gedene sewiji sesawi bae.kue teyeng ngomong maring gunung kie,pindah sekang kanggonan kie,meng nganah mulane gunung kie arep pindah lan ora nana sing ora mungkin nggo koe. ²¹setan kie ora teyeng di urak kejaba donga lan puasa.²²Wektu Gusti Yésus lan murid-muridé bareng-bareng nang Galiléa, Gusti Yésus ngendika maring dhéwéké Anak Menungsa arep diwéhna sejeroné tangan menungsa. ²³Lan dhéwéké arep maténi Gusti Yésus arep ditangékna, mulané atiné murid-murid-É padha susah banget.²⁴Wektu Gusti Allah karo murid-murid- É teka nang Kapernaum. Teka tukang narik pajak Bait Allah, nemoni Pétrus banjur takon: “Guruné kowé ora mbayar rong dirham? ²⁵Jawabé: ”Pancén mbayar.” Wektu Pétrus mlebu ngumah, Gusti Yésus nglancangi dhéwéké karo pitakonan: “Apa penemuné kowé Simon? Sekang ngendi raja-raja jagad kiyé njaluk béa lan pajak? Sekang rakyaté apa wong liya?²⁶Pétrus njawab, “Sekang wong liya! Mulané Gusti Yésus ngendika maring Pétrus: “Dadi rakyaté bebas.” ²⁷Ningén bén dhéwék ora dadi perkara nang wong. Kowé lunga mancing maring telaga. Lan iwak sing olih ndisit sing kepancing, jukuta lan bukak cangkemé, mula kowé arep nemokna duit patang dirham nang jeroné, jukut lan bayar maring tukang pajaké, nggo aku karo kowé.

¹wektu semua murid- murid Gusti yesus teka nemoni Gusti yesus lan takon sapa sing paling gede nang jerone kerajaan surga. ²Mulane Gusti yesus ngudang bocah cilik, lan ngbruknak nang tengah-tengah deweke. ³Terus ngendika inyong ngomong maring koe , sebenare nek koe orak mareni lan dadi kayak bocah cilik kiye, koe orak arep mlebu nang jerone kerajaan surga.⁴Ningeng sapa bae andep asor lan dadi kayak bocah cilik kiye, deweke sing paling gede nang jerone kerajaan surga. ⁵lan sapa bae sing nampani bocah cilik kayak kiye, sakjeroning jenenge inyong dewekke nampak inyong. ⁶Lengen sapa bae sing nyelakani salah sijini, sekarang bocah cilik kiye, sing gugu maring inyong , lewih apik ngo koe siji watu kilangan di jiritnak maring gulune, ujar di kirimnak maring njero segara.⁷cilakah ndunya karo kabe sing kesasar kudu ana. ⁸Angger tangane utawa sikil mu koe kesasar sebab luwih apik koe mlebu sajak jerone urip karo tangan tugel utawa timpang, sekang pada utuh, kelorone tangan lan kelorone sikil di buang sak jerone geni geni langgeng.⁹Yen arep meripate kesasar koe dicungkil lan di buang, sebab luwih apik tumerap koe mlebu sak jerone, urip karo ndeleng mataaen loro.¹⁰Eling aja nganggap endep sawijine wong sekang bocah-bocah cilik kiye, sebab aku ngomong maring koe ana. Ana malaikat sekang surga ,sing gawene ndeleng rupane, bapaku sing nang surga. ¹¹Mulane anak menunsa teka karo nyelamatna sing ilang.¹²Keperewey tanggapanne koe ? Angger wong nduweini satus iji. Wedus nang salah sijine ilang apa arap ninggalna sing sangangpuluh siji nang gunung, lan lunga ngoleti sing ilang koe. ¹³lan aku ngomong maring koe sabenare, angger deweke olih asil nemokena luwih gede senang mu, timbang sing siji koe pada karo sing sangangpuluh saga iji sing orak ke sasar. ¹⁴Semena uga ramamu nang surga orak kepengen salah siji sekang anak-anak sing ilang.¹⁵Anger sedulure koe ngaweh dosa , elingna nangisor di bawa papat meripat. Anger ngerongokena pititure koe , koe wis olih bali. ¹⁶Angger deweke orak ngerongokena aku, gawa kena siji utawa wong loro maning , supaya keterangane loro utawa telu wong saksi. Perkara kiye orak diragukena maning.¹⁷Anggar koe orak gelem ngerongokena deweke wehnak persoalane maring jemaat, lan angger orak gelem bae ngrongokena jemaat, delengan kayak wong sing orak kenal allah utawa wong bakul duit.¹⁸Inyong ngomong maring koe , sebenare apa sih yang koe jiret nang dunya kiye, arep kejiret nang surga, lan apa uculna nang dunya kiye arep di uculnak nang surga. ¹⁹lan aku arep ngomong karo koe, angger wong loro sekang koe nang dunya kiye, setuju njaluk apa bae deweke arap di kabulkena. ²⁰Sebab nang ndi bae loro utawa teluwong kumpulan sak jeroning jenangku angkaana aku ana nang tengah-tengah deweke.²¹Banjur teka petrus lan ngomong maring Gusti yesus , nganti ping pira, aku kudu ngapurani sedulure yen deweke ngaweh dosa maring aku nganti ping pitu? ²²Gusti yesus ngendika dudu ngomong maring koe, orak ngati ping pitu, sak leane nganti ping pitu puluh ping pitu.²³Sebab prihal kerajaan suwarga saumpama wong raja sing arep nganakake pertunangan karo hamba-hambane. ²⁴Sawise deweke ndisiti nganakena pertunagan koe, diadepna maring sing utang sepuluh luwih talenta. ²⁵Sarehning wong kuwe orak mampu ngelunasi utange, raja kuwe prentah kon deweke didol karo anak bjone lan kabeh sing dideweni kanggo mbayar utange.²⁶Mulane sujudlah hamba kuwe nyembah deweke , ngomongi sabar disit, kabeh utang ku arep aku lunasi. ²⁷Banjur terenyuhlah atine raja kuwe,nang piwelase hamba kuwe .deweke membebasna lan melunasi utange.²⁸Ananing wektu hamba kuwe metu deweke ketemu karo salah sijine wong hamba kuwe,sing nduwene utang satus dinar maring deweke. Deweke nangkep lan nekeh kancane kuwe lan ngomong bayar utangne kuwe. ²⁹Mulane kancane kuwe sujud lan njaluk maring deweke sabar disit, utange aku arep tek lunasi.³⁰Ananging deweke molah lan ngawekena kancane kuwe maring sajeroning kunjara nganti utange lunas. ³¹Ndeleng kuwe kanca-kancane sing liya susah banget , terus nyampaina sekebeh segala sing kedadean maring majikane.³²Raja kuwe mrentah nyelak wong kuwe lan ngomong maring deweke “, he hamba sing jahat, kabe utang mu wis tak ilangna deweke. ³³Orane kowe kon kudu neresnani kanca mu kayak inyong wis nerisnani kuwe.³⁴Mula jengkel majikane kue lan masrana maring algojo nganti kuwe nglunasi kabe utange. ³⁵Mula rama inyong sing nang suarga arep gawe kayak kuwe, maring kuwe menawa kuwe kabeh orak ngapurani sedulurmu nganti tulus atimu.

¹Seuise Isa Almasih rampung karo wulangane kowe kiye, kiyambake mangkat kang galilea lan tekan ing tlatah yudea sing nang sebrang kali yordan. ²Wong akeh gembrudung ngetutna piambake lan piambake marekaken deweke kabe nangkana.³mula pada teka wong-wong parisi maring piambake. Deweke takon “, apa olihna wong megat bojone karo alesan apa bae ,” ⁴Wangsulane Isa Almasihh “ apa kowe orak maca yen deweke sing nyiptakena menungsa kawit biyen ndadikaken deweke lanang lan wadon .” ?⁵lan sabdane: mergane kue wong lanang arep ninggalna bapak lan biyunge lan dadi siji karo bojone, mulane kue lorone dadi daging siji. ⁶Mulane deweke udu maning loro , anangin siji marga kue apa sing katunggalaken Allah rak uli di pegatna menungsa.⁷Jere deweke maring piambake nek kayak kue apa sebape Musa mrentahkena kanggo menei layang pegat yen wong megataken bojone ? ⁸Ngendikane Isa Almasihh maring deweke piambake merga wongkone ati mu Musa ngijini kowe megat bojomu, nanging wiwitan mula ora kaya kue. ⁹Nanging inyong ngomong maring ko: sapa bae megat bojone kejaba laku jinah, terus kawin karo wong wadon lia, mula gawe jinah.¹⁰Murid-murid kue ngomong maring piambake : nek kayak kue masalah hubungan lanang lan wadon lewih apik aja mbojoh.” ¹¹Ningen Gusti ngendika maring deweke :” orak kabeh wong bisa ngerteni omongan kue, sing di paringi kanugrahan. ¹²Ana wong sing orak bisa rabi ningen deweke pancen lair kaya kue sekang rahime biyunge, lan ana wong sing di dadikna nang wong lia, lan ana wong sing di gawe awake kaya kue marga kepenginane deweke mula keratone suarga. Sapa sing ngerti kudune deweke ngerti.¹³Tumuli wong nggawa bocah-bocah cilik maring Isa Almasihh,supaya deweke numpakan astone nang deweke lan ndongakena deweke maning : ningen murid-muridte ngomei wong kue. ¹⁴Ningen Isa Almasihh ngendika :” jorna bae bocah-bocah kue aja ko alang-alangi, deweke teka maring inyong ; merga wong-wong sing kayakue sing ndueni kratone suarga.” ¹⁵Terus kiambake numpangi astane maring deweke lan tumuli kiambake tindak sekang kana.¹⁶Ana sijine wong teka maring Isa Almasihh , lan ngomong:" gura, pegawean apik apa bae sing kudu inyong lakoni kanggo uli urip kang langgeng ?. ¹⁷Wangsulane Isa Almasihh : apa sebabe kowe takon maring inyong masalah apa sing apik ? Mung siji sing apik , ningen yen kowe kepengin mlebu sajerone urip , manuta karo parentea Gusti Allah.¹⁸Omonge wong kue maring kiambake”, prentah sing endi ? Ngendikane Isa Almasihh aja mateni, aja jinah , aja nyolong, aja ngomongna seksi sing nglambo. ¹⁹Ngajeni bapakmu lan biyung mu lan neresnani sepadane menungsa kaya awak mu dewek.”²⁰Omonge wong enom kue maring kiambake :” kabe mau wis tak lakoni apa maning sing esih kurang? ²¹Ngendikane Isa Almasihh maring deweke :” yen kowe kepengin sempurna, lunga dolan kabeh dewek mu lan wehna kue maring wong-wong mlarat, mula kue arap uli banda nang suwarga, terus teka-teki maring ngeneh lan melu maring inyong. ²²Nalika wong enom kue krungu omongan kue, banjur lunga karo sedih, awit akeh bandane.²³Isa Almasihh ngendika maring murid-murid-e:” inyong ngomong maring ko, sabenere angel banget kanggo wong sugih nggo mlebu nang jerone kraton suarga. ²⁴Sepisan maning inyong ngomong maring ko, lewih gampang siji unta mlebu ngelewati bolongan dom tinimbang wong sugih mlebu nang jerone kratone Allah.”²⁵Nalika murid-murid-e krungu kue banget senenge deweke kabeh lan ngomong :” yen kaya kue sapa sih sing bisa di slametna. ²⁶Isa Almasihh ndeleng deweke kabeh lan ngendika : “nang menungsa kue ora mohal, ananging kanggo nang Allah kabeh bisa kelakin ²⁷Terus petrus mangsuli Isa Almasihh:” inyong kabe iki wis ninggalna sakabeeh lan nderek panjenangan : dadi bade angsal menopo?²⁸Ngendikane Isa Almasihh maring deweke kabeh:” inyong ngomong maring ko, sabenare nang wektu di dadekna maning Allah, koe sing wis melu aku arep lenggah ing tahta kemulyaning Allah, kowe sing wis melu aku arep lenggah uga nang nduwure rolas tahta kanggo ngadili kang rolas suku Israel.²⁹lan saben wong sing merga asma inyong ninggalna umaeh, sedulure lanang utawa sedulur wadon, bapak utawa biyunge, bocah-bocah utawa palegolane , arep nampa maning lipat ping satus lan arep uli urip kang langgeng. ³⁰Ananing akeh wong sing ndisit arep dadi wong sing keri, lan sing keri arep dadi sing ndisit.

¹Anane perihal Kerajaan Suwarga pada bae kano sawijining majikan, sing esuk-esuk banget metu nggolei wong-wong sing nyambut gawe nang kebon anggure. ²Sawise dewekw setuju karo pegawe-pegawe kuwe nganani upah sedinar sedino, banjur perintah dewekw maring kebon anggure.³Kira-kira jam sanga esuk deweke metu maning lan weruh ana wong lia maning nganggur nang pasar. ⁴Ngomonge maring dewekw lunga uge kowe maring kwbon anggure nying lan apa sing pantes arep inyong wehna maring kowe lan dewekw banjur lunga.⁵Antara jam rolas lan jam telu sore deweke metu maning lan nglahahena kaya mau maning. ⁶Antara jam lima sore dewekw metu maning lan nemohna wong liya uga banjur ngomong maring deweke: Kenapa kowe nganggur bae nang kene sedawane dina?. ⁷Wangsulane maring dewekw: soale ora ana wong ngupahi inyong kabeh banjur ngomong maning dewekw lunga uga kowe maring kebon anggre inyong.⁸Wektu wayah mbengi sing duwe kebon kuwe ngomong maing mandore, undang sing pada nyambut gawe kuwi lan bayar upah deweke kawit sing mlebu kene dewe, anganti tuhan sing disit dewek. ⁹Mula teka deweke sing mulaih nyambut gawe, kira-kira jam lima, lan deweke saben wong siji di bayar sedinar. ¹⁰Banjur, teka deweke sing meleh disit, sekirane arep oleh akeh nanging deweke nampa saben wong sedinan uga.¹¹Wektu deweke nampani, deweke nggrundeng maring sing duwe kebon kuwi. ¹²Ngonange: deweke sing mlebu keri kiye lesu nyambut gawe sejam lan kode madahna deweke karo inyong kaleh sing tutug sedina nyambet gawe abot, lan kena soroting srengenge.¹³Ananging sing duwe kebon kuwi mangsuli salah sijine wong sekang deweke: sedulur aku ora tumindah ora adil maring kowe, ananging deweh luis setuju sedinar sedina. ¹⁴Juhut bagiane kowe lan lunga: inyong arep ngawehna maring wong sing mlebu kiye pada karo maring kowe.¹⁵Ora-ora ne inyong bebas nganggo duweke inyong manut karepe atine inyong? Utawa atine kowe iki, menga inyong eman. ¹⁶Ya kaya kuwe wong sing keri arep dadi disit, lan sing disit arep dadi sing keri.¹⁷Wektu Gusti Yesus arep lunga maring Yerusalem, piyambake nimbali kerolah manide dewek, lan ngendika maring deweke nang tengah ndalem. ¹⁸Sihi deweh lunga maring Yerusalem, lan anak menungsa arep diwehna maring imam-imam kepala lan ahli-ahli taorat lan deweke arep nibahena piyambahe ukuman mati. ¹⁹Lan deweke arep ngawehna piyambake maring bangsa-bangsa sing ra kenal Gusti Allah, bene piyambake diwadani lan dicaci lan disalibna, banjur dina ketelu piyambake arep di tangehna.²⁰Mula uka ibu putra-putra Zebedeus karo putra-putra ne kuwe maring Gusti Yesus, banjur sujud nang ngarepe piyambake kanggo nyuwun samubarang maring Panjenengan. ²¹Ngandikane Gusti Yesus, apa sing kowe karepna? Jawabe wehna printah ben keloro anah inyong kiye bisa lingguh mengko nang njero Kerajaane Panjenengan sing siji nang sebelah tengene Panjenengan, lan sing sijine maning nang sebelah kiwone Panjenengan.²²Ananging Gusti Yesus njawab: ngendikane kowe oaea ngerti apa sing kowe njaluk. Bisae kowe nginum cawan sing kudu inyong ombe, deweke ngomong maning Panjenengane aku bisa. ²³Gusti Yesus ngendikea maring deweke cawane inyong pancen arep kowe inum ananging perihal lungguh sang sebelah tengene inyong utawa nang sebelah kiwone inyong. Inyong ora ngehaki ngawehena. Kuwe arep diwehna maring wong sapa bae. Rama inyong wis nyediakena ²⁴Krungu kaya kuwe, jengkel sepuluh murid sing liyane maring ke loro sedulur kuwe.²⁵Ananging Gusti Yesus nimbali deweke banjur ngendika kowe ngerti lanamoa pemerintah-pemerintah, bangsa-bangsa, perintah nahyale karo tangan wesi lan pembesar? Ngalokna kuasane karo kekerasan kanggo deweke. ²⁶Olahe kaya kuwe nang antarane kowe, sapa-sapa sing kepengin dadi gede nang antarane kowe, kowe dadi pembantu. ²⁷ Lan sapa sing kepengen dadi pengarep nang antarane kowe kuwi bisae dadi pembantu. ²⁸Pada kario puhane manungsa rawuh ora kudu diladeni, ananging kanggo ngladeni lan kanggo maringi nyawane Panjenengan dadi utusan kanggo wong akeh.²⁹lan waktu Gusti Yesus karo murid-murid Penjenengan metu selang Yerikho, akeh wong pada teka melu Panjenengan. ³⁰Ana wong loro picek sing lungguh nang pinggir ndalan, krungu lananoa Gusti Yesus liwat, banjur deweke tulung-tulung Gusti putra Daud welasane kawula. ³¹Ananging wong akeh kuwi ngelingna deweke lan deweke meneng, nanging deweke tambah sewu guli nomong tulung, Gusti Putra Daud welasane kawulo.³²Banjur Gusti Yesus mandek lan nimbali deweke inyong ngomong apa sing kowe karepna ben inyong nglakokena kanggo kowe. ³³Deweke ngomong Gusti, Supados maipale kulo saged ndeleng. ³⁴Mula, trenyuh manahe Gusti Yesus gelang welas asih, banjur pinyandahe ngemah mripate wong loro kuwi sehat kuwe nga dewekw weruh lan melu Panjenengan.

¹Nalika Isa Almasih lan uis edek Yerusalem lan teka nang Betfage sing perek nang bukit Zaitun. Isa Almasih mrintah murid-murid-e loro. ²Kanti pesen:”Lungalah meng desa sing nang ngarepmu kue, lan nang kono kowe enggal mrangguli sijine kuldi wadon cancangen lan anake nang cedeke uculna kuldi kue lan gawanen lorone maring inyong. ³Lan nek ana wong lakon kowem omongna: Gusti mbutuhken kiambake arep tumuli mablekna”.⁴Bab kue kelakin supaya genap Firman sing di omongna nang nabi. ⁵”Omongna meng putri Sion: deleng Rajamu rawuh maring ko, Panjenengan alus pangandikane lan nitih kuldi, sisijine kuldi sing enom”.⁶Mulo murid-murid-e lunga lan nglakokna apa sing di dawuhna Isa Almasih maring dewekne. ⁷Dewekne nggawa kuldi wadon lan baren belone, terus dirarabi karo sandangane deweke lan Isa Almasih terh nitih nang nduwure. ⁸Wong ake sing banget akeh cacaeh nyebaraken sandangane ing dalan, ana uga sing ngetok pang-pang sekang wir-witan lan nyebarna nang ndalan.⁹lan wong akeh sing mlaku nang ngarepe Isa Almasih lan sing ngetukna sekang mburine bersurak-surak, omonge: “Hosana katur Putrane Daud, diberkahono Isa Almasih kang rawuh sekang asmane Gusti, hosana ing panggenan kang moho luhur!”. ¹⁰Nalika Panjenengane mlebu ing Yerusalem, oreg kabeh kota kue lan wong ngomong “sapa sih wong iki”. ¹¹Lan wong akeh kue podo mangsuli iku Nabi Isa Almasih sekang Nasaret ing tanah Galilea.¹²Terus Isa Almasih mlebu ing Bait Allah lan ngurak kabeh wong sing dol tinuku nang plataran Bait Allah. Kiambake nggulingaken meja-meja sing ngo nukar duit lan bangku-bangku bakul dara. ¹³Lan ngendika maring deweke :”Ono katulis: umah Inyong arep di sebut umah donga ananging kowe didadekaken susu maling”. ¹⁴Mulo pada teka wong-wong picek lan wong-wong dengklang maring kiambake nang njerone Bait Allah kue lan deweke di marekaken nang kiambake.¹⁵Ananging nalika imam-imam jeoaka kab ahli-ahli Taurat ndeleng mujizat-mujizat sing di gawe kiambake kue lan bocah-bocah sing pada nguwuh-uwuh nang Bait Allah:”Hosana kanggo Putrane Daud:” atine deweke pada jengkel. ¹⁶Terus deweke ngomong maring Panjenengane:”kowe krungu apa sing di omongna bocah-bocah iki:” ngendikane Isa Almasih maring deweke : “Inyong krungu; durung tau kowe maca: Sekang cangkem bayi-bayi lan lare-lare sing nyusu Panjenengan sampun nyawisaken puji-pujian?”. ¹⁷Terus kiambake ngluangani deweke lan lunga meng njaba kota Betania lan nyareh nang kana.¹⁸Wektu esuk-esuk nang dino Jerone tindake kiambake bali nang kota, Isa Almasih ngrasa luwih. ¹⁹Perek dalan kiambake ndeleng wit anyir terus tindak mengana. Ningen kiambake ora nemoni apa-apa tekan wit kue kejabane godong-godong bae. Pengendikane maring wit kue :”kowe ora arep woh maning selawas-lawase!” lan samana kue uga garing wit anyir kue.²⁰Ndeleng kejadian kue gumun murid-murid-e, banjur ngomong: “kepriwe bisa wit anyir kue ijig-ijig dadi garing?”. ²¹Isa Almasih mangsuci deweke :”Inyong ngomong maring ko, sabenere yen kowe ngandel lan ora ragu, kowe dudu mung arep bisa gawe apa sing Inyong gawe karo wit anyir iku, ningen uga menawa kowe ngomong maring gunung iki: kontal lan kecempluk nang jerone segara! Masalah kue arep kedaden ²²Lan apa bae sing kowe njaluk ing pang ndonga kanti gandel banget, kowe bakal nampani”.²³Banjur Isa Almasih mlebu nang Bait Allah, lan naliko kiyambake ngajar nang kono. Pada teka imam-imam lan pina tua bangsa Yahudi maring kiyambake, lan pitakon:”Nganggo kuasa apa Panjenengan ngalkakna masalah iku? Lan sapa sing weh kuasa iku maring Ko?”. ²⁴Wangsulane Isa Almasih maring deweke ;”Inyong uga arep ngajogna siji pitakon maring ko lan menawa kowe aweh jawabane maring inyong , inyong arep ngomongaken uga maring ko nganggo kuasa apa Inyong ngalkoni masalah-masalah iku.²⁵Sekang endi baptisan Yohanes? Sekang suarga utawa sekang menungsa? Deweke rembugan ing antarane dewekw, lan ngomong :”yen dewek ngomongna sekang suarga kiyambake arep ngomong maring inyong kabeh: nek kaya kue, nang apa kowe ora ngandel maring deweke?. ²⁶Ningen menawa dewek ngomongna : Sekang menungsa, inyong kabeh wedi maring wong akeh, merga kabeh wong nganggep Yohanes iku nabi”. ²⁷Terus deweke mangsuli Isa Almasih :”Inyong ora ngerti”. Lan Isa Almasih uga ngomong maring deweke :”yen kaya kue, inyong uga ora ngomongaken maring ko nganggo kuasa apa inyong nglakukno masalah-masalah iku”.²⁸Ningen apa penemumu bab iki : ana wong ndue anak lanang lan loro. Inyong lunga maring bocah sing mbarep lan ngomong: Anakku, lunga lan nyambut gawe dina kiye nang kebun anggur. ²⁹Wangsulane bocah iku : nggih, romo, ningen deweke ora lunga. ³⁰Terus wong iku lunga maring bocah sing nomor loro lan ngomong kaya kue uga. Lan anak iku mangsuli : Inyong ora gelem, ningen sauise deweke ngajok terus lunga uga.³¹Sapa ing antarane wong loro iku sing ngalkokna karepe Bapake?”wangsulane deweke :” seng keri”. Ngendikane Isa Almasih maring deweke :”Inyong ngomong maring ko, sebenere tukang-tukang njaluk pajeg lan wadon-wadon tuna susila arep ndisiti kowe mlebu jeroning kratoning Allah. ³²Mergo Yohanes teka kanggo nidokaken dalan kang bener maring ko, lan kowe ngandel maring deweke. Ningen tukang-tukang njaluk pajeg lan wong wadon tuna susila ngandel maring deweke. Lan senajan kowe waruh, ningen mbanjurkowe ora ngajok lan kowe uga ora ngandel maring deweke”.³³”Rungakna ono pasemom liane, ana seijine wong kang gawe kebon anggur lan nandur pager mubeng deweke ngeduki blumbang kanggonan meres anggur lan ngedekken panggonan jaga ing jerane kebon iku seuise deweke nyewakna kebon kue maring tukang sewa terus mangkal negeri lia. ³⁴Naliko meh tekan masa panen, deweke prentah bature maring tukang sewa ku nggo nampani asile sing dadi bagiane.³⁵Ningen tukang-tukang sewa iku nyeket bature iku : deweke nggebugi sing siji wong mateni sing lia lan mbalangi sing lia uga karo watu. ³⁶Sauise majikane iku prentah maning batur sing lia lewih akeh katimbang sing disik, ningen deweke kabeh nglakoni kaya batire deweke. ³⁷Wusono deweke prentah anake maring deweke, omonge : Anakku arep deweke ngandel³⁸Ningen pas tukang-tukang sewa iku ndeleng anake iku, deweke ngomong maring wong siji lan liane: deweke iku ahli warise, ayo deweke pateni kae, supaya warisane dadi dueke dewek. ³⁹Deweke nyekel lan diuncalaken maring njaba kbon anggur iku terus di pateni⁴⁰Mulo semangsa sing ndue kebon anggur iku teka, apa sing arep dilakokna maring tukang-tukang sewa iku?”. ⁴¹Omonge deweke maring ka-e:”inyong arep mbinasakena wong-wong kejem iku lan kebon anggur-e arep disewakna maring tukang sewa liane, sing arep nyerahken hasile maring deweke nang wektune:”⁴²Ngendikane Isa Almasih maring deweke :”durung perna kowe mbaca jerone kitab suci: waktu kang dibuang nang tukang-tukang bangunan uis dadi watu nang pojokan : masalah iku wis kedadian sekang pihak Tuhan. Sijine kedadean kang elok ing pendelongan dewek.⁴³Mulane, Inyong ngomong marang koe yen kratone Allah bakal di pundut sekang ing kowe lan arep diwehna maring sawijine bangsa sing arep ngasilaken woeh kraton iku. ⁴⁴Lan sapa bae sing tibo ing waktu iku bakal ajur lan sapa bae sing ketiban watu, iku bakal reuk”.⁴⁵Nalika pangarep imam-imam lan wong-wong Farisi krungu pasemon-pasemon Isa Almasih deweke ngerti sing di maksud-na. ⁴⁶Lan deweke mbudi daya kanggo nyekel panjenengane, ningen deweke wedi karo wong akeh merga wong akeh iku nganggep kiyambake nabi.

¹alik maning Isa ngomong maring kaekabeh liwat ngibarat, ²”Kerajaan Surga kue bisa di ngibaratna karo raja sing nganakna suguhan kawinan kanggo anake. ³Dewekne prentah kawula-kawulane metuk wong-wong sing uis diundange,tapine para undangan kue ora gelem teka.⁴Sang raja balik maning prentah kawula-kawula sing liane karo pesen,omomgna bae maring sing pada diundang kue:Delengen suduhan wis teksediakna,sapi-sapi lan kewan ingonan lia sing lemu-lemu ya wis di sembeleh, lan sekabeane wis kesedia. Dadi tekaa nang suguan kawinan kue.⁵Tapine tetep bae kae kabeh ora peduli.Anaa sing lunga meng kebon lan ana uga sing ngurusi usahane. ⁶Nganti ana sing ndimek kawula-kawula kue terus nganiaya lan mateni kae kabeh. ⁷Sang raja uga dadi kesuh banget, terus dewekne nggiakna bala tentarane nggo mbinasakna tukang mateni kue lan mbakar kotane kae kabeh.⁸Seteruse sabda raja maring kawula-kawulane,suguhan kawinan wis di siapna,tapine kae kabeh sing uis di undang kue pancen ora pantes di undang. ⁹Sebab kue lungaa meng saben-saben simpang dalan lan sengi bae saben-saben wong sing koe temoni kon teka nang suguhan kawinan kie., ¹⁰Terus kawula-kawula kue lunga meng dalan-dalan nggo metuk saben wong sing ditemoni nang kana,sing jahat lan uga sing apik.Akhire nganti kebek nggon suguhan kawinan kue karo tamu-tamu.¹¹Terus raja kue mlebu nggo ndeleng tamu-tamune. Dewekne ndeleng sijine wong sing ora nganggo sandangan sing ora pantes di sandang nggo teka nang suguhan kawinan. ¹²Terus raja ngomong maring wong kue,He sedulur, nangapa koe mlebu mengeneh karo ora nganggo sandangan suguhan? Tapine wong kue meneng bae.¹³Mula raja kue ngomong maring kawula-kawulane,Jireta tangan karo sikile,terus buanga dewekne mang meng panggonan sing paling peteng.Nang gon kue ana keweden lan katike untu. ¹⁴Merga akeh wong sing diceluk,tapine mung setitik sing dipilih.”¹⁵Bar kue wong-wong sekang mazhab Farisi kue lunga lan mufakatan soal kepriwe carane nyobani Isa sekang omonga-Ne. ¹⁶Seteruse kae kabeh perentah pengikut-pengikute kae kabeh sarta wong-wong Herodian pada takon maring Isa, ”Ya Guru,aku kabeh ngerti yen Koe wong sing jujur. Koe mulangna dalane Allah karo jujur,lan Koe ora dueni rasa wedi meng sapa bae merga Koe ora ndzeleng rupa. ¹⁷Merga kue omongna maring inyong kabeh kepriwe pendapat-Mu.Apa ulih mbayarpajeg maring Kaisar utawa ora?”¹⁸Tapine Isa ngerteni atine jahate kae kabeh.Terus Sabdane maring kae kabeh,he wong-wong munafik, nangapa koe nyobani Inyong? ¹⁹Tidokna meng Inyong duit sing di enggo nang koe nggo mbayar pajeg.”Kae kabeh uga nggawa sekeping duit dinar maring Deweke.²⁰terus Sabdane maring kaekabeh,”Gambar lan cap sapasih kie?” ²¹Jawabe kae kabeh,”Gambar lan cap Kaisar.”Seteruse sabdane Isa maring kae kabeh, ”Wekena maring Kaisar apa sing kudune diwekna maring Kaisar, lan wekena maring Allah apa sing kudune diwekena maring Allah.” ²²Krungu jawaban kue kae kabehuga krasa gumun, seteruse lunga ninggalna Isa.²³Nang dina kue uga pada teka maring Isa wong-wong sekang Mazhab Saduki sing ndueni pendapat yen kebangkitan wong mati kue ora ana. Seteruse kae kabeh takon maring dewek-Ne, ²⁴“Ya Guru,miturut Firman sing di tekakna liwat Musa, nek bojo lanang mati ora ninggalna anak,mula sedulur lanange kudu ngawini almarhum kue,supayane ulih keturunan nggo almarhum.²⁵Nang antarane inyong kabeh ana sedulur pitu. Turunan sing pertama mati barkawinan merga dewekne ora due keturunan mula randane almarhum kue dikawini nang sedulure. ²⁶Kaya kue uga karo sedulur sing keloro,sing ketelu,mbangkan nganti sing kepitu. ²⁷Nang akhire, bar sekabehane mati wong wadon kue uga mati. ²⁸Nang dinane bangkit ngemben sapa kang aring pitung sedulur kue sing arep dadi bojone wong wadon kue? Merga kabehane wis dadi bojone.”²⁹Sabda Isa maring kae kabeh,”Koe sesat, sebab koe ora ngerti isi Kitab Suci apamaning kuasane Allah. ³⁰Nang dina kebangkitan,wong-wong ora bakal kawin lan dikawinna. Kahanane kae kabeh nang Surga bakal kaya Malaikat.³¹Tapine ngenani kebangkitane wong-wong mati, apa koe urung tau maca apa sing wis di Sabdakna Allah maring koe? ³²Aku kie Gustine Ibrahim,Ishak,lan Yakub.”Dewekne udu Gusti sing disembah nang wong mati,tetapine nang wong urip.” ³³Nalikane wong akeh krungu perkara kue kae kabeh krasa gumun karo wulanga-Ne.³⁴Sewektu-wektu wong-wong Farisi ngrungokna, nek Isa wis gawe wong-wong saduki kue meneng,mengko dadi sijilah koe kabeh. ³⁵Lan salah siji kan deweke, wong sing pinter agama, nakokna kanggo nyontoni deweke. ³⁶Sing mulang hukum endi bae sing paling maen nang hukum Taurat.³⁷Jawabane Isa maring deweke: Asihilah Gusti Allah mu, karo tulus ihlas atimu lan karo awakmu,lan karo polah tingkahmu. ³⁸Kuelah hukum sing utama lan sing paling disit.³⁹Lan hukum sing keloro, sing pada karo kue, yakue asihilah sepadane menungsa kaya maring awake dewek. ⁴⁰Maring keloro hukum kiyelah maring sekabehane hukum Taurat, lan kitab para nabi.”⁴¹Sewektu-wektu wong Farisi lagi pada kumpul, Isa takon maring deweke, Omonge: ⁴²Apa pengertimu maring Mesias ? Anake sapa Deweke? Omonge wong akeh Deweke anake Daud .⁴³Omonge maring deweke:”Nek kaya kue, kepriwelah Daud ulih dipimpin Roh ulih nyebut deweke Ndarane, selagi deweke ngomong. ⁴⁴Gusti tes ngomong maring Ndaraku njagong nga nang sebelah tengenku, nganti mungsuh-mungsuhmu disogna nang ngingsor sikilmu.⁴⁵Dadi nek Daud nyebutna Deweke Tuane, lan ora mungkinlah Deweke kue anake. ⁴⁶Ora nana salah sijine wong sing bisa njawaba, lan sewektu kue salah sijine wong sing wani nakokna salah sijine.

¹Terus Isa Almasih ngomong karo wong akeh lan karo pengikut-Te, ²“Guru-guru agama lan wong-wong Farisi ulih kekuatan nggo napsirna ukum Musa. ³Sebabe kae naati lan turuti bae kabean sing kae prentahna. Tapi aja ngelakukna apa sing kae lakukna, sebab kae ora njalanna apa sing kae ajarna.⁴Kae nurut perkara-perkara sing angel lan diwei aturan-aturan sing abot ,tapi setitik bae koe pada ora nulung wong agi njalanna. ⁵kabeh sing kae lakukna kur nggo dideleng wong tok. Kae kabeh sengaja nganggo tali sembayang sing amba-amba lan ndawakna rumbai-rumbai jubah kae kabeh!⁶Kae kabeh seneng nggon sing apik nang pesta-pesata, lan kursi istimewa nang umah-umah ibadat. ⁷Kae kabeh seneng diormati wong nang pasar-pasar, lan di celuk’ Bapak Guru’.⁸Tapi koe kabeh, aja lah gelem diceluk’ Bapak Guru’, sebab Gurumu mung ana siji lan koe-koe kabeh seduluran. ⁹Lan ajangantek koe kabeh nyeluk sijine wong nang dunia kie’ Bapak’, sebab Bapakmu mung siji, yakue Bapak sing nang surga. ¹⁰Lan ajangantek koe kabeh gelem diceluk’ pemimpin’, sebab pemimpin mu mung ana siji, yakue Raja Penyelamat sing di janjikna nang Allah.¹¹Wong sing paling gede nang antara koe kabeh, kudune dadi pembantumu. ¹²Wong sing sombong arep di asorna, lan wong sing andap asor deweke arep dimulyakna.”¹³“Cilakalah koe kabeh guru-guru agama lan wong-wong Farisi! Koe kabeh tukang etok-etok. Koe kabeh ngalangi wong nggo dadi anggota umat Allah. Koe kabeh dewek ora gelem dadi anggota umat Allah, lan wong liane sing gelem, koe kabeh ngalangi. ¹⁴Cilakalah koe kabeh guru agama lan wong-wong Farisi: Koe kabeh tukang etok-etok. Koe kabeh ngelemboni randa-randa lan ngerebut umaeh lan nggo nutupi kejahatan kue koe kabeh donga dawa-dawa. Kue sebabe ukuman koe kabeh engko abot! }¹⁵Cilakalah koe kabeh guru-guru agama lan wong-wong Farisi! Koe kabeh tukang etok-etok! Koe kabeh lunga adoh-adoh nyebrang segara, lan njlajahi daratan mung go dadekna sewong mlebu agamamu. Lan seuise wong kue mlebu agamamu, koe kabeh dadekna kae calon neraka sing rong lipete lewih jahat sekang koe kabeh dewek!¹⁶Cilakalah koe kabeh pemimpin-pemimpin sing picek! Koe kabeh ngajarna kie’, Nek wong sumpah nggo umah Gusti, wong kue ora kejiret maring sumpahe; Tapine yen dewekne bersumpah demi emas nang jero umah Gusti, dewekne kejiret nang sumpahe kue’. ¹⁷Koe kabeh wong-wong bodo sing picek! Endi sing lewih penting: Emase, utawa umah Gusti sing dadekna emas kae suci?¹⁸Koe kabeh ngajarna kie uga,’ yen wong sumpah demi mezbah, wong kue ora kejiret dening sumpahe; tapi yen dewekne sumpah demi persembahan nang nduwur mezbah kue, dewekne kejiret nang sumpahe kue.’ ¹⁹Kayangapa piceke koe kabeh! Endi sing lewih penting? Persembahane utawa mezbah sing dadekna persembahan kue suci?²⁰Sebab kue, yen wong bersumpah demi mezbah, kue berarti dewekne bersumpah demi mezbah, lan demi kabeh persembahan sing ana nang nduwure. ²¹Lan yen wong bersumpah demi umah Gusti, kue berarti dewekne bersumpah demi umah Gusti kue, lan demi Allah sing manggon nang kono. ²²Lan yen wong bersumpah demi surga, kue berarti dewekne bersumpah demi tahta Gusti, lan demi Allah sing njagong nang tahta kue.²³Cilakalah koe kabeh guru-guru agama lan wong-wong Farisi! Koe kabeh tukang etok-etok. Rempah-rempah kaya selasih, adas pulasari, lan jintan, koe kabeh wei persepuluane meng Gusti. Padahal perkara-perkara sing paling penting njero ukum-ukum agama , kaya kie misale: Keadilan, welas asih, lan kesetiaan, ora koe kabeh pedulikna. Padahal kaelah sing kudune koe kabeh lakoni, kejaba sing lia-liane uga. ²⁴Koe kabeh pemimpin-pemimpin sing picek! Laler nang jero inumane koe kabeh disaring, padahal unta nang koe kabeh dieleg?²⁵Cilakalah koe kabeh guru-guru agama lan wong-wong Farisi! Koe kabeh tukang etok-etok ! Mangkok-mangkok lan piring-piringe koe kabeh kumbah resik-resik bagian jabane, padahal bagian jerone kotor banget karo perkara-perkara sing koe kabeh ulih karo paksaan lan kesrakaan. ²⁶Hei wong Farisi sing picek, resik nalah disit njerone cawan kue, mula sebelah njabane uga arep resik .²⁷Cilakalah koe, he ahli-ahli Taurat lan wong-wong Farisi, hai koe wong-wong munafik, sebab koe pada kaya kuburan sing di labur putih, sing sebelah jabane pancen bersih ketone, tapine sing sebelah njerone akeh balung-balung lan pirang-pirang jenis kotorane. ²⁸Kaya kuelah koe, nang sebelah njabamu katon bener nang pendelengane wong, tapi nang sebelah njerone koe akeh kemunafikan lan keserakahan.²⁹Cilakalah koe, he ahli-ahli Taurat lan wong-wong Farisi, he koe wong-wong munafik, sebab koe, mbangun kuburane para nabi, lan ngapiki tenger wong-wong soleh ³⁰lan ngomong: yen inyong kabeh urip nang jaman mbah-buyute dewek, mulane inyong kabeh ora melu karo kae kabeh sing melu mateni para nabi kue. ³¹Tapi yen kayakue koe nekseni maring awakmu dewek, nek koe kue turunane sing mateni para nabi kue.³²Dadi turuti bae takerane mbah- buyutmu! ³³He koe jahat, he koe keturunane wong jahat! Ora mungkin koe bisa ngluputna awakmu sekang ukuman neraka.³⁴Sebab kue, delengna, Aku ngutus maring koe para nabi, wong-wong wicaksana lan ahli-ahli Taurat: separo nang antarane kae kabeh arep koe pateni lan koe salibna, sing liane arep koe siksa nang umah-umah ibadatmu, lan koe aniaya kang kota meng kota, ³⁵supaya koe nanggung akibate tumpleke getih wong sing ora salah mulai sekang Habel, wong bener kue, ngantek gutul maring Zakaria anak Berekhya, sing koe pateni nang antara panggonan kudus lan mezbah. ³⁶Aku ngomong maring koe: Sebenere kabehan kie arep ditanggung nag pewnerus kie!”³⁷”Yerusalem-yerusalem, koe sing mateni para nabi, lan nyerampangi karo watu wong-wong sing di utus meng koe! Bola-bali Aku kepengin ngumpulna anak-anakmu, pada bae kaya babon ayam ngumpulna anak-anake nang ngingsor cewiwine, tapi koe ora gelem. ³⁸Delengna umahmu kie arep ditinggalna lan dadi sepi . ³⁹Lan Aku ngomong meng koe: Mulai siki koe ora arep ndeleng Aku maning, ngantek koe ngomong Diberkailah Kae sing teka nganggo jenenge Gusti!:

¹Seuise kue Isa metu sekang Bait Allah,terus lunga. Mula pada teka murid-murid-E lan nidokna meng bangunan-bangunane Bait Allah. ²Dewekne Ngomong meng kae kabeh: ”Koe ndeleng sekabehane kue? Aku ngomong meng koe, sebenere ora sijia watu acan nang kene arep dijorna nggeletak nang nduwur watu sing liane; Sekabehane arep di ajurna.”³Nalika Isa agi njagong nang Bukit Zaitun,pada teka murid-murid-E meng dewek-Ne nggo omong-omongan dewekan karo Dewek-Ne. Jere kae kabeh:”Omongna bae meng inyong kabeh, kepriwe perkara kie arep kedadeyan lan apasih tengere teka-Mu lan tengere rampunge dunia?” ⁴Jawabe Isa meng kae kabeh: ”Ngati-ati men aja ana wong sing nyengsarana koe! ⁵Merga akeh wong arep teka karo nganggo jeneng-Ku lan ngomong: Akulah Mesias, lan kae kabeh arep nyesatna wong akeh.⁶Koe arep ngringokna Gendang perang utawa kabar-kabare soal perang. Nanging kudu ngati-ati aja nganti koe kewatir; merga sekabehane kue kudu kedadeyan,tapi kue urung rampung kabeh. ⁷Merga bangsa arep bangkit ngelawan bangsa, lan kerajaan ngelawan kerajaan.Arep ana kekurangan pangan lan lindu nang pirang-pirang nggon. ⁸Tapine kabeh kue mbene awale kesengsaran meng jaman anyar.⁹Nang wektu kue koe arep diwekna kon disiksa, lan koe arep dipateni lan arep disengit kabeh bangsa dening sebab jeneng-Ku, ¹⁰lan akeh wong arep murtad lan kae kabeh pada-pada ngawehna lan pada-pada sengit. ¹¹Akeh nabi palsu arep teka lan nyengsarana wong akeh.¹²Lan karna saking akehe angkara murka, mula kasih akeh-akehe wong arep dadi ngurangi. ¹³Tapi wong sing kuat nganti maring akhire arep slamet. ¹⁴Lan Injil Kerajaan kie arep di beritakna nang sekabehe dunya men dadi keseksian kabeh bangsa,sewise kue tembene teka akhire.”¹⁵“Dadi yen koe ndeleng pembunuh kejem ngadeg nang panggonan suci, jere firman sing disampekna nang nabi Daniel_para pemaca kudune nggatekna_ ¹⁶mula wong-wong sing nang Yudea kudu lunga meng pegunungan. ¹⁷Wong sing agi nang payon nduwur umah aja ngantek deweke mudun nggo jiot bekakase sekang umaeh, ¹⁸lan wong sing agi nang kebon aja ngantek deweke mbalek nggo jiot sandangane.¹⁹Cilakane wong wadon sing agi meteng utawa sing agi nusoni bayine nang wektu kue. ²⁰Ndonga’a ben nang wektu koe lunga kue aja sampe nang musim adem lan aja ngantek nang dina sabat(sabtu). ²¹Merga nang masa kue arep ana siksaan sing dahsyat kaya sing urung pernah kedadeyan nang kawit awale dunya nganti saiki lan sing ora arep kedadeyan maning. ²²Lan sekirane wektune ora dicepetna,mula sekang sekabehane sing urip ora arep ana sing selamet ; Tetapine karna wong-wong pilihan wektu kue arep dicepetna.²³Nang wektu kue umpama ana wong ngomong meng koe: Deleng, Mesias ana nang kene,utawa Mesias ana nang kana, aja koe percaya. ²⁴Merga Mesias-mesias palsu lan nabi-nabi palsu arep teka lan kae kabeh arep nganakna tanda-tandane sing dahsyat lan mujizat-mujizat, nganti kirane bae bisa,kae kabeh nyengsarana wong-wong pilihane uga. ²⁵Gatekna, Aku wis ngomongi disit meng koe.²⁶Dadi,nek wong ngomong meng koe: Deleng, Kae ana nang padang gurun,aja nganti koe lunga meng nganah; utawa: Deleng,Kae ana nang jero kamar, aja nganti koe percaya. ²⁷Merga pada bae kaya bledeg nyamber sekang sebelah wetan lan ngelepna cahyane tekan kulon, ya kaya kue ngemben tekane Anak Menungsa. ²⁸Nang endi ana batang, nang kono manuk alap-alap ngumpul.”²⁹“Bar wis mangsa siksaan kue, srengenge arep dadi peteng lan wulan ora nyala lan lintang-lintang arep pada tiba sekang langit lan kewasa-kewasa langit arep oyag.³⁰Nang wektu kue arep keton tengere Anak Menungsa nang langit lan kabeh bangsa nang alam dunya arep keweden lan kae kabeh arep weruh Anak Menungsa kue teka nang nduwur lamuk langit karo sekabehe kwasa lan kamulyaane. ³¹Lan Deweke arep prentah metu malaekat-malaekate karo ndamuh sangkakala sing dahsyat monine lan kae kabeh arep ngumpulna wong-wong pilihane kang patang penjuru bumi,sekang tuntung langit sing siji meng tuntung langit sing liyane.³²Jiot ajaran sekang pengumpamaan soal wit ara: Seumpamane pang-pange nyiliki lan mulai tukul,koe ngerti,yen mangsan panas wis perek. ³³Kaya kue bae, nek koe ndeleng sekabehane kie, ngerti ora yen wektune wis perek,wis nang ngarep lawang.³⁴Aku ngomong meng koe: Sebenere penerus kie ora arep ilang, seurunge sekabehan kie kedadeyan. ³⁵Langit lan alam dunya arep ilang tapi omongan-Ku ora arep ilang.³⁶Tapi soal dina lan wektu kue langka siji acan wong sing ngerti,malaekat-malaekat nang suarga ora,lan Anak uga ora,cuman Bapak dewek sing ngerti.”³⁷”Merga kaya hale nang jamane Nuh,kaya kuelah hale ngemben nang tekane Anak Menungsa. ³⁸Merga pada kaya kae kabeh nang jaman seurunge air bah (tsunami) kue mangan lan nginum,kawin lan ngawinna, tekan wektune Nuh mlebu meng jero Kapal, ³⁹lan kae kabeh ora ngerti arep ana apa-apa, seurunge air bah (tsunami) kue teka lan ngilangna kae kabeh,kaya kue uga hale ngemben nang tekane Anak Menungsa.⁴⁰Nang wektu kue nek ana wong loro nang kebon, sing siji arep digawa lan sing liane arep ditinggalna; ⁴¹nek ana wong wedon loro agi ngubengna watu penggilingan,sing siji arep digawa lan sing liane arep ditinggalna. ⁴²Merga kue pada ngati-ati sebab koe ora ngerti nang dina apa Gusti Allahmu teka.⁴³Tapi gatekna kie: Nek sing due umah ngerti nang wektu apa nang wayah mbengi maling arep teka,wis mesti deweke ngati-ati lan ora arep ngejorna umaeh di leboni maling. ⁴⁴Merga kue, kudune koe uga siap-siap,merga Anak Menungsa teka nang wektu sing ora dinyana-nyana.”⁴⁵“Sapa sih pelayan sing setia lan sing wicaksana,sing dipercaya nang majikane meng anak buaeh nggo ngewekna kae kabeh panganan nang wektune? ⁴⁶Ngerasa seneng pelayan,sing kewenangan majikane agi ngelaksanakna tugase kue,nalika pas majikane teka. ⁴⁷Inyong ngomong meng koe: Sebenere majikane kue arep ngunggahna pangkate kae dadi mandor sekabehane dueke.⁴⁸Tapi nek seumpamane pelayan kue jahat lan karo ngmong nang njero atine : ⁴⁹Majikanku ora teka-teka, terus dewekne mulai ngantemi pelayan-pelayan liane, lan mangan nginum bareng-bareng tukang mabok, ⁵⁰mula majikane pelayan kue arep teka nang dina sing ora dinyana-nyana, lan nang dina sing ora dingerteni, ⁵¹lan arep mateni kae lan ndadekna kae pada bae karo wong-wong munafik. Nang kana kang arep ana keweden lan gatike untu.”

¹Sing wektu kue kraton suargo seumpanka perawan sepuluh, seng jike sentire, lan lunga metuk penganten lahang. ²Seng lima menawane bodho lan lima wieaksanak. ³Prawan-prawan seng bodho kuwe nggawa sentir, wektu kuwe ora gawan lenga. ⁴Sakjane prawan-prawan seng wilaksanan kuwe gawa sentri lan karo lenga nang jero gendul-gendul deweke.⁵Naning wektu penganten kuwe suwe ora teka-teka bae padha ngantuk njur padha turu. ⁶Wayah tengah wengi krungu wong melung-melung: penganten teka! Petuko deweke!⁷Prawan-prawan kuwe mau tangi sekabehe njur matani sentri sekabean. ⁸Prawan-prawan bodho ngomong karo prawan-prawan seng wie aksanan: mbakaku di wei lenga setitik bae wis arep sirep. ⁹Jawabe prawan-prawan seng wie laksana kae: aja mengko ora eukup nggi aku karo kae. luwih pelik kowe lunga maring seng dodol lenga lan tuku nengkono.¹⁰Baliko lagi, lunga tuku lenga, pengantene tekanjuh kabeh seng wis siap padha mlebu bareng-bareng karo deweke maling panggonan acara nikahan, banjur lawange di kunci. ¹¹Sawise teka nga prawan-prawan liane lan mgomong: tuan-tuan bukatna deweke lawang! ¹²Ning deweke semaur: aku ngomong karo kowe semestime aku ora weruh kowe. ¹³Mulane kuwe padha melek, merga kowe ora weruh dina lan karo wektune.¹⁴Awit wektu kae nang suargo kaya dene wong seng arep winga maring luar negri, seng nyeluki batur-bature e padha di pasrai barang maring kae. ¹⁵Wong siji di wei limang talenta, sijine wang maning loro tahta, lan sing wong ligne siji talenta, dewek-dewek manut tanggung jawabe terus mangkat. ¹⁶Cepet lunga batur sing nampa limang talenta kuwe, deweke ngelakokng duwit kuwe banjur olih untung limang talenta.¹⁷Batur seng diwei rong talenta kuwe ngelakok na padha bae lan untung rong talenta. ¹⁸Nanging batur seng nampa siji talenta kuwe lunga lan nduduki lua ngan nang jero lemah njur nyumpetna duite tuane.¹⁹Lawas seuwise kuwe baline taan batur-batur kuwi njur nganakna etungan karo deweke. ²⁰Batur sing nampa sing linaang talenta kuwe teka lan deweke nggawa untung limang talenta, jarene; tuan limang talenta tuan pasrahna maring akui; deleng aku wis untung limang talenta. ²¹Mula jere tuane kuwe maring deweke: napik bunget kelakukanmu kuwe, he baturku seng apik lan nurut; kowe wis manut nang jero perkara cilik, aku arep aweh na maring kowe tanggung jawab jero perkarane singgede, mkebua lan manuto njero kamu lan tuan mu.²²Njur teka o batur seng mompa rong talenta kuwe omonge tuan rong talenta tuan pasrahna maring kowe; deleng, aku wis oleh untung rong talenta. ²³Mulane omonge tuanne kuwe maring deweke; apik banget kelakuannu kuwe, he baturku seng apik lan manut, kowe wis manut manggul tanggung jawab prekara seng cilik, aku arep aweh maring kowe tanggungjawab njero perkara seng gede, mlebua lan maruto njero kemulanan tuanmu.²⁴Siki teka maning batur sing nrima lamonan tuan kuwe wong seng kejem seng ora krasa mandur ning ngrasakna ngunduh. ²⁵Merga kuwe aku wedi, njur lunga mgumpetna talenta tuan kuwe nang jero lemah; ki tampa nono duwekmu tuan.²⁶Njur tuane semaur, he kowe, batur seng kejem lan males, dadi kowe wis ngerti, lamonan aku manen gen seng ora tak tanduri lan ora njukut nanggan seng endi aku ora nanduri? ²⁷Merga kue wislah semestine duitku kuwe mbok wehna maring wong seng mgelakokna duit, supaya sebaline aku nampanine sisan karo bungane.²⁸Merga kuwe njukuto talenta kuwe sekang deweke wenehra maring wong seng duwe talenta kuwe. ²⁹Sebabe saben wong seng durni sapa bae arcpdi wei supaya deweke keluberan, nanging sapa bae sing ora due, apa bae sing ara nang kowe arep di jikat sakng deweke. ³⁰Lan guang batur ora kanggo kuwe meng jero kepetengan seng paling peteng nang karo arep ara tangis lan gemletek untu.³¹"Menawan anak menungsa teka nang jero kemulyaane lan kabeh malaikat bareng-bareng deweke, mulane kuwe arep manggon (bersemayam) neng duwur tahta kemulyanan. ³²Njur sekabeh bangsa arep di kumpulna neng ngarepe lan kae arep misahna wong-wong, padha karo wong angona seng misahna wedus karo domba, ³³Lan seng angon arep manggona domba-domba sebelah tengane, lan wedus-wedus di panggonna nang sebelah kiwene.³⁴Lan raja kuwe arep ngomong karo sekabeeh sengana sebelah tengenne; ayo he kowe seng diberkati nang ramaku, tampanono kerajaane seng wis di sediakna sepet dunia di dadekna, ³⁵Sepet waktu kuwe aka ngelih kowe aweh aku mangan; njur wektu aku ngelak, kowe aweh aku nginum; wektu aku dadi wong seng ora dikenal kowe aweh aku panggonan; ³⁶Waktu aku wuda, kowe awuh aku klambi; wektu aku lara kowe tilik aku; waktu aku di kurung, kowe tilik aku.³⁷Mulane wong-wong bener kae arep sauri deweke, jarene Gusti, umpamare aku weruh jenengan ngelih lan sekabehe aweh jenengan mangan, menawa ngelok njur sekabehe aweh jenengan nginum? ³⁸Merawane kabeh weruh jenengan, koyo wong seje, lan sekabehe aweh jenengan panggonan, menawa wuda lan kabeh aweh jenengan klambi? ³⁹Nenawane kabeh weruh jenengan lara lan rengjero penjara lan kabeh tilik jenengan? ⁴⁰Lan raja kuwe arep semaur sekabehe: Aku ngomong karo kowe, semestine kabeh kuwe sing lakokna go salah sijine wong seka sedulurku sing paling gina iki, kowe njur ngelakoknane go aku.⁴¹Lan kowe arep ngomong bae karo sekabehe sing nang sisih kiwene: lungoo sekang ngarepku, he kowe wong-wong laknat, lungoo maring genini sing langgeng sing wis disediakna go iblis can malaikat malaikate. ⁴²Mulane kuwe aku ngelih, kowe ora aweh Aku mangan; seuketku Aku ngelak, kowe ara aweh Aku nginum; ⁴³Sewektu Aku dadi wong seje: kowe ora awehak panggonan, sewektu Aku wuda, kowe ora aweh Aku klambi sewektu Aku lara lan nang jero penjara, kowe ora tilit Aku.⁴⁴Njur kabeane arep nye mauri piyannbake nek kayo kuwi dewek kabeh weruh jenengan ngelih, utawa lara, utawa dadi wong sejen, utawa muda, lan lara, utawa nang jero penjara, lan kowe kabeh ora ngeladeni rjenengan. ⁴⁵Mula kuwi arep nyemauri sekabehe: Aku ngomong karo kowe sukjane kuwe mau sing ora kowe lakokna dudu sawong seka sing paling ngina ikih, kowe ora ngelak okna ikih go Aku. ⁴⁶Lan kabeh iki arep mlebu nang gon siksanan sing langgeng, mung wong becik sing mlebu penguripan sing langgeng.

¹Seuwis Yesus rampung karo kabeh pengajarane kue, ngomong kae aring murid-murid: ²"Koe ngerti, merga rong dina maring arep di rayakna sesuguan, mulane Anak Manusia arep di serahna nggo di salibna."³Pas dina kae kumpul imam-imam gede karo tua-tua bangsa Yahudi nang istana imam gede sing jenenge Kayafas, ⁴Karo deweke rembungan salah siji rencana nggo ndekep Yesus karo nglembo muslihat karo nggo mateni kae. ⁵Tapi deweke ngomong: "aja pada wektu perayaane, men aja pada ribut nang antara masyarakat."⁶Wektu Yesus ana nang betania, nang umah Simon si kusta, ⁷teka wong wedon aring kae ngawa buli-buli pualam isi lenga wangi sing larang. Lenga kae disiramna meng duwur siraeh Yesus, sing agi jagong madang. ⁸Weruh gue murid-murid kesuh karo ngomong: "nggo ngapa pemborosan gue? ⁹Merga lenga gue isa didol larang karo duite bisa nggo wong-wong kere."¹⁰Tapi Yesus ngerti pikirane deweke terus ngomong: "nangapa koe nyusahna wong wadon kie? merga kae uwis nglakukna kelakukan sing apik aring Aku. ¹¹Merga wong-wong kere slalu ana nggo koe, tapi aku ora arep bareng koe.¹²Merga karo nyiramna lenga kue meng awaKu, kue nggawe salah siji persiapan nggo nguburna Aku. ¹³Aku ngomong aring koe: sebenere nang endi-endi Inji kue dibritakna nang kabeh dunya, apa sing dilakukna kie arep di sebut mbireng nggo ngingetna kae."¹⁴Terus lunga wong kang kerolas murid kae, sing jenenge Yudas Iskariot, aring imam-imam gede. ¹⁵Kae ngomong: "apa sing arep koe wei aring aku, men aku ngewei kae aring koe? "Deweke mbayar telung puluh perak aring kae. ¹⁶Karo mulai siki kae nggdet kesempatan sing maen nggo nyerahna Yesus.¹⁷Pada dina pertama kang dina raya roti ora aweh, teka muride Yesus aring kae karo ngomong: "nang ndi koe masrahna dewek nyiapna panganan sesuguan nggo Koe?" ¹⁸Jawab Yesus: "lungalah meng kota aring si Anu karo ra ngomongna aring kae: jere pak guru: wektuku arep teka; nang njero umahmu aku arep ngrayakna sesuguan bareng karo muridKu." ¹⁹Terus murid-murid nglakukna kaya sing di tugasna Yesus aring deweke karo nyiapna sesuguan.²⁰Seuwise dina wengi, Yesus njagong madang bareng-bareng karo kerolas murid kae. ²¹Karo wektu deweke lagi madang, Kae ngomong: "Aku ngomong aring koe, sebenere wong nang antara arep nyerahna Aku." ²²Karo ati sing banget nlangsane ngomong wong demi wong Kae: "udu aku ya Gusti?"²³Kae njawab: "Kae sing bareng-bareng karo Aku ngedupna tangane meng njero mangkok kae, kaelah sing arep masrahna Aku. ²⁴Anak Menungsa emang arep lunga pas karo sing tertulis tentang Kae, tapi arep celaka wong sing nyerahna Anak Menungsa kae sing diserahna. Anu lewih maen bagi wong kae kirane ora dilahirna." ²⁵Yudas, sing arep nyerahna kae kue njawab serene: "udu aku, guru?" jere Yesus ating kue: "Koe uwis ngomongna."²⁶Karo wektu deweke lagi madang, Yesus njukut roti, ngucap syukur, mecah-mecahna terus ngewekna aring murid-murid karo ngomong: "jukutlah, pangan gie awakKu."²⁷Seuwis gue kae njukut gelas, ngucap syukur terus ngewekna aring deweke karo ngomong: "nginum, koe kabeh, kang gelas gie. ²⁸Merga gie getihKu, getih perjanjian, sing di wutahna nggo akeh wong nggo pengampunan dosa. ²⁹Tapi Aku arep ngomong meng koe: mulai kang siki Aku ora arep nginum maning kasil pokok anggur gie nganti pada dina Aku nginume, ya gue sing anyar, bareng-bareng karo koe nang njero kraton BapaKu."³⁰Seuwise nembang kidung pujian, lunga Yesus karo murid-murid meng bukit Zaitun. ³¹Terus ngomong Yesus aring deweke: "mbengi gie koe kabeh arep boyar imanmu merga aku. Merga ana sing wis di tulis: Aku arep mateni wong angon karo wilayah wedus kae arep bubar. ³²Tapi arep seuwise Aku arep disiti koe meng Galilea."³³Petrus njawabe: "walaupun kae kabeh bubar imame merga jenengan, Aku sekali-kali ora." ³⁴Yesus ngomong aring kae: "Aku ngomong meng koe, sebenere mbengi gie, sedurung pitik kluruk koe ewis nglemboni Aku ping telu." ³⁵Jere Petrus aring kae: "apa enggane aku kudu mati bareng Koe, aku arep ora nglemboni jenengan." Kabeh murid sing lia bengomong kaya gue mbireng.³⁶Mulane Yesus teka bareng murid-murid mengsuatu tempat sing jenenge Getsemani. Terus kae ngomong aring muride: "Jagong nang kene, nko Aku lunga meng nganah nggo donga." ³⁷Karo Kae ngawa Petrus karo ke loro anak Zebedeus karo mulai ngrasa nlangsa karo dledeg. ³⁸Terus jerene aring deweke: "atiKu nlangsa banget, kaya arep mati rasane turu nang kene karo jaga-jaga karo Aku."³⁹Mulane Kae maju setitik, terus sujud karo donga, jerene: "ya Bapa-Ku, mbok kirane mungkin jorna gelas gie terus dari pada Aku, tapi aja kaya sing Aku kepengin, mending kaya sing Jenengan kepengin." ⁴⁰Seuwise gue Kae mbalek aring muride Kae karo nidokna deweke agi turu, karo Kae ngomong aring Petrus: "ora mungkin koe sanggup jaga-jaga sejam karo Aku? ⁴¹Jaga-jaga karo ndong, men koe aja tiba meng jero cobaan: roh emang penurut, tapi daginge lemah.⁴²Terus Kae lunga nggo kelorone kero donga, Jerene: "ya, Bapaku nek cawan gie ara mungkin terus, kecuali nek Aku nginuma, jadi kesenenganMu!" ⁴³Wektu Kae mbalek, Kae ngomongi deweke agi turu, merg mata deweke wis abot. ⁴⁴Kae ngejorna deweke nang kana terus unga karo donga nggo ping ketelune karo ngucapna donga sing kae mbireng.⁴⁵Seuwisw Kae teka aring murid-muride karo ngomong aring deweke: "turu siki karo ngaso melek, sate wis teka, merga Anak Menungsa di serahkan meng tangan wong-wong dosa. ⁴⁶Tangi, ayoh dewek lunga. Kae sing nerahna Aku uwis perek."⁴⁷Wektu Yesus esih ngomong Yudas teka, salah siji wong kang kerolas murid kae, karo bareng-bareng kae kumpulan gede wong sing gawa pedang karo pentung, di prentah nang imam-imam gede karo tua-tua bangsa Yahudi. ⁴⁸Wong sing nyerahna Kae uwis britakna tanda gie aring deweke: "wong sing arep aku ambung, guelah Kae, dekeplah Kae."⁴⁹Karo cepet kae maju nngulihna Yesus karo ngomong: "Salam Robi," terus ngambung Kae. ⁵⁰Tapi Yesus ngomong aring kae: "Hai batir, nggo kaekah koe teka?" terus maju deweke njekel Yesus karo dekepna.⁵¹Tapi wong kang deweke sing kaya Yesus ngewekna tangane, nodong pedange karo ngletakna aring hamba imam gede nganti tugel kupinge. ⁵²Mulane jere Yesus aring kae: "lebokna pedang kae maning meng jero sarunge, merga barange sapa di enggo pedange, arep mati nang pedang. ⁵³Apa koe nyangka, merga aku ora ulih seneng aring BapaKu men kae cepet ngirim lewih kang rolas pasukan malaikat ngrewagi Aku? ⁵⁴Nek kaya gue, kepriwe arep digenepi sing tertulis nang jero kitab suci, sing ngomongna, merga kudu dadi kaya gue?"⁵⁵Pada wektu gue Yesus ngomong aring wong akeh: "nyangkane koe Aku gie penyamun, mulane koe teka lengkap karo pedang karo pentung nggo dekep Aku? padahal tiap dina Aku njagong maraih Bait Allah, karo koe ora ndekep Aku. ⁵⁶Arep tapi kabeh gie dadi men genep sing ana tertulis nang jero kitab nabi-nabi." terus kabeh kae ninggalna Kae karo kabur.⁵⁷Seuwise deweke dekep Yesus, deweke nggawa mengarepe Kayafas, imam gede. Nang kana uwis kumpul ahli-ahli taurat karo tua-tua. ⁵⁸Karo Petrus ngetutna Kae kang adoan nganti tempat imam gede, karo seuwise mlebu meng njero, kae njagong nang antara pengawal-pengawal nggo delengna kepriwe perkarane kae.⁵⁹Imam-imam kepala, malah kabeh mahkamah agama mencari keseksian palsu termasuke Yesus, men Kae bisa di ukum mati, ⁶⁰tapi kae ora bisa, mesti akeh banget seksi dusta. Tapi ahire tampi wong loro, ⁶¹Sing ngomongna: "wong gie ngomong: Aku bisa ngrubuhna bait Allah karo mbangun maning dalam telung dina."⁶²Terus imam gede kae ngadeg karo ngomong aring Kae: "ora Koe aweh jawaban atas tuduhane seksi-seksi gie termasuke Koe?" ⁶³Tapi Yesus meneng. Terus jere imam gede kae aring Kae: "Demi Allah sing urip, omongna aring deweke, apa Koe Mesias Anak Allah, apa udu." ⁶⁴Yesus njawab: "Koe uwis ngomongna, arep tapi Aku ngomong aring Koe, mullai siki koe arep weruh Anak Menungsa jagong nang sebelah tengen sing Mahakuasa karo teka nang dowor lamuk nang langit.⁶⁵Terus imam gede kae goyangna klambine karo ngomong: "Kae nyenyek Allah nggo ngapa deweke butuh seksi maning? Siki koe wis krungu nyatane. ⁶⁶pendapate koe? "kae njawab karongomong:Kae kudu di ukum mari!"⁶⁷Terus deweke ngidoih raine karo nempiling: wong-wong lia gebugi Kae, ⁶⁸karo ngomong: "Jajal ngomong aring dewek, hai Mesias, sapa sing gebugi Koe?"⁶⁹Wektu gue Petrus njagong nang ngarep umah ijig-ijig teka wong wedon aring kae, jerene: "Koe mbireng sering bareng Yesus, wong Galilea kae." ⁷⁰Tapi kae nglemboni nang ngarep akeh wong, jerene: "Aku ora ngerti, apa sing koe magsud."⁷¹Wektu kae lunga meng pintu gerbang, wong lia weruh kae karo ngomong aring wong-wong sing ana nang kono: "wong gie bareng karo Yesus, wong Nazaret kae:." ⁷²Karo kae nglembani mbireng karo sompah: "Aku ora kenal wong kae."⁷³Ora sue maning wong-wong sing ana nang kono teka aring deweke Petrus karo ngomong: "mesti koe mbireng salah wong kang kae, kae nyata kang basamu." ⁷⁴Terus mulai Petrus ngutuk karo sumpah: "Aku or kenal wong kae." karo pada wektu kae pitik kluruk. ⁷⁵Terus kemutan Petrus arep ara sing di omongna Yesus aring kae: "sedurung pitik kluruk, Koe uwis nglemboni Aku ping telu." terus kae lunga meng jaba karo nangis.

¹Wektu dina wis awan, kabeh imam kepala lan sesepeieh negara Yahudi padha kumpul lan go mutusna go materi Gusti Yesus. ²Deweke pada mbelok (belenggu) piyambake banjur di gawa lan di pasrahna Pilatus wali Negara.³Wektu Yudas, sing masrahna piyambake, weruh angger di pidana pati, ngajok deweke. Pada deweke balekna duit sing 30 perak kuwe aring Imam-imam kepala lan para sesepuh, ⁴Lan ngomong: "Aku wis dosa, jalaran masrahna wong sing ora duwe salah." Ning ang sulane kae: Apa urusane Aku karo kue? kue urusanmu dewek. ⁵Mulane kae nge sogna duit perak kue meng jero Bait Suci, terus lunga kan kono terus kendat.⁶Pimpinane imam-imam njukut duit perak kue lan karo matur: ora kena ngeledok na duit kue meng jero peti persembahn sebab kue duit getih. ⁷Sa uwis rembungan wong kue kabeh nganggo duit kae kanggo tuku lemah sing jenengane tanah tukang priuk nggo di dadekna pesareane wong lia. ⁸Kue dadine sampe seprene kie esih kenal tanah darah (umah getih) (cilaka).⁹Mulane kue dadi klakon sabdane sing di anturna nang nabi Yeremia. Wong-wong kabeh nampuni duit telung puluh perak. Ya kue merga sing di omongna kanggo wong manut patrape sing dadi kali na ne wong Israel. ¹⁰Lan seabeane ngawei duit kae nggo temah tukang priuk, kaya sing di wangsit Gusti go aku.¹¹Terus Yesus digawa ngadhep maring wali negeri. Lan wali negeri takon piyambake: "Njenengan raja wong Yahudi?", wangsulane, "Kowe dhewek ikih sing ngomong." ¹²Nangin tuduan sing ditujukna pimpinan Imam-imam lan para sesepuh meng piyambake, piyambake ora semaur apa-apa. ¹³Omonge Pilatus nggo piyambake: "Apa kowe ora krungun wis akeh sing akeh sing ngarani sekang seksi-seksi kiye maring kowe?" ¹⁴Ning piyambake ora semaur apa-apa, nganthi wali negeri gumun pisah.¹⁵Wis dadi kebiasane wali negeri nggo ngeculna wong siji paukuman nang saben dina raya kuwe lan tarane pilihane wong akeh. ¹⁶Lan pada wektu kue nang penjara ana salah sijine wong sing paling kejem sing arane Yesus Barabas.¹⁷Wektu wong-wong akeh wis pada ngumpul nang kana, Pilatus ngomong aring deweke kabeh: "sapa sing dikarepi kowe di uculna nggo kowe, Yesus Barabas apa Yesus sing di arani Kristus?" ¹⁸Kae paneen ngerti, wong-wong akeh masrahna Yesus merga sengit. ¹⁹Nalika Pilatus lagi njagong nang kursi pengadilan, bojone ngirim utusan nggo deweke, "Aja melu-melu nang perkarane wong bener kuwe, merga piyambake aku dadi susah nang jero ngimpiku mau bengi."²⁰Ning bab ojo-ojoke pimpinan Imam-imam lan para pini sepuh, wong-wong akeh nekad pada njaluk ben Barabas di uculna lan Yesus diukum pati. ²¹Wali negeri nyauri lan ngomong karo kae kabeh: sapa antarane wong loro kue sing koe karep na tak tokna go koe? "Jere wong-wong kabeh Barabas." ²²Pilatus ngomong marang wong-wong kabeh: ger kaya kue, Apa sing tek lokokna bareng-bareng Yesus sing disebut Kristus? Wong-wong kabeh kae kudu di salib.²³Jarene: "jane apa kelupatane sing wis deweke sing wis di lakoni?" ning malah tambah seru gulih gembor-gembor kae kudu di salib. ²⁴Nalikane Pilatus ningali angger usahane arep sia-sia, malah wis lubuh tukul rusuh, banjur deweke njukut bangu lan go ngeresiki tangane nang ngarep wong-wong akeh lan matur: Aku ora salah marang getih wong kie: kue urusan mu dewek.²⁵Lan rakyat kabeh kui nyemauri: "Ben gelihe bae sing go igliiru seng sarane anak-anake wong akeh!" ²⁶Terus deweke ngeeulna Barabas go deweke, ning Yesus di sungkrai teruse di pasrahna go di salibo.²⁷Lan serdadu-serdadu wali negri nggawa Yesus neng gedung pengadilan lan ngundang kabeh pasukan ngumpul nubengi Yesus. ²⁸Wong kabe ngudari klambi ne, lan ngantine utawane nganggona jubah ungu kanggo wong kue. ²⁹Wong-wong ngangam mahkota sing gawene kan ri lan nganggok na nang sirae kae, lan ngesog ra wulu nang tangan kanane, terus kabeh sung kem nang ngarepane, moyoki deweke ngomonge kaya kiye salam ne raja wong Yahudi!³⁰Wong kabeh ngidoi deweke, karo di jukat wulu kue, lan ngge bugi meng sirae. ³¹Sa wise moyoki deweke wong-wong kue nguculi mbae deweke. Lan nganggokna maning klambine, teruse wong-wong kabeh nggawa deweke metu go di salib.³²Sa uwise wong kabeh mlaku pada metu se jaba neng kota wong-wong metuki karo salah sitine wong kan kirene sing jenenge Simon wong kue di paksa nang wong-wong kabeh go mikul salib Yesus. ³³Njur tekane wong-wong kabeh nang nggon sing jenenge Golota, artine: panggonan tengkorak. ³⁴Teruse wong-wong kae ngawejna unjukan anggur sing di campur empedu. Sawisa deweke nyicipi, deweke ora gelem nginumne.³⁵Sa uwise ngalibna deweke wong-wong kabeh mbagi-bagina klambine nganggo cara di undi. ³⁶Njur wong-wong njagong nang kono njaga ni deweke. ³⁷Lan sa ndu wure sirae onotulisane sing nyebutna aksane kena apa deweke si ukum-ukum: "ikilah Yesus raja wong Yahudi."³⁸Deweke di salib bareng karo penyaman loro wong siji nang kanan lan sijine maning nang sebelah kiwe ne. ³⁹Wong-wong sing pada liwat nang kana ngalu ala deweke karo nggeduk gedekna sirah. ⁴⁰Wong-wong pada ngomong: "Hei koe sing arep ngambruka bait suci lan arep mbanguna maning namung wektu telu ngdina, slamet na disit awak-Mu ngger pancen koe Anak Allah, mudun kang salib kue.⁴¹Sa wise uga pimpinane imam-imam bareng-bareng karo ahli-ahli taurat lan tua-tua moyoki deweke lan wong-wong ngomong: ⁴²"Wong lia Ya slametna: tapi Awake dewek bae ora Ya nyelamet na! Kae Raja Israel? Ya wis mudun kan salib kue lan aku kabe tembe percaya karo-Kae.⁴³Kae masrah na pengarepane karo Gusti Allah: Gusti Allah nylametna Deweke, yah ora Gusti Allah kersa maring deweke! mergarde deweke wis ngen dikai: Aku yakuwe Anak Gusti Allah. ⁴⁴Sakjane penyamun-penyamun seng di salibna karo deweke bareng-bareng karo deweke moyoki deweke kaya ngene.⁴⁵Awit kang jam rolas langit peteng nang kabeh daerah kuwi nganti jam telu. ⁴⁶Kira-kira jam telu Gusti Yesus ngendika karo swara seru: "Eli,eli, suwe sabattani?"artine Gusti Allahku-Gusti Allahku kenang ngapa sempean ninggal na Aku? ⁴⁷Ngerukngokna kue, wong kabeh seng ngadek nang konongomong: "dewek ngundangi Elia."⁴⁸Lan enggal teka maring wonge deweke; dewek kembang watu karang, ngeclumngu maring jero anggur asem, terus ngeclupna batang wulu lan maringi Gusti Yesus nginum. ⁴⁹Nanging wong-wong liya bigomong; "aja, apike dewek deleng, menawa Elia teka go nylametna deweke." ⁵⁰Gusti Yesus ngendika juga karo swara seru karo masrahna nyawa-Ne.⁵¹Lan delengen; tabir Bait Suci sigar dadi loro sekang duwur gutul maring ngisor lan kedadengn lindu, lan bukit-bukit watu sigar, ⁵²Lan pesarean-pesarean ngeblak lan akeh wong suci seng wis pada mati tangi. ⁵³Lan sawise kebangkitan Gusti Yesus, sekabeane metu sekang pendeman njur mlebu meng kota suci lan mlebu maring kota suci lan ngaton awake maring akeh wong.⁵⁴Pimpinan pasukan lan peajurit-peajurit sing jaga Gusti Yesus dadi wedi pisan wektu kabeh kuwi deleng lindu lan sing wis kedaden, terus ngomong: "tenane, deweke iki panun Nake Gusti Allah." ⁵⁵Lan nang kono akeh wong wadon sing weruh kangadoan, ya kuwe wong wadoh-wadoh sing ngetutna Gusti Yesus kah Galilea kanggo ngladeni deweke. ⁵⁶Nang antarane kabeh wong ana Maria Magdalena, lan Maria ibu Yakobus lan Yusuf, lan ibu bocah-bocah Zebedeus.⁵⁷Wis meh wengi ketekanan wong sugih, wong Arimatea, sing jenenge Yusuf lan sing wis dadi murid Gusti Yesus uga. ⁵⁸Deweke lunga ngadep Pilatus lan nyuwun mayide Gusti Yesus. Pilatus ngongkongo masrahna jo kae.⁵⁹Lan Yusuf pun mayid kue, ngapanine karo bujur lenan sing putih resik, ⁶⁰Njur disarehnane nang jero pesareane sing anyar, sing di paculi nang jero bukti watu, lan sa uwis ngguling na sal watu gede menglawang pesarean kuwi, deweke lunga. ⁶¹Banjur Maria Magdalena an Maria sing kiane manggar nang konon jagong nang ngarep pesarean kuwi.⁶²Ngesukekan dina, yakuwi sawise dina persiapan, ketekanan penggede-penggede lan wong-wong Farisi bareng-bareng ngadepmeng Pilatus, ⁶³Lan kabeh ngomong: "Tuan, aku kabeh kemutan, si penyesat kuwi sewektu uripe ngendika: sawise telung dina Aku arep bangkit. ⁶⁴Mulane kuwi ngongkon go ngejaga pesarean kuwi nganti dina sing ketelu; angger ora, murid-muride ndean teka go nyulik deweke, njur ngandakna maring masar akat: deweke wis bangkit sekang antarane wong mati, sabanjure sing keblinger sing keri arep luwih cilaka tenimbang kang sing disidisit.⁶⁵Jere Pilatus maring deweke: "Kie sing njagani bagiane kowe, lunga lan njagakna pesarean kuwi seapik-apike. ⁶⁶Mula undangna wong kabeh lan karo rewangi penjaga-penjaga kuwe wong kabeh memetrai pesarean kuwe lan nunggo ni.

¹Seuwis dina sabat lewat, esuk uput upat srengenge dina pertama minggu kuwe, lunggalah Maria Magdalena lan sing liyane, niliki kuwe. ²Mua kedadean lindu sing gede, merga salah sijine malaikat Gusti mudung kang langitlah teka mengwatu.³Rupane kaya petir lan klambine putin kaya saljo. ⁴Lan penunggu-penunggu kuwe ngledeng keweden lan dadi kaya wong-wong mati.⁵Nangging malaikat kuwe ngomong aring wong-wong wadon kuwe: koe aja wedi, merga aku ngerti koe ngoleti Yesus sing di salib kuwe. ⁶Deweke ora ana nang kene merga deweke wis urip maning pada kaya siang wis di sabdakan. ayun delengen pangonan pesareane deweke. ⁷Mulane pada ndang cepet balia karo ngadani maring kanca batirmu, nek deweke wis urip maning sekang antara ne wong mati karo ndisiti mlakumu maring Galilea. Kowe bakal pada ndeleng deweke nang Kana, sebenere aku wis ngomongna maring kowe kabeh.⁸Deweke secepete pada lungga sekang pesarean kuwe kanti rasa wedi karo bungah banget lan mlayu kanggo nidokna ngabari maring murid-murid Yesus. ⁹Ijig-ijig Yesus ketemu lan ngomong: "salam kanggo kowe". Deweke kaben pada ngedeki karo ngrangkul lan nyembah. ¹⁰Mulane omonge Yesus maring deweke kabeh: "aja wedi, lungaa lan kandakna maring sedulur-dulurku supayane deweke kabeh lungga Galilea, lan nang kana deweke kabeh arep weruh aku."¹¹Nalika deweke nang tengah dalan pada teka pirang wong kang penjaga kuwe ring kota lan ngeweingerti sekabehane kedadian kuwe aring imam-imam kepala. ¹²Lan seuwise pada rembungan karo para sesepuh deweke pada mutusi terus ngewei duwit akeh aring prajurit-prajurit kuwe. ¹³Lan ngomong: kowe kudo ngomong sbenere murid-muride teka wengi-wengi lan nyolangi walika kowe agi turu.¹⁴Lan nek kiye krunggu nang wali negri, kie kabeh arep ngomong karo kae, mulane kowe ora olih ke angelan apa-apa. ¹⁵Deweke nampani duwit kuwe, lan gawe kaya singdi di gutulna aring deweke lan crita grye nyebar nang antarane wong Yahudi nganti siki.¹⁶Lan sewelas murid kuwe mangkat ring Galilea ring bukit sing wis di tidokna Yesus aring deweke kabeh. ¹⁷Nalika werun kae deweke pada nyembalh tapi pirang-pirang wong pada manda mundu.¹⁸Yesus medeki deweke lan ngomong aring aku uwis diwei sekabehan kuasa'an hang lan nang dunya. ¹⁹Sebabe kuwe lungga dadilena kabehan suku bangsa muridku lan adusi deweke nggango asmane rama lan putra lan Roh Suci.²⁰Lan warain deweke nglankon, sekabenah sing wis tak prentannaring kowe lan asal kowe ngrti kabeh aku ngiringi bareng kowe tansyah nganti ahir jaman.

Khotbahe Yohanes Pembaptis ¹Kie kabar apik tentang Gusti Yesus. ²Kabar apik kue molai kaya sing ditulis nang nabi Yesaya kaya kie, “’Kaya kie prentahku,’ omonge Gusti; Aku prentah deweke lewih disit kanggo koe kabeh ben supayane deweke mbukak dalan nggo kowe kabeh.’ ³Ana wong tulung-tulung nang segara wedi, “Siapna dalan kanggo Gusti; ratakna dalan kabeh sing arep nggo liwat.’”⁴Kaya sing ditulis kue kaya kue uga nongol Yohanes nang alas gundul. Deweke mbaptis wong karo nyampekna kabar sekang Gusti. Koe kudu tobat kang dosa-dosamu karo kudu dibaptis supaya Gusti ngapurani kowe kaya kue omonge Yohanes. ⁵Kabeh wong sekang daerah Yudea karo kota Yerusalem lunga ngrungokna Yohanes kae ngaku dosa dosane kae karo Yohanes dibaptis nang kali Yordan. ⁶Yohanes nganggo klambi sekang wulu unta sabuke sekang kulit lan panganane walang lan madu alas.⁷Deweke ngabarna berita kiye engko sawise aku arep teka wong sing lewih kuasane ngluwihi aku. Mbok nguculi tali sepatune bae aku ora pantes. ⁸Aku mbaptis kowe nganggo banyu nanging Deweke bakal mbaptis kowe nganggo Roh Suci.Yohanes mbaptis Yesus⁹Wektu kue Gusti Yesus teka sekang Nazaret bumi Galilea, lan banjur dibaptisi Yohanes ning kali Yordan. ¹⁰Sauwise Gusti Yesus mentas sekang mbanyu, langite manga lan Roh Allah mudun kaya manuk dara nang nduwure Gusti. ¹¹Terus krungu suarane Allah ngene, “Iki lho Putraku sing tek tresnani sing nyenengaken atiKu.” Gusti Yesus kagodha dening Iblis¹²Sawise kuwe Roh Allah nggawe Yesus lunga maring alas gundul. ¹³Patangpuluh dina nang kana Deweke digoda Iblis. Deweke karo satwa alas lan diladeni para malekat. Gusti Yesus nimbali nelayan papat¹⁴Sawise Yohanes diukum Yesus lunga maring Galilea lan nyiarake Injil Allah. ¹⁵Terus kanda, Siki wis mangsane lan kratone Allah wis cedek. Ayo pada tobat lan percaya marang Injil.¹⁶Wektu Gusti Yesus mlaku nang pinggir segara Galilea, Deweke weruh Simon lan Andreas lagi njala iwak pancen wong sakloron kuwe tukang njala. ¹⁷Gusti Isa ngendika: “Ayo melu Aku jalaran Aku arep ndadekna kowe kabeh dadi tukang njala menungsa.” ¹⁸Saklorone ninggalna jalane lan melu Gusti Yesus.¹⁹Wektu Isa nerusna tindake, Deweke mirsa Yakub bin Zebedi lan sedulure Yohanes lagi ndandani jalane. ²⁰Gusti Isa terus ngundang wong kuwe sakloron; banjur ninggalna ramane Zebedi nang prahu karo para buruhe, lan melu Gusti Isa.Wong sing kelebon roh jahat²¹Gusti Isa lan para panderekke teka nang Kapernaum, wektu kuwe dina Sabat Deweke mlebu ning pendapa lan mulangi. ²²Wong-wong sing ngrungokna pada gumun karo wulangane jalaran ngajare penuh panguwasa lan ora kaya ahli Toret.²³Wektu kuwe nang pendapa ana wong sing kesurupan demit. Terus njerit: ²⁴He Isa, wong Nasaret arep nggawe apa karo aku kabeh? Gusti rawuh kanggo numpes aku kabeh? Aku wis ngerti sapa Njenengan: Gusti utusan suci sekang Allah! ²⁵Ya wis meneng bae lah bentak Isa, metu bae sekang wing kiye. ²⁶Sawise demite mbanting wong sing kesurupan, demite njerit-njerit seru banget lan metu sekang wong kuwe.²⁷Wong-wong sing ndeleng kadadiane pada gumun takon-tinakon, “Apa si kiye? Piwulang anyar! Sing nganggo panguwasan apa kepriwe demit bae bisa diprentah lan nurut Deweke!” ²⁸Warta bab Gusti Isa langsung tersebar maring ngendi-endi nang lingkungan Galilea.Gusti Yesus marikena wong akeh²⁹Sawise ninggalaken pendapa papan ibadah banjur pada maring umahe Simon lan Andreas. ³⁰Nang kono ibu mertuane Simon nggletak nang amben lagi mriyang. Dadi wektu Isa lan penderek-Ke mlebu ning omah, Deweke dikandani bab ibune. ³¹Gusti Isa nekani ibu mertuane Simon, nyekel tanganen lan ditangekaken. Mriyange ilang lan terus ngladeni.³²Wektu sore wong sing pada mriyang lan sing kesurupan demit digawa menyang Isa. ³³Wong-wong sekota pada krubutan nyang ngarep umah. ³⁴Gusti Isa marasaken wong-wong sing kena lelara lan nundhungi demit. Nanging Gusti orang marengi demit pada ngomong jalaran kae kabeh wis kenal sapa Isa kue.Gusti Yesus kotbah ing Galilea³⁵Utuk-utuk Gusti Isa wis wungu lan lunga nang tempat sing sepi lan ndengonga. ³⁶Simon lan kanca-kancane nggoleki Gusti. ³⁷Sewise ketemu terus matur “wong akeh pada nggoleti Gusti.”³⁸Gusti Isa njawab, “Ayuh lunga marang tempat liyane sing cedek supaya aku bisa ngabaraken warta Injil. ³⁹Gusti terus njlajahi bumi Galilea khotbah ning pandapa ibadah, lan ngusir para demit.Gusti Yesus marikena wong sing kena penyakit kulit⁴⁰Wong sing kena penyakit kusta teka maring Gusti Yesus terus sujud, lan ngomong, nek Gusti kersa nambani, aku bisa cepet-cepet mari. ⁴¹Gusti Isa atine trenyuh maring wong kuwe lan terus nambani. ⁴²Sanalika wong sing kena penyakit kuwe terus mari.⁴³Terus Gusti Yesus mrentah wong sing kena kusta kon lunga lan pepenget. ⁴⁴Poma dipoma aja ngomong maring sapa bae, nanging temoni bae si Kiyai lang ngomong nek kowe wis bener-bener mari. lan aku arep syukuran nyembelah wedus kendit kanggo persembahan menurut prentah nabi Musa, utawane kanggo bukti yen aku bener-bener wis mari.⁴⁵Wong kuwe terus lunga lan ngomongaken nang ngendi-endi nganti Gusti Isa ora bisa mlebu nang sejrone kota, malah kudu tinggal ning tempat sing sepi supaya wong wong sekang ngendi-endi pada nyowani Deweke.

Gusti Yesus marikena wong lumpuh ¹Sawise pirang-pirang dina Gusti bali maring Kapernaum, wong-wong pada krungu nek Gusti nang omah. ²Dadi wong akeh pada kumpul nganti nang njero omah wis ora cukup, nganti lawang ngarep. Gusti mulangi wong-wong kebeh Sabda Allah.³Ana wong-wong teka sing nggawa wong lumpuh digotong wong papat. ⁴Jalaran wonge akeh banget dadine ora bisa cedek karo Gusti, terus wong sing nggawa mbuka payon nang duwure Gusti Isa. Sawise bisa nggawe bolongan, terus amben sing dituroni wong lumpuh kae diduna.⁵Ndeleng gedene kepercayane wong-wong kae, Gusti ngomong “Anak-anak-Ku, dosamu wis diampuni.” ⁶Nang kono ana para ahli Toret sing pada nggagas, ⁷Kepriwe wong kiye bisa ngomong kaya kuwe? Kue artine nyenyamah Gusti Allah. Sapa sing bisa ngampuni dosa kajabane Gusti?⁸Ngerteni gagasane wong kae, Isa ngendika: Kepriwe kho nduwe gagasan kaya kuwe ning atimu? ⁹Endi sing luwih gampang ngomong karo wong lumpuh kae, Dosamu wis diampuni utawa ngomong: Ayo tangi, gawa klasane lan mlakuo?¹⁰Nanging supaya kowe kabeh kudu ngerti, nek Putrane Manungsa nduwe kawenangan kanggo ngapurani dosa, banjur kanda karo wong sing lumpuh, ¹¹Aku ngomong karo kowe, ayo menyat, njupuk klasane lan bali maring umahmu. ¹²Wong sing lumpuh menyat lan terus njupuk klasane, terus metu sekang omah lan malku nang ngarepe wong-wong kabeh. Dadina wong kabeh pada gumun, muji Allah, lan ngomong, Aku kabeh durung tahu weruh bab sing kaya kiye.Gusti Yesus nimbali Lewi¹³Gusti lunga maring dano maning lan wong-wong akeh nututi Deweke, lan diwulangi. ¹⁴Wektu Deweke nglewati, Gusti ndelok Lewi bin Alfeus, sing lagi jagongan ning kantor pajeg terus kondo karo deweke, Ayo melu Aku. Deweke menyat lan melu Gusti.¹⁵Wektu Isa lagi madang ning omahe Levi para juru bea-cuke lan wong-wong sing dosa pada mangan karo Gusti lan murid-muride, jalaran akeh banget sing ndereki Deweke. ¹⁶Nalika para ahli Toret sekang golongan Farisi ndeleng Gusti Isa bebarengan karo juru bea-cuke lan wong-wong sing dosa kae, banjur pada ngomong karo murid-muride Gusti: Kenangapa Gurumu mangan bareng karo juru tagih pajeg lan wong-wong sing dosa?¹⁷Yesus krungu pitakone kae terus njawab, wong sing sehat ora butuh dokter nanging wong sing lara bae. Aku teka orang nggo ngundang wong sing nganggep dirine mursid nanging wong sing nganggep dirine dosa. Bab puasa¹⁸Wektu dina kue penderek-penderek Yohanes Pembaptis lan wong-wong Farisi agi pada puasa. Terus ana wong sing teka lan takon, “Kenangapa muride Yohanes lan muride wong Farisi pada puasa, nanging muridMu ora pada puasa? ¹⁹Yesus njawab, ”Wektu pesta ngijab, apa tamune pada puasa wektu pengantene esih bareng tamune? Sasuwene tamune esih karo pengantene, ya tamune ora puasa lah.²⁰Nanging arep teka wektune penganten lanang kue dipisah, lah pada wektu kue nembe kabeh kae pada puasa. ²¹Jalaran ora nana wong sing njahit gombal anyar nang busana sing wis tua, jalaran tambalane bisa rowek sekang busana tua kae, lan sowekane malah dadi amba.²²Ora nana wong sing ngisi anggur anyar ning kantong kulit tua, jalaran anggure bisa mbledosi kantonge lan anggure ilang. Dadi, sing lewih apik ya ngisi anggur anyar ning kantong anggur sing anyar.Pitakon ngenani dina Sabat²³Wektu dina Sabat lewat nang kebon gandum, lan muride Yesus pada nyetuti gabah gandum lan dipangan. ²⁴Wong-wong Farisi banjur pada ngomong karo Yesus: Jajal ndeleng kae, wong-Mu kae nglakoni barang sing ora ulih dilakoni wektu dina Sabat?²⁵Yesus njawab, Apa kowe durung maca apa sing dilakoni Daud wektu deweke lan wong-wong sing karo deweke kencot? ²⁶Anggone mlebu maring omahe Gusti Allah wektu Abiathar esih kiyai agung, lan mangan roti sing wis disajenaken sing ora bisa dipangan karo sapa bae kejabane Imam, nanging deweke menehi para penderekke?²⁷Yesus ngomong, Sabat kuwe digawe kanggo manungsa, dudu manungsa kanggo Sabat. ²⁸Dadi Putrane Manungsa kuwe Gustine dina Sabat.

Wong sing tangane lumpuh sebelah ¹Yesus tekan ning pendapa ibadah maneh, la ana wong sing tangane sijine ceko. ²Wong-wong pada ndeleng apa Deweke arep marasi ning dina Sabat. Wong-wong kae nggoleti alasan kanggo nuduh Deweke nggawe kesalahan.³Yesus ngomong karo wong sing tangane ceko, Ayo menyat lan ngadeg ning tengah-tengahe wong kabeh. ⁴Terus Yesus takon karo wong akeh, “Nek ngetutna agama, apa sing ulih tak gaweni nang dina Minggu? Nglakoni sing apik apa sing ala? Nylamatna apa mateni?” Deweke kabeh pada meneng.⁵Ndeleng sekelilinge Yesus kesuh nanging uga nelangsa jalaran wong-wong kae sombong. Terus Gusti takon maring wong kae “Ulungna tanganmu” Wong kue ngulungna tangane terus tangane mari. ⁶Terus wong-wong Farisi nglunga sekang umahibadat kae, terus rembugan karo pirang-pirang pendukunge Herodes kanggo mateni Yesus. Wong akeh nang pinggir danau⁷Yesus karo penderekke Gusti lunga ngedohna lan ndeketi telaga Galilea. Terus akeh banget wong sekang Galilea sing lunga melu Yesus. ⁸Kang Yerusalem, sekang sekang bumi Idumea lan kang bumi nang sebelah wetan Yordan lan sekang wilayah kota di Tirus lan Sidon. Kae kabeh teko neng Gusti Yesus jalaran wong-wong kae wis krungu bab sing dilakokna Yesus.⁹Jalaran wonge akeh banget dadi Yesus mrentah para penderek-Ke nyediakna prahu kanggo Deweke, supaya aja nganti kepepet karo wong akeh. ¹⁰Wong-wong sing diwarasna Yesus kuwe akeh banget, nganti wong-wong sing pada lara pada suk-sukan kepengin nyentuh Yesus.¹¹Neng ana wong sing kelebon setan ndeleng Yesus, langsung bae sujud nang ngarepe Gusti lan nggembor land ngomong, Kowe kue Anak-Ke Gusti Allah!” ¹²Deweke mrentah wong sing kelebon setan diwanti-wanti ora ulih martaaken bab Yesus.Gusti Yesus iniji rasul rolas¹³Terus Yesus munggah maring nggunung, ngundang wong sing gelem, lan wong kabeh pada teka. ¹⁴Deweke milih wong rolas sing dijenengi para Rasul supaya wong sing dipilih kae mbarengi Yesus lan kon nyebarna kabar apik sekang Gusti. ¹⁵lan ulih kuasa kaggo ngusir setan. ¹⁶Deweke milih wong sing rolas kae: lan sing siji kue Simon sing dijenengi Petrus.¹⁷Yakobus bin Zebedeus, lan Yohanes sedulure Yakobus sing saklorone dijenengi Boanerges sing artine anak guntur. ¹⁸liyane kuwe Andreas, Filipus, Bartolomeus, Matius, Tomas, Yakobus anake Alfeus, Tadeus, Simon wong Zelot, ¹⁹lan Yudas Iskariot sing ngulungna Yesus.Yesus dan Beelzebul²⁰Terus Yesus bali maring ngomah, lan wong akeh banget pada teka maning nganti ora nana wektu kanggo mangan. ²¹Wektu keluargane pada krungu, terus pada metu kanggo nyekel Deweke lan ngomong Deweke kiye wis gemblung. ²²Para ahli Toret sing teka sekang Yerusalem ngomong: “Deweke kuwe kerasukan Beelzebul,” lan: “Ngetokaken setan nganggo kuasa setan.”²³Yesus nyeluk para ahli Toret lan ngomong nganggo pasemon: “Kepriwe apa mungkin setan ngusir setan? ²⁴Umpamane ana kraton pecah dadi loro lan pada perang mesti kratone ora bisa ngadeg, ²⁵umpamane umah didadikaken loro lan pada musuhan mesti umahe ora bisa ngadeg.²⁶Umpamane setan pada nglawan dewek lan dibagi loro, mesti ora bisa urip lan sirna. ²⁷Nanging ora ana wong sing bisa mlebu umahe wong sing rosa lan nyolong barange tanpa mbandani wong sing rosa disik. Mung nek wis dibanda malinge bisa nyolong barange sekang umah.²⁸Dieling-eling sing tek kandakaken, kabeh dosane manungsa bisa diampuni, semono uga kabeh pitenah sing ngleceki banget, ²⁹Nanging sing ngleceki Roh Allah ora bisa diampuni! Jalaran dosa kue dosa sing langgeng. ³⁰Yesus ngomong kaya kue jalaran ana wong sing ngomong nek Yesus kue kranjingan setan.Ibu lan saudara-saudara Gusti Yesus³¹Ora suwe maning ibune Gusti Yesus karo dulur-dulure pada teka lan nuggu nang njaba. Deweke kabeh ngongkon wong nyeluk Yesus. ³²Wong-wong sing pada jagongan nang sandinge Yesus kanda karo Deweke, biyung-Mu lan sedulur-Mu nang njaba, lan kepengin weruh Kowe kuwe nang ngendi.³³Yesus mangsuli, sapa kuwe biyung-Ku lan sedulur-sedulur-Ku? ³⁴Terus Deweke ndeleng maring wong-wong sing pada djagong nang pinggire lan ngomong, delengi, kiye biyungku lan sedulur-sedulurku! ³⁵Wong sapa bae sing gelem nglakoni karepe Gusti Allah, deweke sedulur lanang, sedulur wadon, lan biyung-Ku.

Pasemon bab wong nabur ¹Gusti Yesus mulang maning nang bengawan Galilea akeh banget wong pada ngrubung. ²Terus Yesus mulang akeh kae karo nganggo perumpamaan kaya wulangane Gusti.³Rungokna anane wong tani nandus winih. ⁴Wektu kue agi nyebar ana winih sing tiba nang ndalan terus manuk-manuk pada teka lan winih kue dipangan entek. ⁵Ana bae sing tiba nang watuan sing lemahe semending winih winih kue cepet tukul merga kurang lemah.⁶Tapi wektu kue srengenge munggah tukulan tukulan kue molahi pada alum terus garing lan mati mergane oyode ora jero mlebune. ⁷Ana bae winih sing tiba nang suketan akeh erine kue tukul lan njepit tukulan kue ngati ora woh.⁸Tapi ana bae winih sing tiba nang lemah sing sebut, winih kue tukul terus dadi gede terus ganti, ana sing telung puluh ana sing sewidak lan ana sing ping satus. ⁹Sawise nyritakna perumpamaan kue Yesus ngomong “Kowe ndue kuping, rungokna.” Pitakon Gusti Yesus nganggo pasemon¹⁰Wektu Yesus dewekan, wong-wong sing krungu wulangane bareng-bareng karo wong rolas penderek-Ke njaluk di terangna tegese pasemon kae. ¹¹Terus Yesus ngomong aring kae kowe wis di wei kekeran kanggo ngerteni kraton Allah nanging wong-wong njaba di wulangi nganggo pasemon. ¹²Ben kowe arep terus nggatekna nanging ora ngerti sing dadi kowe arep terus krungu nanging ora ngerti, supaya pada tobat lan oleh pangapuran. Gusti Yesus nerangeken pasemon wong nabur¹³Terus Yesus maring wong wong kue nek kowe ora ngerti pasemon kue keprie kowe bisa ngerti pasemon sing liane? ¹⁴Penabur kue wong sing nerangna kabar sekang Gusti Yesus. ¹⁵Bibit sing tiba nang ndalan ibarat wong wong sing krungu kabar keslametan sekang Gusti sawise setan krungu banyur teka njiot Sabda Allah sing wis nang njero atine wong kae.¹⁶Bibit sing tiba nang nggon watu watu ibarat wong wong sing krungu kabar kue lan terus nampa kanthi seneng atine. ¹⁷Nanging kabar kue ora bisa ngoyod nang njero atine wong kue, kaya kue deweke, sengsara lan penyiksaan mulane deweke terus murtad.¹⁸Winih sing tiba nang tegal suketan kue ibarat wong wong sing krungu kabar kue, ¹⁹nanging kewatir soal uripe mewah karepe kepengin nang atine dewek sawise kabar sekang Gusti Allah mlebu nang njero atine deweke banjur ora bisa ngasilke woh. ²⁰Winih sing tiba nang tanah subur kue ibarat wong wong sing krungu kabar kue nampani who-wohe akeh ana sing 30, ana sing 60, lan ana sing ping100. Lampu sing ditutup karo tempayan²¹Terus Yesus ngomong, “Apa ana wong sing nggawa damar terus ditutupi kranjang utawa ngletakna ning ngisor amben? Apa ora numpangna nang padamaran? ²²Ora ana sing di umpetna sing ora arep keton, lan ora ana sing dirahasikna, sing ora arep dibongkar. ²³Sebab kue nek due kuping ngrungokna.²⁴Terus Yesus ngomong maning, gatekna apa sing koe krungu kie, cara sing koe enggo. Kanggo wong lia arep dienggo maning nang Gusti Allah lan dienggo wong lewih akeh. ²⁵Sebab wong sing wis due arep diwei lewih akeh maning, nanging wong sing ora ndue, sing esih ana ning deweke arep dijiot kebeh. Pasemon bab wiji sing thukul²⁶Yesus nerusna omonganNe maning, Kraton Allah kue kaya kiye: nek Allah kongkon dadi Raja, umpamane kaya wong sing nyebar winih nang kebon. ²⁷Nek mbengi deweke turu, nek awan deweke tangi lan sementara kue, winih-winih kue pada tukul nganti duwur, nanging keprie carane winih-winih kue bisa thukul lan dadi duwur, wong kue ora ngerti. ²⁸Lemah kue sing ngetokna kasih nganggo carane dewek, sampe ngetokna woh-wohan. ²⁹Lan nek gandum kue wis mateng, wong kue mulai ngarit karo wis wektune kanggo maneni.Pasemon benih sawi³⁰Nek Gusti mrentah, karo apa Deweke bisa dibandingake? Takon Yesus maning “nganggo cara apa dewek bisa njelasna? ³¹Yen Gusti mrentah kahanane kaya pasemon. Kie kaya biji sawi dijiot nang wong terus ditandur nang lemah. Wiji sawi kue sing paling cilik nang ndunya. ³²Tapi nek wis thukul kue dadi sing paling gede ning antarane tanduran-tanduran. Cawang-cawange akeh banget nganti bisa dari pangayoman manuk-manuk sing nggawe susuh nang nginsore.³³Kaya kue Yesus mulangi wong nganggo cara pasemonan sing bisa dingerteni. ³⁴Yesus ora tau ngomong karo wong liyane ora nganggo pasemon. Nanging nek dewekan karo karo penderek-Ke, Deweke tansah nerangna.Gusti Yesus nyetop angin ribut³⁵Wektu sore kue Yesus ngomong karo penderek pendereke, “Ayo bareng bareng numpak prau ning sebelah kana.” ³⁶Dadine Yesus lan penderek-Ke ninggalana wong akeh lan nderekake Yesus sing wis ning prahu. Prahu liane uga melu. ³⁷Ora sue maning teka prahara karo angin, lan ombake pada nyempyok-nyempyok mlebu ning prau nganti prehune wis arep kebek banyu.³⁸Nang Yesus lagi sare nanggo bantal nang mburi prahu. Pendereke nggugah Yesus lan ngomong, “Guru, apa Panjenengan ora nggalih nek aku kabeh arep mati?” ³⁹Yesus tangi banjur mbentak angin kue, lan ngomong maring telagane, "Menenga, lan dadi anteng!" Terus angine mandeg telagane dadi anteng.⁴⁰Terus Yesus ngomong maring penderek penderek kenang apa koe wedi, kenang apa koe esih ora pada ngandel maring Aku? ⁴¹Terus penderek-Ke pada wedi lan pada guneman, “Sapa ya wong kie sebenere, nganti angin karo telaga bae pada manut?”

Yesus marekena wong sing kerasukan roh jahat ¹Sawise tekan nang sebelahe segara tanahe wong Gerasa. ²Lagi bae Gusti Yesus mudun sekang prahu, Deweke wis ditekani wong sing kerasukan. Deweke nembe metu sekang kuburan.³Wong kae manggon nang kana lan ora nana siji-sijine wong sing bisa mbanda deweke, senajan nganggo rante. ⁴Deweke wis sering banget dibanda nganggo rante lan sikile diblenggu. Nanging rentene dipedot lan blenggune remuk. Wis ora nana wong sing bisa nelukna deweke.⁵Saben dina lan mbengi, nang kuburan lan nang gunung, deweke nggembor-nggembor lan ngantemi awake dewek nganggo watu sing landep. ⁶Wektu deweke ndeleng Gusti Yesus sekang kadohan, deweke mlayu nekani Gusti lan nyembah.⁷Deweke nggembor seru banget, “Apa sing kudu tak lakoni karo Kowe, Gusti Yesus, Putrane Allah sing Maha Luhur? Nang jenenge Gusti Allah, aja nyiksa aku.” ⁸Jalaran sedurunge Gusti Yesus wis kanda maring deweke, “Metu bae sekang wong kiye, kowe setan.”⁹Gusti Yesus takon, “Sapa jenengmu?” Pitakone Gusti Yesus maring deweke, “Jenengku Legiun, jalaran aku akeh banget.” ¹⁰Deweke njaluk Gusti terus-menerus supaya ora dikirim lunga sekang kono.¹¹Wektu kuwe ana komplotan babi sing akeh lagi nggolet panganan nang gunung. ¹²Deweke njaluk maring Gusti Yesus, lan ngomong, “Kirim aku kabeh ning njerone babi-babi kae. ¹³Gusti Yesus ngolehna. Demin-demit kae pada metu sekang wong sing kesurupan lan pada mlebu maring babi-babi kae. Grombolan babi sing cacahe kira-kira rong ewu kae pada gemruduk mudun sekang pinggir jurang ambyur maring segara lan pada ketilem.¹⁴Pangong-pangon babi kae pada mlayu lan ngomonga kedadeane nang kota, nang desa, lan wong akeh pada metu kanggo ndeleng kedadeanne. ¹⁵Wong-wong kae pada nekani Gusti Yesus lan wektu ndeleng wong sing kesurupan Batalion tentara demit njagong wis klambenan lan waras, wong-wonge banjur pada wedi.¹⁶Wong-wong sing pada ndeleng kedadean karo wong sing kesurupan demit kae pada ngandakna maring wong-wong sing teka, lan ngandakna bab babi-babi kae. ¹⁷Wong-wong sing teka kae njaluk Gusti Yesus kon lunga sekang kana.¹⁸Wektu Gusti Yesus munggah maring prahu arep lung, wong sing kesurupan demit kae njaluk Gusti Yesus arep melu. ¹⁹Nanging Gusti Yesus ora ngijinna lan kanda, “Kowe bali bae maring umahmu, omongna maring wong-wongmu, lan kandakna apa sing wis dilakoni Gusti maring kowe, lan sih kawelasannya sing wis diwenehna kowe. ²⁰Wong mau banjur lunga lan nyritakna sing dilakokna Gusti Yesus nang Dekapolis. Wong-wong sing krungu pada gumun.Anake Yairus – Wong wadon sing ngemek jubahe Gusti Yesus²¹v 21 Sawise Gusti Yesus nunggang prahu nyebrang maring sebelahe dano maning, wong-wong akeh sing pada teka ngrubungi Deweke. Gusti Yesus ngadeg nang pinggir dano. ²²Wektu weruh Gusti Yesus, salah sijine pemimpin umah ibadah sing jenenge Yairus terus sujud. ²³Deweke njaluk-njaluk terus/ngrengek lan ngomong, “Anak wadonku wis arep mati. Aku njaluk maring Gusti teka maring umahku lan nempelna tangan-Mu nang anak wadonku supaya mari lan urip. ²⁴Gusti Yesus lunga karo deweke lan wong akeh pada suk-sukan ngtutna Deweke.²⁵Wektu kuwe ana wong wadon sing wis rolas tahun lara getihan. ²⁶Deweke wis bola-bali maring dukun dadi sengsara lan duite entek kanggo nambani, nanging malah tambah lara. ²⁷Deweke krungu babe Gusti Yesus. Mulane banjur teka maring mburine Gusti Yesus wektu Deweke mlaku bareng karo wong akeh, lan ndemek jubahe.²⁸Sebab deweke mikir, “Nek aku bisa ndemek jubahe bae aku bisa mari.” ²⁹Wektu deweke ndemek jubahe, getihane terus mandeg, lan deweke rasane wis mari sekang kesengsaraane.³⁰Wektu kue Gusti Yesus ngrasakna nek ana kekuatan sing metu sengan Awake dewek, terus Yesus nylingak maring wong-wong akeh kuwe takon, ”Sapa sing nyenggol jubah-Ku?” ³¹Para penderek Gusti Yesus ngomong “Jajal dideleng, wong ana wong-wong akeh banget koh Gusti takon “Sapa sing nyenggol Aku?” ³²Nanging Gusti Yesus nggoleti nang sekelilinge sapa kae wong sing nyenggol mau.³³Wong wadon mau kue ngerti apa sing kedadean karo awake, dadi deweke gemeter terus sujud nang ngarepe Yesus lan ngakone sing dilkoni. ³⁴Banjur Yesus kanda karo wong wadon kae, “Anak wedon-Ku, imanmu wis marekna. “Lungaa kanti tentrem, jalaran kowe wis mari sekang laramu.”³⁵Wektu Gusti Yesus esih ngomong, ana wong sekang omah ibadah lan kanda, “Anakmu wadon wis mati. ora usah ngrepoti Gusti Yesus maning.”³⁶Ora nggatekna sing diomongna wong-wong kae, Yesus ngomong maring lurah papan ibadah, “Aja wedi, ngandel bae.” ³⁷Terus Yesus mlaku bae, nanging Yesus ora ngulihna wong liyane melu, seliane Petrus, Yakobus, lan Yohane sedulure Yakobus. ³⁸Wektu Yesus mlebu omahe lurah umah ibadah, Yesus weruh kahanan sing semrawut lan krungu wong pada nangis sing seru.³⁹Terus Yesus mlebu lan ngomong maring wing sing pada nangis, “Kenang apa pada semrawut lan pada nangis? Padahal bocah kuwe ora mati nanging lagi turu.” ⁴⁰Wong-wong sing ndenger ngguyoni Yesus. Terus Yesus mrentah wong-wong kon pada metu kabeh. Terus Deweke nyengi rama lan biyunge bocah kue lan kae sing teka karo Deweke, lan mlebu nang kamare bocahe.⁴¹Gusti Yesus nyekel tangane bocah kue karo ngomong maring deweke, “Talita kum, ” sing artine, “Bocah wadon, aku ngomong maring kewe, ayuh menyat. ⁴²Bocah wadon kue terus menyat lan mlaku jalaran deweke wis umur rolas tahun. Wong-wong sing nyekseni kedadian kae bada gumun. ⁴³Nanging Yesus menging aja nganti ana wong sing krungu bab kiye. Terus ngongkon supayane bocah kue kon madang.

Gusti Yesus ditampik ing Nazaret ¹Sawise kae Gusti Yesus bareng karo penderek-penderekke mangkat maring desa asale dewek. ²Wektu dina Sabbat/Minggu Deweke mulang nang umah ibadah, lan wong akeh sing ngrungokna pada gumun. Wong-wong kae ngomong, “Sekang ngendi wong kiye ulih ajaranne?” “Kewicaksanan apa sing diwnehi Gusti Allah maring Deweke?” “Mukjijat-mukjijat apa kiye sing diduweni Deweke?” ³Apa kae dudu tukang kayu anake Maria, lan sedulure Yakobus, Yoses, Yudas lan Simon?” Apa sedulur-sedulure wadon ora nang kene?” Banjur kabeh kae pada nolak ajarane Gusti Yesus.⁴Terus Gusti Yesus ngomong karo wong-wong kae, ”Nabi kae nang ngendi-endi diajeni, kejabane nang panggonan asale lan karo sedulur-sedulure, lan nang umhe dewek.” ⁵Mulane nang kana Deweke ora bisa nggawe apa-apa kejabane nempelna tangane nembani wong sending tok. ⁶Ndeleng wong-wong sing ora percaya Gusti Yesus dadi gumun. Terus Deweke keliling ndeso mulangi.Gusti Yesus ngutus rolas muride⁷Yesus ngundang kerolas muride lan pada dikongkon loro-loro lan diwenehi panguwasan kanggo ngilangna demit. ⁸Gusti Yesus melingi supaya ora nggawa apa-apa nang ndalan kejaba teken. Aja nggawa roti, aja nggawa tas, lan ora ana sing disimpen nang sabuke. ⁹Ulih nganggo trumpah nanging ora ulig nggawa klambi rangkep.¹⁰Gusti ngomong, “Nek kowe ditampa nang omah, manggon bae nang kana nganti wektune lunga maning.” ¹¹Nek ana sing ora nampa utawa ngrungokna, wektu kowe ninggalna panggonan kae, ketabna lebune sing nang sikilmu, minangka seksi marang wong-wong mau.¹²Para Rasul mangkat lan mulangi supaya wong-wong pada nyingkur karo dosane. ¹³Para Rasul pada nundung setan, ngurapi karo lenga lan marasna wong sing loro.Matine Yohanes Pembaptis¹⁴Sang Herodes krungu critane Yesus jalaran jenenge wis kondang. Wong akeh pada ngomong, ”Yohanes pembaptis wis diuripna maning mulane panderek Yesus kae nduwe kasekten.” ¹⁵Wong liyane ngomong, “Deweke kuwe Eliyah.” Esih ana maning sing ngomong, ”Deweke kuwe Nabi, kaya Nabi nalika jaman biyen.”¹⁶Sawise sang Herodes krungu deweke kanda, ”Yohanes, sing endase tek sembeleh kae wis urip maning.” ¹⁷Jalaran sang Herodes kae sing ngirim prajuriten kon nangkep Yohanes lan dilebokna ning penjara, jalaran Herodias ngrabeni bojone Filipus sedulur lanange.¹⁸Jalaran Yohanes kanda marang sang Herodes, ”Ngrabeni bojone sedulur lanangmu kuwe ora sah.” ¹⁹Mulane sang Putri Herodhias ngancem Nabi Yohanes lan kepengin mateni deweke nanging ora bisa. ²⁰Jalaran sang Herodias wedi karo Yohanes, lan ngerti nek deseke kuwe wong sing mursid lan suci.²¹Akhire Herodias ulih kesempatan nang dina ulang tahune Herodes: wektu kuwe sang Herodes nganakna pesta kanggo para penggedene para opsir-opsir lan para penggedening tanah Galilea. ²²Wektu kue Putrine Herodias mlebu lan nyuguhi para tamune jogetan sing nggawe atine Herodes lan tamu-tamune nangti bungah. Sang Herodes kanda maring bocah wadone, “Njaluk apa bae sing dikarepi kowe lan arep tek wenehi.”²³Sang Herodes nggawe sumpah maring bocah wadone, ”Njaluk apa bae arep tak wenehi nganti separone kratonku.” ²⁴Bocah wadone metu lan takon maring mboke, “Apa sing arep tek jaluki sekang deweke?” Ibunea ngomong, ”Endase Yohanes Pembaptis.” ²⁵Bocah wadone enggal-enggal maring pendapa sang Herodes lan kanda, ”Saiki aku nduwe endase Yohanes Pembaptis nang baki!”²⁶Krungu panjalukane, sang Herodes dadi sedih/nlanga, nanging jalaran wis sumpah lan nang ngarepe para tamu, deweke ora bisa nolak janjine. ²⁷Dadi Herodes terus mrentah pengawale kon nggawa ndase Yohanes. Prajurite lunga nang penjara lan nyembeleh Yohanes. ²⁸Deweke nggawa ndase Yohanes nang baki, banjur diwehna maring bocah wadon kuwe lan diwehna maring mamake. ²⁹Sawise krungu, penderek Yohanes teka lan njupuk mayite lan terus diturokna nang sejeroning kuburan. Gusti Yesus maring mangan lima ngewu wong³⁰Para Rasul pada kumpul bareng-bareng karo Yesus, lan nyritakna apa bae sing wis dilakoni lan diwulangna. ³¹Terus Yesus kanda, “Ayo lunga nang panggonan sing sepi, ben Aku karo kowe kabeh bisa dewekan, lan ngso sedela.” Jalaran pancen akeh banget wong-wong sing pada lunga-teka nganti ora kober mangan. ³²Banjur Gusti Yesus mung karo muride pada mangkat nunggang prahu maring panggonan sing sepi.³³Nanging wektu Gusti Yesus karo muride mangkat, wong-wong akeh pada weruh lan kenal sapa kae. Wong-wong sekang kota-kota pada mlayu-mlayu liwat jalan darat lan teka disiti Gusti Yesus karo muride. ³⁴Sawise Yesus medun sekang prahu, deweke weruh wong akeh kae, atine krasa melas, jalaran wong akeh kae kaya wedus sing ora nana pangone. Terus Yesus molai mulangi wong akeh kae perkara/bab sing werna-werna.³⁵Bareng wis wiwit peteng para Rasul nekani Yesus lan ngomong, ”Kiye panggonan sing sepi lan wish arep mbengi.” ³⁶Kongkon wong wong kae kon lunga nag ndesa lan tuku panganan kanggo deweke kabeh.”³⁷Nanging Gusti Yesus mangsuli:”Kowe wenehi panganan kanggo dipanga.” Para Rasul kanda maring Deweke, “Wah, aku kabeh kudu lunga tuku roti rong atus dinar kanggo mangani wong sing akeh kae?” ³⁸Gusti kanda maring Rasule, “Kowe duwe roti pira? Jajal dideleng.” Sawise dideleng para Rasul ngomong, “Roti lima lan iwak loro.”³⁹Banjur kongkong wong kabeh kae pada njagong gegombrolan nang pasuketan. ⁴⁰Wong-wong kabeh pada njagong gegrombolan; ana sing nyatus, lan ana sing nyeket. ⁴¹Sawise Gusti Yesus njupuk roti lima lan iwak loro kae, Deweke tumgenga nang langit lan mberkahi rotine, dipetil-petil lan diwenehna aring para Rasul kon dibagi-bagi maring wong akeh. Wis sing loro kae didumna nganti ulih kabeh.⁴²Kabeh pada mangan nganti wareg. ⁴³Lewihe rotine dikumpulna karo para Rasul, nganti rolas rinjing lan iwake barang. ⁴⁴Sing mangan rotine kae limang ewu wong lanang. Gusti Yesus mlaku nang duwur banyu⁴⁵Sawise kue Gusti Yesus ngongkon para Rasul cepet-cepet ndisiki nunggang prahu maring Betsaida, lan Yesus ngongkon wong-wong kabeh pada bali. ⁴⁶Sawise wong-wong kae pada lunga Deweke banjur munggah maring gunung kanggo ngonga. ⁴⁷Bareng wis mbengi prahune wis tekan nang tengah-tengah segara, lang Gusti Yesus dewekan nang darat.⁴⁸Gusti Yesus ndeleng rekasa melahi prahune jalaran nglawan angin. Kira-kira jam telu mbengi Deweke nekani murid-muride mlaku nang nduwure segara, arep ndisiki murid-muride, ⁴⁹nanging wektu murid-muride ndeleng Gusti mlaku nang nduwure banyu murid-muride dikirane medi lan pada njerit, ⁵⁰jalaran kabeh mau ndeleng Deweke lan pada wedi banget. Nanging Gusti Yesus terus ngomong, “Pada wani! Kiye Aku! Aja pada wedi.”⁵¹Banjur munggah maring prahu lan nemoni para Rasul, angine menda, lan kabeh pada gumun banget. ⁵²Jalaran muride kae ora ngerti sing kedaden karo roti, jalaran pikirane kae alon-alon ngertine.Gusti Yesus marikena wong-wong mriyang nang Genesaret⁵³Bareng wis pada nyabrang, kabeh kae teka nang Genesaret. Terus prahune dijangkar. ⁵⁴Nalika metu sekang prahu, wong-wong sing weruh terus kenal Yesus. ⁵⁵Wektu krungu nek Yesus teka, wong-wong pada mlayu-mlayu maring ngendi-endi lan nggawa wong-wong sing pada lara, lan diusungi maring Yesus.⁵⁶Nang ngendi bae lungane Gusti Yesus, maring desa-desa, maring kota-kota, utawa maring pakampungan, wong-wong kae teka lan nggawa wong sing mriyang, kabeh pada njaluk ngemeki jubahe bahe wis bisa mari.

Adat istiadate nenek moyang ¹Sekumpulan wong Farisi lan ana pirang guru agama kang Yerusalem, nakoni Yesus.²Wong-wong kue weruh ana pirang penderek Yesus mangan nganggo tangan kotor menurut agama, kudune lewih disit wisuh tangan sedurunge mangan, menurut aturan agama. ³Wong-wong Farisi pada baek karo wong Yahudi, patuh carane melu adat leluhure yen urung wisuh, manut adat istiadat. ⁴Apa sing di tuku nang pasar ora arep di pangan sedurunge di kumbah disit, lan isi akeh ajaran sekang leluhure sing kudune dilakoni, pada bae karo ajarane ngumbah gelas, mangkok, lan barang-barang tembaga.⁵Nanging wong-wong orang Farisi lan guru-guru agama pada takon maring Yesus, kenang apa penderek-penderek-Mu sebabe wong-wong kue ora manut karo leluhure dewek.⁶Yesus njawab, koe wong munafik! Bener banget apa sing di ramalna Yesaya wong-wong kue, yakue: “Kaya piye omonge Yesus, wong-wong kue mung sujud maring Gusti nanging atine adoh karo Gusti. ⁷Sia-sia wong-wong kue menyembah Aku, nanging wong kui nganggo aturane manungsa, ketone kaya ajarane Gusti.⁸Jaran-ajaran manungso kowe kui sepelekna nanging aturan manungsa koe turuti. ⁹Terus Yesus ngomong maring wong kue pinter banget nolak perintah-Ku men bisa ngukuhi ajaran deweke. ¹⁰Prentahe Musa iki, ‘Ngormati rama lan biyungmu, sing sapa ngelek-ngelek rama beyunge kudu di ukum mati.¹¹Nanging kowe kui mulang, nek ana wong ngomong maring wong tuane, apa sing kudu nyong wehna maring ramalan beyunge, wis aku beteni maring Allah, ¹²yen kowe kue bebasna wong kang tanggugane nulungi rama beyungmu. ¹³Dadi kangulanganmu dewek sing di wena maring wong-wong, kowe kui ngilangna ajarane Allah, esih akeh bab kowe kui patuhi.Bab sing ngregedaken wong¹⁴Yesus njaluk wong akeh iku sepisang maning wong-wong kue, rungakna men ngerti! ¹⁵Ora ana barang-barang kang jaba, sing melebu njero iku dadek na najis. ¹⁶[Sopo sing duwe kuping kanggo rungokna!]¹⁷Nalika Yesus nglungani wong akeh kui lan mlebu ngumah, penderek-penderek Gusti takon maring Gusti maksud pasemon kue. ¹⁸Terus Yesus maring ngomong, “Wong-wong kue apa kue urung ngerti? Apa kue ora bisa ngerti, yen sing mlebu nang jerone manungsa ora bisa gawe wong kue najis. ¹⁹Maksude sing mlebu ora nang ati lewat weteng terus metu maning, karo omongane Yesus nentokna yen kabeh panganan halal.²⁰

Roti pitu lewih kanggo wong patang ewu ¹Nang wektu kue ana wong akeh, sing gede jumlahe, nanging kowe kabeh ra duwe panganan, Yesus ngundang murid-murid'E lan ngomong maning kowe kabeh. ²Tuhan duwe rasa melas maning wong akeh kue merga siki kowe kabeh wis bareng-bareng karo Aku telung dina suwene, lan ora duwe apa-apa kangggo di pangan. ³Lan, anggen Aku printah kowe kabeh kon bali maning aweke deweh, karo keadaan kencot, kowe kabeh bakal semaput nang ndalam mergane kowe kabeh teka sekang akoh. ⁴Lan murid-murid Yesus njawab."sekang dadi ana salah sejine wong sing bisa nyenengna kowe kabeh karo noti nang pangganan sepi kaya kiye?"⁵Banjur Yesus takon maning kowe pada,"ana pina roti sing kowe duwe? kabeh pada njawab,"pitu roti," ⁶Mula kue, Yesus mentah wong akeh kon pada kanggo nanging lemah, lan Yesus njukut roti pitu banjur nguap sejukun, trus Yesus mecah-mecah na. lan ngawehna maning murid-murid E. kanggo nyandingana maning wong kabeh.⁷Lan murid-murid uga duwe iwak cicil nanging specil, banjer ngucap syukur, Yesus printah maning murid-murid E kon mbageken iwak-iwak kuwe maning wong akeh. ⁸Wong akeh kue mangan nganti wong, lan kabeh pada ngumpulna potongan panganan sing pada lewih kue ana pitung kranjang penuh. ⁹Ana kira-kira patang eweh wong sing mangan. Sawise kue, Yesus printah kowe kabeh kon lunga. ¹⁰Banjur Yesus cepet? mletu prahu bareng karo muri-murid E lan nganti tekan nang daerah Dalmanuta. Yesus dijaluki kon nidokna tanda maring Swarga¹¹Lan, wong-wong Farisi teka, banjen pada nembungan karo Yesus, wong Farisi kue njaluk maning Yesus, menawa Yesus kon nidokna tanda-tanda sekang Swarga. kue kabeh kon kanggo byobai Yesus. ¹²Sawise Yesus narik ambehkan dawa nang sejerone Roh'E, Yesus ngomong,"kenangapa generasi kiye nggoket tanda? Yesus ngomongna sing seberne maning kowe, ora ana baban pisan tanda sing arep di wehna maning generasi kue. ¹³Banjer Yesus ninggalna kowe kabeh, mlebu nang njerone prahu, lan lunga maning seberang. Wulangane wong Farisi lan wulangane Herodes¹⁴Murid-murid kelaken nggawe roti, lan melug ora roti sepotong nang njero prahu. ¹⁵Lan Yesus pesen maning kowe kabeh,"wis pada siap! ati-ati maning wulangane wong Farisi lan wulangane Herodes.¹⁶Banju deweke nembugan antanane siji karo liyane ngenani deweke sing ora dewe roti. ¹⁷Lan sawise ngenteni hal kie, Yesus ngomong maning kowe kabeh,"kenangapa kowe ngomongna ngenai kowe dewek sing ora duwe roti? Apa kowe uga urung ngeteni utawa ngerti? apa atine kowe sing otos?¹⁸Jene kowe duwe mripat, nanging ora bisa kanggo ndeleng? lan duwe kuping, nanging ora kanggo ngungahna? apa kowe ora kemutan. ¹⁹Katiika Yesus mecah-mecahna lima roti kanggo linang ewis wong, akeh kranjang sing isine kabeh karo potongan-potongan panganan sing kowe kumpulna?"kabeh pada njawab"Rolas kranjang".²⁰Lan malika roti pitu kanggo wong patang ewis kae, ana pisa kranjang sing penuh karo potongan-potongan panganan sing kowe kumpilna? kabeh pada njawab"pitu kranjang." ²¹Banjen, Yesus ngendika maning kowe kabeh, "Apa kowe esih mung ngerteni? Yesus nambani wong sing ora bisa ndeleng sing ana nang Betsaida²²Banjan, Yesus lan murid-murid E gutul maning Betsaida. Lan, nang karo wis akeh wong, ana salah sijine wong sing mumpate ora bisa kanggo ndeleng terus njaluk maning Yesus bene Yesus kon nyekal deweke. ²³Banjan Yesus nyelak tangane wong sing numpat sing ora kena kanggo ndeleng kue lan tangan Yesus di tumpangan nang senduwene deweke. Yesus takon maning deweke,"apa kowe wenuh sesuatu?"²⁴Banjur wong kue ndeleng maning nduwes lan ngomong"Aku ndeleng wong-wong, nanging kowe kabeh ketone kaya wit-wit sing agi mlaku. ²⁵Sawise kue, Yesus numpangana tangan Ne nang ndewe mripate wong kue maning, banjen wong kuwe kon mbukak mripate, pendelengane mati, lan deweke arep ndeleng kabeh karo jelas. ²⁶Terus Yesus printah maning deweke kon bali maning anahe dewek karo ngomong,"aja mbelu maning njero kampung,"Yesus ya kuwe Kristus²⁷Sawise kue, Yesus lunga. Bareng karo murid-murid E, maning desa-desa nang Kaisarea Filipi. Lan, nang tengah ndalam, Yesus taken maning saben muride karo ngomong maning deweke kabeh,"jene wong-wong Aku iki sapa? ²⁸Kabeh pada njawab,"Yohanes Pembabtis, sing liane ngomong Elia, lan sing liyane yaitu salah siji sekang nabi-nabi."²⁹Banjen, Yesus taken maning kowe kabeh,"Gene menurute kowe, Aku iki sapa? jawaban Ne Petrus,"Panjenengan ya kue Kristus. ³⁰Lan Yesus ngelingna kowe kabeh bene ora midokna maning sapa bae ngenani Yesus. Ngaweh ngerti ngenani sengsarane Yesus³¹Banjen, Yesus mulai mulang murid-murid E supayane anak-anak menungsa kudu rekasa akeh masalah lan di tolak nang pejabat-pejabat Yahudi, imam-imam kepala. Lan ahli Taurat, terus di bunuh, lan diketelu urip maning. ³²Lan masalah kie Petrus manih Yesus maning samping banjen negur piyambeke.³³Nangin karo nylingah lan ndeleng murid-murid E, Yesus negur Petrus lan ngendika,"kunga nekang Aku, hai Iblis! sebab kowe ora mikirna perkara-perkara Allah, nanging perkara-perkara menungsa." ³⁴Sawise kue, Yesus nimbali wong akeh, karo murid-murid E lan ngomong maning kowe kabeh,'gene jalah sijine wong kepergian mulu Aku, deweke kudu nyangkal awake dewek, lan manggul salibe, terus ngikuti Yesus.³⁵Mula, sapa bae sing kepergian nylautna nyawane arep kelangan nyawa. Nangin, sapa bae sing kelangan nyawane kanggo Aku lan injili arep di slamatna. ³⁶Apa untunge menungsa pada olih kabeh nang ndunga, maning kelangan nyawane? ³⁷Mula apa sing bisa di wehna ganti nyawane?³⁸Sebab, sapa bae sing isine menga Akui lan Firman-Ku mang generasi sing ora taat lan akeh dosane kie mula Anak menungsa uya anya isine ngakui wong kue urupanane ja teka nang njerone kemulyaane Bapa-Ne bareng karo malaekat-malaekat sing kudus.

¹Gatekna, Yesus ngomong, antarane kowe sing nang kene, ora bakal mati sedurunge weruh yen Gusti Allah nguasakna kabeh panguasane.Gusti Yesus dimuliakena ²Sawise nem dina, Yesus nyengi Petrus lan Yakobus lan sedulure Yohanes, deweke lunga nyepi nang gunung sing duwur. Nang ngarepe deweke Gusti Yesus ganti wujud. ³Klambine dadi putih pating brelik. Langka wong siji; nang ndunya sing bisa ngumbahi sing bisa resik banget.⁴Terus muride sing telu mau weruh yen Gusti Yesus agi pada ngomong karo Elia lan Musa. ⁵Terus Petrus ngomong maring Gusti Yesus, ‘’Pak Guru, seger banget nang kene rasane. Ayuh pada ngedegna kemah: sing siji kanggo Gusti, sijine maning go Musa, lan sijine maning kanggo Elia. ⁶Sebenere Petrus ora ngerti apa sing kudu diomongna, jalaran deweke karo kancane sing loro agi pada kewedenan.⁷Terus deweke ketutupan lamuk, nang sajerone lamuk ana swara, ’’Ringokna, ’’Kiyelah anake Gusti Allah sing ditresnani. ⁸Deweke terus buru-buru ngontrol nang sekitare, lan ora weruh sapa bae sing nang kono wektu bareng-bareng, kejabane Yesus tok.⁹Wektu deweke medun saka gunung, Yesus ngelingana maring deweke, aja ngomongna maring sapa bae sing wis di ngerteni nang kowe, nganti tekan wektune anak sing asale saka Gusti Allah urip maning saka kematiane. ¹⁰Deweke nuruti pesene, nanging nang antarane wong mau mulaih ana sing kanda, apa sih maksude Yesus, bakal urip maning yen wis mati.¹¹Terus deweke takon maring Yesus, ’’nang ngapa para kyai ngomongna, yen Elia mesti tekane bakal lewih disit. ¹²Yesus semaur, “Elia pancen tekane lewih disit sebab deweke arep mberesi barang-barang sing ora rapih, nanging kepriwe persoalane tumrap Gustine. Apa sebabe nang sajerone kitab injil wis katulis, yen deweke akeh godaane lan dipitnah wong.? ¹³Nanging aku ngomong marang kowe: yen Elia wis teka lan wong-wong pada tumindak sing ala segeleme dewek. Kabeh mau wis klop karo kahanan sing wis katulis nang sajerone kitab Injil.Gusti Yesus marekena bocah sing kelebon roh jahat¹⁴Wektu Yesus karo murid sing telu wis kumpul karo murid-murid liyane, deweke weruh wong akeh nang kono. Para kyai-kyai agi pada debat karo murid-muride Yesus. ¹⁵Wektu wong-wong pada weruh Yesus, deweke gumun terus mlayu mapag Gustine. ¹⁶Apa sing nang kowe disoalna, bab para kyai-kyai, pitakone Yesus maring para murid-muride.¹⁷Salah sijine wong, sing antarane wong akeh ana sing semaur, “Pak Guru, aku nggawa anaku maring Gusti. Deweke bisu jalaran keranjingan demit. ¹⁸Nek deweke agi kerasukan demit, awake dibanting-banting maring lemah, cangkeme metu umpruke, untune pating kretek lan awake dadi kejeng. Aku nyjaluk maring murid-muride Yesus supayane ngusir demit-demit mau, nanging deweke ora bisa marekna. ¹⁹Yesus ngomong maring deweke, ’’Ora karuan kowe, sebab kowe bener-bener wong sing imane setitik, nganti kapan aku kudu bareng karo kowe pada hal aku kon kurangapa maring kowe? Gawa ngeneh bocahe.²⁰Deweke terus nggawa bocahe maring Yesus. Wektu demite weruh Yesus, terus awake bocah mau kejeng-kejeng terus tiba ngglundung-ngglundung meng lemah, cangkeme metu umpruke. ²¹Terus Yesus takon maring ramane, “Wis pirang dina anake guli kesurupan? Ramane semaur, “Wektu esih cilik.” ²²Wis ping akeh demite guli arep mateni maring bocahe, nganggo cara nyemplung maring geni lan nyebur maring banyu sing jero. Nanging nek Gusti bisa nulungi, Gusti sing ikhlas guli nresnani maring aku lan nulungi aku.²³Kowe ngomong apa? Yesus semaur, aku mesti bisa, apa bae bisa sing penting kowe sing ngandel. ²⁴Terus ramane bocah mau nggembor, “Gusti, aku ngandel, nanging imanku esih kurang. Tulungi aku supayane tambah jero imanku!” ²⁵Wektu Yesus weruh wong akeh wis molaih pada kumpul, Yesus prentah maring demite supayane ngomong, ’’demite budeg lan ora bisa ngomong, Yesus prentah siki kowe metu, a saka bocah kuwe lan aja ngrasuk maning!”²⁶Demite nyjerit, terus awake bocah mau kaku, terus demite metu saka bocahe. Bocah mau rupane kaya mayid, mulane wong-wong ngarani bocahe wis mati. ²⁷Nanging Yesus nyekel tangane lan nulungi kon tangi, bocah kuwe terus menyat.²⁸Wektu Yesus nang ngumah murid-muride pada teka ora bebarengan, deweke takon maring Gusti, apa sebabe aku ora bisa ngusir demit-demit mau. ²⁹Yesus semaur, demit semacam kuwe ora bisa diusir nganggo cara apa bae, kecualine nganggo donga.Gusti Yesus ngendika bab kematiane³⁰Yesus lan murid-muride ninggalna tempat mau, terus nglanjutna mlakune liwat Galilea. Yesus ora pengin dingertene panggonane, ³¹jalaran Deweke agi mulang murid-muride. ’’anak sing asale saka Gusti Allah bakal arep diserahna maring wong sing nduweni panguasa. Sing diucapna nang Yesus, deweke arep dipateni, nanging wektu telung dinane bakal urip maning. ³²Para murid-muride ora paham sing diwulangna nang Yesus, nanging deweke wedi terus takon maring Gustine.Sapa sing paling gede?³³Deweke tekan Kapernaum. Sawise nang umah, Yesus takon maring murid-muride, kowe nyoalna bab apa nang satengahe perdalanan. ³⁴Deweke ora semaur, jalaran wektu agi nang ndalan pada padu nyoalaken sapa sing paling gede panguasane. ³⁵Yesus agi nyjagong, terus ngundang murid-muride sing rolas mau, terus deweke ngomong’’wong sing kepengin dadi nomer siji, deweke kudu gelem dadi sing nang mburi dewek lan kudu gelem nglayani wong akeh.³⁶Terus Yesus mbopong bocah cilik, lan bocah cilik mau ngadeg nang ngarepe wong akeh, Yesus ngrangkul bocah kuwe karo ngomong maring penderek-pendereke. ³⁷Wong sing gelem nampani bocah cilik kiye, sebab saka jenengku, tegese wis melu aku, lan wong sing melu aku, deweke ora melu aku tok, nanging melu uga maring Gusti Allah.Sapa sing ora nglawan inyong kabehberpihak maring inyong kabeh³⁸Terus Yohanes ngomong maring Gusti Yesus, “Pak Guru, enyong weruh wong sing agi ngusir demit, lan jin setan merkayangan, nganggo jenenge Gusti lan enyong ora ngulihna jalaran deweke udu rombonganku. ³⁹Nanging Yesus ngomong, wong kae aja dipenging, jalaran langka wong siji’a sing bisa nganakna mujizat, nganggo jenengku, terus bisa ngelek-ngelek aku.⁴⁰Wong sing ora nglawan aku, tegese dadi muridku. ⁴¹Eling-eling bae wong sing aweh banyu wedang maring kowe merga kowe melu dadi pendereke Ratu Adil. Kowe mesti bakal nampani upahe.Bab sing marekena wong gawe dosa⁴²Sapa penyebabe salah sijine wong cilik dadi ora ngandel maring Aku, lewih apik yen watu gede dijiretna maring gulune terus ditilemna maring tengahe segara. ⁴³Yen tanganmu clutak lewih apik tugel bae tangane, lewih apik kowe urip maring Gusti Allah nganggo tangan siji ketibang nganggo tanganmu loro nanging ndadekna mlebu nang neraka jahanam. ⁴⁴[[Nang kana geni ora bisa sidem lan uler uga ora bisa mati.]⁴⁵Yen sikilmu marakna gawe dosa ketok bae sikile lewih apik urip bebarengan karo Gusti Allah, ketimbang nganggo sikil loro nanging akhire mung mlebu neraka. ⁴⁶[Nang kana geni ora bisa sidem lan uler uga ora bisa mati.]⁴⁷Yen mripatmu marakna gawe dosa, cukil bae matane, lewih apik kowe mlebu nang kratone swarga nganggo mripat siji ketimbang nganggo mripat loro nanging ndadekna mlebu nang neraka. ⁴⁸Nang kana geni ora bisa sidem, lan ular uga ora bisa mati.⁴⁹Saben wong bakal arep disucekna karo geni, kaya dene sing disucekna korban nganggo uyah. ⁵⁰Uyah kuwe apik, nanging yen wis gabar apa bisa asin maning apa ora. Mulane kowe kudune bisa kaya dene uyah. Ayuh urip bebarengan sing guyub lan rukun.

Gusti Yesus ngajar bab pegatan ¹Seteruse Yesus nglungani papan kue. Lan dunga maring daerah Yudea, uga daerah sekitar Yordan, wong-wong akeh pada teka maring ngumpul nang sakewo tengene Yesus. Pada bae yen lagi Yesus mulang wong-wong kue. ²Ana pirang-pirang wong Farisi, teka mung arep ngerjani Yesus, wong kue takon maning: “Manut ajaran agamaku, apa ulih wong sing megat bojone?” ³Yesus semaur, “Musa aweh ajaran maring kowe kue?” ⁴Musa ngulikna wong bisa megat bojone nanging lewih disit dicatet nang layang pekat, saure wong kue.⁵”Musa mencatet ajarane, sebab koe kue angel banget diwulang, "omonge Yesus maring wong kue. ⁶Nanging kang wiwitane, Allah dadekna menungsa diucapna yen Allah deweke wong-wong kue lanang lan wadon.⁷Awite wong lanang ninggalna biyung lan ramane, dadi siji karo bojone, ⁸saklorone dadi siji. Dadi wong kue, dudu wong loro maning dadi siji. ⁹Iku sebabe sing wis didadekna siji nang Allah ora ulih dipisah nang menungsa!”¹⁰Sawise wong kue mlebu ngumah, penderek-penderek-Nya takon maring Yesus bab kue. ¹¹Yesus ngomong maring wong kue, sapasing megat bojone banjur rabi wong wadon liane, wong kue zina maring bojo sing disit. ¹²Kaya kue uga wong wadon sing megat bojone kawin maning karo wong lanang liane, kue ya zina.Yesus mbarkahi bocah-bocah¹³Wong-wong kue gawa bocah-bocah maring Yesus men Gusti nyekel la dongakna wong-wong kue, nanging penderek-penderek Yesus ngomahi wong-wong kue. ¹⁴Deleng soal iko, Yesus marah terus ngomong maring penderek-penderek Gusti, “Aja dicegah bocah-bocah kue teka maring Aku! Aja menggak wong-wong kue, sebab wong-wong sing kaya kue bisa dadi anggota Kerajaan Allah.¹⁵Eling wae! Sapa sing ora sujud maring Allah kaya bocah cilik ora bisa dadi anggota Kerajaan Allah.” ¹⁶Sawise ngomong kaya kue, bocah-bocah kue dirangkul Yesus, seteruse Ia numpangna tangan GustiNe nang endase wong-wong kue.Wong sugih¹⁷Wektu Yesus nutugena lakune-Nya, ana wong mlayu-mlayu maring Yesus. Wong iku nyembah nang ngarepe Yesus lan takon, "Guru sing apik, aku kudu gawe apa bae men bisa nampani urip langgeng?" ¹⁸Kenang apa kowe ngomong Aku apik ora ana sing apik kejaba Gusti Allah. ¹⁹Kuwe wis ngerti ajaran-ajaran Allah, ‘Aja mateni, aja zina, aja nyolong, aja goroh, aja nipu, kudu ngajeni rama beyungmu.’²⁰”Bapak Guru, " omonge wong kue, “kabeh prentahe iku wis aku lakoni awit enom." ²¹Yesus deleng kanti seneng maring wong iku terus takon, gari siji bab sing kowe butuhna, bali bae kabeh duwekmu dol bae, wenahna bae duwite maring wong mlarat, kowe bisa duweni benda nang sorga, sawise kowe tekaa melu Aku. ²²Ngrungakna Yesus ngomong kaya kuwe, wong kue gela, banjur ninggalna papan kue karo sedih atine sebab akeh bendane.²³Banjur Yesus delengna penderek-penderek-Nya terus ngomong maring wong-wong kue, “Angel banget kanggone wong sugih mlebu keratone Allah!” ²⁴Penderek-penderek-Nya gumun ngrungokna omonge Yesus. nanging Yesus ngomong maning: "Anak-anakKu, pancen angel mlebu maring keratone Allah! ²⁵Luwih gampang seekor unta mlebu bolongan dom katimbang wong sugih mlebu kratone Allah.”²⁶OmongaNe Yesus kue dadekna penderek-penderek-Nya gumun, ngantek wong-wong kue pada takon-takonan, yen mengkono sapa sing bisa selamet. ²⁷Yesus delengna wong-wong kue lan semaur, “Tumrap menungsa iku mokal nanging ora kanggone Allah sekabehane kanggo Allah.” ²⁸Terus Petrus ngomongna, "Delengna kowe kabeh wis ninggalna segala-galane kanggo melu Bapak."²⁹Yesus ngomong, “Ngandel bae: wong sing wis ninggalna keluargane, lan sedulure, sing laang uga wong wadon, uga beyunge, uga ramane, uga anak-anakke, uga sawah ladange awit Aku, sebab kabar apik saka Allah, ³⁰wong kue arep nampani lewih akeh wektu siki wong kue arep ulih seratus kali lipat umahe, sedulur lanang, sedulur wadon biyung, anak-anak, sawa ladang, lan rekasa, lan mengko nang mangsa sing arep teka, wong kue arep nampa urip langgeng. ³¹Nanging akeh wong sing siki dimin dadi keri lan akeh sing siki keri dadi dimin.Gusti Yesus ngomong kaping telune bab kematiaNe³²Yesus lan penderek-penderek-Nya agi mlaku maring Yerusalem. Yesus mlaku nang ngarep lan penderek-penderek-Nya kuatir banget. Lan wong-wong sing ngetutna deweke nang burine rasane wedi. Seteruse Yesus nyeluk penderek-penderek-Nya, lan aweh kabar maring wong-wong kue apa sing arep dilakoni Gusti. ³³”Rungakna," omonge Gusti, aku kabeh arep maring Yerusalem. Nan kana Anak menungsa arep di weken maring wong-wong sing udu wong Yahudi." ³⁴Wong-wong kue arep nyalahna Gusti, ngidoni Gusti, nyiksa Gusti, lan mateni Gusti nganggo disalib. Nanging telung dinane Gusti urip maning.”Panyuwune Yakobus lan Yohanes³⁵Terus Yakobus lan Yohanes, yakue anak-anakke Zebedeus, teka maring Yesus. “Bapak Guru, "omonge wong-wong kue, ” ana salah sijine bab sing aku kabeh durung Bapak lakoni kanggo aku kabeh." ³⁶Apa sing kowe kabeh jaluk Gusti lakoni kanggo mu? ³⁷Deweke njawab aku pengen njagong nang tengen kiwene Romo, yen Romo jumeneng wonten suwargo³⁸Kowe kabeh ora ngerti apa sing kowe kabeh jaluk. Ngendikane Isa Almasih maring deweke saguh kowe kabeh nginum sekang ganjaran kesengsaraan sing arep inyong nginum mlebu sajroming jurang kesengsaraan sing arep inyong leboni? ³⁹Jaguh, jawabe deweke kabeh. Mula Isa Almasih ngendika meng kae kabeh. Pancen kowe kabeh arep nginum sekang janjaran kesengsaraan, sing arep aku inum lan mlebu. Nang jroning jurang kesengsaraan sing arep inyong leboni. ⁴⁰Nanging ngenani sapa sing arep njagong nang tengen utawa kiwa inyong, iku dudu inyong sing kuasa mentokaken. Allah sing mentoaken sapa-sapa sing arep njagong nang panggonan iku.⁴¹Nalika sepuluh sing melu Isa Almasih sing liyane iku krungu masalah kue, deweke kabeh jengkel maring Yakobus lan Yohanes. ⁴²Dadi Isa Almasih ngundang deweke kabeh, terus ngendika “Kowe kabeh ngerti yen, pemimpin- pemimpin bangsa sing ora ngerteni Allah meras rakyate lan penggede-penggede kae nindas deweke kabeh.⁴³Nanging kowe kabeh ora ulih kaya kuwe, sewalike wong sing mau dadi gede nang antarane kowe kabeh, kowe kudu dadi pelayanmu. ⁴⁴Lan wong sing mau dadi sing disit nang antarane kowe kabeh kudu dadi batur kanggo sekabel ⁴⁵Margo Anak menungsa be ora rawuh kanggo diladeni. Kiyambake rawuh kanggo ngladeni lan kanggo masrah na myawaNe, kanggo nebusi wong akehIsa Almasih marekaken Bartimeus sing wuta⁴⁶Kae kabeh tekan nang Yerikho lan waktu Isa Almasih karo murid-murid De, karo wong akeh ninggaleken kuto kue, wong wuto agi njagong njaluk-njaluk nang pinggir dalan. Jenenge Bartimeus, anak seka Timeus. ⁴⁷Naliko deweke krungu yen sing lagi liwat kue Isa Almasih wong Nazaret, deweke mbengok, “Isa Almasih anak Daud! Welasono inyong. ⁴⁸Deweke diomei nang wong akeh lan dikon meneng. Nanging deweke luwih seru gulih mbengok, “Anak daud welasono inyong⁴⁹Mulane Isa Almasih mandeg, terus ngendika undangan kae. Dadi deweke ngundang wong wuto kue. Deweke kabeh ngomong maring kowe kabeh. Ayemo! Kowe di undang Isa Almasih, menyat! ⁵⁰Wong wuto kue banjur ngguang klambine, terus gagean ngadep lan lunga maring Isa Almasih⁵¹Apa sing ko kepengin. Aku lakokna nggo kowe? ngendikane Isa Almasih maring deweke. Wong wuto kue njawab, “Pak Guru, inyong kepengen weruh. ⁵²Lunga, “ngendikane Isa Almasih, ” merga kowe percaya maring inyong, terus kowe mari pas wektu kue uga wong kue bisa weruh terus deweke ngetutna Isa Almasih nang dalam.

Gusti Yesus mlebu Yerusalem kanti jaya ¹Wektu wis edek daerah Yerusalem, deweke tkan kota, Betfage lan Betania, nang igir-igire pegunungan Zaitun. Nang kana pendereke sing loro mau diprentah sing lewih disit nang Gusti Yesus. ²Wis mangkata maring desa kae sing nang ngarepmu. ‘’pangucape Yesus maring’’ nek kowe wis tekan desa kae, kowe bakal weruh anak kelede sing wis kajiret sing durung taune ditunggangi nang wong. Kelede udari jirete terus gawa ngeneh. ³Nek ana wong takon maring kowe, kenangapa keledene koh diculna. Omongna bae ya, yen Gustine mbutuhaken sedela, ngko kan terus tak balekna.⁴Keloro pendereke Yesus terus mangkat, nang kono ngerti ana anak kelede sing diuger nang lawang umah sing nang pinggir dalan, terus nguculi kelede mau sing kejiret. ⁵Wong-wong sing agi pada ngadeg nang kono, takon maring deweke, Heh, agi pada ngapa kowe, nang ngapa sih anak keledene koh diculna. ⁶Deweke semaur, kaya dene sing di prentahna nang Yesus, terus wong-wong mau ora menging yen keledene digawa.⁷Wektu keledene wis nang sandinge Gusti Yesus, gegere didelehi jubahe deweke, terus Yesus nunggangi keledene. ⁸Akeh wong ngeler jubahe nang ndalan, ana uga sing nguntalna nang tengahe ndalan pang-pangan sing wis garing, deweke nyjiot saka kebonan. ⁹Wong-wong sing mlaku nang ngarep, lan wong-wong sing ngetutna saka mburi kabeh pada ngomong ‘’ Agungna asmane Gusti Allah. Diwei rejeki kang akeh wong sing teka lan nyebut-nyebut asmane Gusti. ¹⁰Bakal urip panguasane sing arep teka, panguasane Raja Daud sing nuruna aku lan kowe kabeh. Agungana asmane Gusti Allah sing maha luhur.¹¹Sauwise Gusti Yesus tekan terusalem, terus mlebumaring tempat ibadah, nang kono deweke mriksa kahanane, nanging wektune wis meh mahrib, terus deweke mangkat maring betania bareng-bareng karo muride sing rolas mau.Gusti Yesus nyupatani wit ara ¹²Esuke nalika pada mangkat saka Betania, Gusti Yesus wetenge krasa kencot.¹³Saka kadoan, deweke weruh wit ara sing godonge ngrembaka. Terus deweke medek maring wite lan nggoleti wohe, mbok menawane ana wohe. Wektu wis tekan wite deweke ora nemu wohe, anane mukur godong-godong tok. Jalaran wektune mau urung mangsane wit ara pada woh. ¹⁴Terus Gusti Yesus ngomong maring wit ara mau, molaih siki ora bakal ana wong siji’a sing arep mangan wohmu maning! Para murid-muride Gusti Yesus krungu apa sing agi diomongna. Gusti Yesus mlebu ing Padaleman Suci¹⁵Terus deweke tekan Yerusalem, terus mangkat maring panggonan sing go pranti ibadah, deweke nang kono molaih ngurak wong-wong sing agi pada dodol. Deweke ngobrak-ngabrik meja-mejane tukang bakul duwit lan korsen-korsene bakul dara. ¹⁶Langka wong siji’a sing diulihna nggawa barang-barange liwat plataran umah sing go pranti ibadah.¹⁷Terus Gusti Yesus mulang wong-wong sing pada nang kono, deweke ngomong ‘’ Nang sajrone kitab Injil wis katulis, Gusti Allah aweh sabda, ‘’Umah ibadahku kiye wis kaucap, umah sing kanggo ndonga sakabehe umat. Nanging nang kowe kabeh didadeknatempat kumpule wong-wong sing jahat. ¹⁸Sapangarepe imam-imam lan tukang mulang agama krungu omongane, deweke nggoleti dalan kepriwe carane guli arep mateni Yesus. Deweke wedi maring wong akeh, jalaran wong akeh mau pada gumun nek ngringokna piwulange Gusti. ¹⁹Bareng wis molaih wengi Gusti Yesus lan murid-muride ninggalna kotane.Piwulang sekang wit ara²⁰Andingane dina wektu isuk-isuk deweke ngliwati wit ara, deweke weruh yen wit ara mau wis mati nganti tekan oyod-oyode. ²¹Petrus kelingan bab lelakon sing wis alami sadurunge, terus petrus ngomong maring Gusti Yesus, Pak Guru, jajal delengen, wit ara sing kenang kutuk nang Gusti wis mati.²²Gusti Yesus semaur: “Ngandel bae maring Gusti Allah! ²³Mesti nek kowe bisa ngomongna maring gunung mau, bisa kejungjung lan bisa kebuang meng satengahe segara. Bab mau bisa dilakokna nang kowe. Asal kowe ora mangu-mangu, yen kowe ngandel apa sing wis pernah diomongna, mesti bae bakal kedadeyan.²⁴Bab mau ayuh dieling-eling, nek kowe agi pada ndonga, apa bae sing kowe jaluk, sing ngandel yen Gusti Allah mau sejatine wis aweh maring kowe apa sing nang kowe dikarepna, mesti kowe bakal nampani apa sing dikarepna. ²⁵Nek kowe agi ndonga nanging atimu ora tresna maring sapadane, salah sijine wong, ngapurani disit wong mau, supayane Gusti Allah sing nang swarga uga nglebur dosa-dosamu. ²⁶[Nek kowe ora ngapurani wong liya, Gusti Allah sing nang swarga, uga ora gelem nglebur dosa-dosamu.]”Pitakon bab hak Gusti Yesus²⁷Deweke mbalik maning maring Yerusalem, wektu Gusti Yesus mlaku nglilingi nang sajrone umah sing go pranti ibadah, pangarep imam lan tukang mulang agama lan pimpinane wong Yahudi teka. ²⁸Deweke takon, ’’Dasare apa kowe nglakokna hal kiye kabeh? Sebenere sapa sing aweh panguasa maring kowe.²⁹Gusti Yesus semaur, “Aku uga arep takon maring kowe, jawaben ya, aku arep ngomong maring kowe, sing sabenere panguasa saka sapa yen aku nglakokna bab mau kabeh. ³⁰Yohanes ngedusi wong sing disucikna kuwe nganggo panguasane sapa. panguasane Gusti Allah apa manungsa?”³¹Terus para pengarep imam lan pimpinan wong Yahudi pada molaih rembugan bareng-bareng, deweke ngomong nek tek omongna nganggo panguasane Gusti Allah, deweke bisa ngomongna, kena ngapa yen kowe ora ngandel maring Yohanes. ³²Nanging angel banget nggone arep ngomongna, nek nganggo panguasane menungsa, nanging deweke wedi maring wong akeh, jalaran wong akeh pada ngarani yen Yohanes kuwe nabi. ³³Deweke pada semaur, aku ora ngerti. Terus Gusti Yesus ngomong maring deweke, nek kaya kuwe aku uga ora gelem ngomongna maring kowe. Nganggo panguasane sapa yen aku nglakokna bab kiye kabeh.

Pasemon bab wong-wong kang nggarapkebun anggur ¹Gusti Yesus mulai ngomong marang wong-wong nganggo pasemon maring para kyai-kyai lan para ustad lan pemimpin-pemimpin Yahudi. Yesus ngomong ana wong nandur wit anggur nang lemah, terus kebune tipager nang sekelilinge. Terus wong mau gawe lubang kanggo alat meres anggur. Terus wong mau gawe menara jaga lan kebun anggure disewakna maring tukang penggarap kebon. Seteruse lunga maring negeri liyane. ²Wektune mangsa panen anggur, wong mau ngirim pembantune maring tukang sing nggarap kebon supaya jatah bagian panene. ³Nanging tukang kebone malah nangkep pembantune terus deweke malah ngantemi lan prentah kon bali nganti ora uli kasil apa-apa.⁴Terus sing duwe kebon mau ngirim pembantu liyane maning, tukang kebone malah ngantem ndase, terus diuuseusir karo diomehi. sing duwe kebon ngirim pem- bantu liyane maning, tapi malah dipateni. ⁵Sateruse tukang kebon mau nglakokna penggawean sing ala maring pembantune, ana sing diantemi lan ana si ng dipateni.⁶Siki sapa maning sing arep dikirim maring tukang kebonne, nang sing nduweni kebon. Ya kuwe mung gari siji, Anak sing sing di tresnani anake deweke. akhire anak sing di tresnani dikirim maring tukang kebon. mestine anaku arep diregani, pikire. ⁷Tapi tukang-tukang kebon mau pada ngrasani. Bocah kiye kan sing nduweni hak warise, mulane ayuh pada dipateni bae supayane warisane kena aku kabeh.⁸Terus bocah mau ditangkep lan dipateni, lan mayate dibuang nang sajabane kebon. ⁹Gusti Yesus takon, apa sing arep dilakokna nang sing nduweni kebon mau, mestine deweke arep teka lan mateni maring tukang-tukang kebon sing jahat lan arep nyerahna maring tukang kebon liyane.¹⁰Kowe mestine wis maca ayat kiye nang sajerone kitab Injil, ‘Watu sing ora dienggo nang tukangbangunan, sejatine kuwe wis dadi watu sing utama. ¹¹Kiyelah penggawean Gusti Yesus sing apik banget!’ ¹²Mulane para pimpinan wong Yahudi sing ngrungokna perumpamaan kiye, berusaha nangkep Gusti Yesus, sebab deweke ngerti yen perumpamaan kiye ditujukna maring deweke. Nanging deweke wedi maring wong akeh. Akhire deweke lunga ninggalna Gusti Yesus. Bab caos pajeg¹³Wong- wong saka Farisi lan saka Herodes diprentah kon jebak Gusti Yesus nganggo sarana pitakonan. ¹⁴Wong wong mau teka maring Gusti Yesus lan ngomong, ' Gusti Yesus'' aku ngerti yen Gusti Yesus menungsa sing jujur, lan Gusti Yesus mulangna kekarepane Gusti Allah secara gamblang kanggo pedoman e manungsa. Sebab Gusti Allah ora mandang wong sapa bae. Coba Gusti Yesus omongna, nek cara aturan agamaku, ulih apa ora nek mbayar pajeg aring kaisar. dikudukna yen aku mbayar pajegapa ora. ¹⁵Gusti Yesus ngerti kedolimane wong wong mau. Gusti ngomong, kena ngapa kowe nguji Aku? Jejel delengna maring aku seblindi duit perak!¹⁶Terus deweke aweh duwit seblindi perak. Terus Gusti Yesus takon, '' Kiye gambar lan jenengane sapa? Deweke ngomongna: “Kiye Kaisar.” ¹⁷Nah nek kaya kuwe, jere Gusti Yesus, kudune wekna maring Kaisar sebab Kaisar sing nduweni. apa maring Gusti Allah, sebab Gusti Allah sing nduweni. Bab wungune sekang patine¹⁸Wong wong soko grombolan Saduki teka maring Gusti Yesus ngomong aken yen wong mati ora bakal urip maning. ¹⁹”Pak Guru, ” wong wong nyeluk Gusti Yesus, “Nabi Musa nulis hukum kiye kanggo aku kabeh: ‘Nek wong lanang mati ora duwe anak , sedulure kudu ngawini randane supayane menehi keturunan maring wong sing mati mau.’²¹²⁰Nganti ana sedulur pitu cacahe, sing mbarep nikahi terus mati lan durung nduweni anak. 21Terus adine sing nomer loro, ngawini randane, terus dewekemati uga lan durung nduweni anak. Kejadian mau pada baenimpa maring sedulur sing nomer telu, ²²lan seterusenganti tekan sedulur sing nomer pitu ya mati uga. Akhirewong wadon mausing dadi randa ya mati. ²³Wektu dina bangkite wong mati, kiye termasuk bojone sapa? Sebab pitu-pitune wis pernah dadi bojone kabeh.²⁴Gusti Yesus nyjawab, “Kowe salah banget. Sebab kowe ora ngerti Alkitab utawa kuasane Gusti Allah. ²⁵Yen wong-wong mati urip maning, deweke ora bakal nikah maning, palahan deweke sepertine uripe kaya malaikat nang surga.²⁶Riwayat wong mati urip maning, apa kowe wis pernah maca nang sajrone kitab Musa, hal alas sing keba karutawane murub? Nang sajrone ayat-ayat mau ditulis yen Gusti Allah ngomong maring Musa, “Aku Gusti Allahe Abraham, Allahe Ishak, lan Allahe Yakub.” ²⁷Gusti Allah kuwe udu Gusti Allahe wong mati, ya kuwe Gusti Allahe wongurip. Kowe mau kabeh pada keliru. Prentahe sing utama²⁸Terus teka guru agama lan ngringoknaobrolan antarane Gusti Yesus karo wong-wong rombongane Saduki. Guru agama mau ndelengna yen Gusti Yesus wis mangsuli pitakon secara gamblang. Deweke takon maring Gusti Yesus, “Prentah endi sing paling apik antarane kabeh prentah?” ²⁹Gusti Yesus semaur, “Prentah sing pertama, yakuwe: ‘Ringokna wong-wong Israel, yen Gusti Allahe dewek, yakuwe Gusti sing siji. ³⁰Senengilah Gusti Allahmu, sajronengati, karo awakmu, karo pikiranmu, lan sakabehetenagamu. ³¹Prentah karone yakuwe: “Senengilah sapadane urip, kaya dene kowe nyenengi maring awake dewek. Wis ora ana prentah liyane sing penting antarane rong prentah mau.”³²Terus guru agama mau ngomong maring Gusti Yesus, ''Bener banget, Gusti Yesus! Pancen bener apa sing diomongna: yen Gusti Allah kuwe siji, lan ora ana Gusti Allah liyane. ³³Lan wong kudu seneng maring Gusti Allah nganti sajrone ngati, utawane sakabehe pikire, utawane sakabehe tenagane, sebab wong kudu seneng maring sepadane urip, kaya dene maring awake dewek. Kuwe lewih apik ketimbang ngorbanaken sesembahan korban bakar anutawa korban liyane maring Gusti Allah. ³⁴Gusti Yesus ndeleng yen guru agama kuwe wis jawab apik banget. Gusti Yesus ngomong maring deweke, “Yen kowe wis meh dadi golongan umate Gusti Allah.”Sauwise mau langka wong sijiasing wani takon maring Gusti Yesus.Bab Raja sing nylametaken³⁵Awektu mulang nang umahe Gusti Yesus takon, “Kepriwe guru-guru agama bisa ngomongna yen Gusti sing nylametna manungsa kuwe keturunane raja Daud? ³⁶Daud kuwe manungsa diilhami Rohe Gusti Allah ngomongaken: 'Yen Gusti ngomongna maring Gustiku': Ngeneh nyjagong nang sebelah tengenku, nek Aku arep gawe mungsuh-mungsuhmu kalah total nang ngarep-Mu.’ ³⁷Dadi nek Daud ngomongna, Raja Keslametan kuwe ‘Gusti Allah’, ora mungkin Deweke keturunane Daud? Peringatan supaya hati-hatimaring guru-guru agamaWong akeh sing ana nang umahe Gusti Yesus ngrasakna seneng ngringokna yen Gusti Yesus agi mulang.³⁸Gusti ngomongna aring wong-wong supaya nengati-ati maring guru-guru agama, sebab deweke seneng mlaku-mlaku nganggo klambi jubah sing dawa lan seneng diregani nang pasar-pasar. ³⁹Deweke seneng panggonan-panggonan sing apik nang sajrone tempat ibadah lewih seneng maning tempat sing agi dianakna acara pesta. ⁴⁰Deweke seneng nglomboni randa-randa lan ngrampas umahe. Kanggo nutup-nutupi kenakalane, deweke nangkana nek ndonga didawa- dawakna. Paukumane ngembenabot banget!Pisungsunge randha⁴¹Waktu jagong ngungkurna kotak persembahan nang sajrone umahe Gusti Allah, Gusti Yesus nggatekna wong-wong sing pada nglebokna duit maring jero kotak, akeh wong sugih banda pada nglebokna duite jumlah akeh; ⁴²terus ana randa mlarat teka uga nglebokna duit tembaga loro cacahe, ya kuwe duit recehan sing ora anaregane.⁴³Gusti Yesus ngundang murid-muride terus ngomongna ''Gatekna ya: Yen randa sing mlarat mau luwihakeh ketimbang wong- wong liyane. ⁴⁴Jalaran wong singakeh pada nglebokna duite saka bandane wis pada luwih-luwiha. Nanging janda sing mlarat mau dunyane diweknakabeh. Padahal nang umah wis lang ka liyane sing kanggonguripi jiwane.”

Gusti Yesus ngomong bab rusake Padaleman Suci ¹Wektu Gusti Yesus lunga saka umahe Gusti Allah, salah siji muride ngomongna, “Pak guru jajal delengna bangunan-bangunan kae. Gatekna watu-watune ap ik banget!” ²Gusti Yesus semaur, “Yen kowe weruh bangu nan-bangunan sing gede apa ora? Ora ana watu sijia sing bakal keri tersusun nang panggonane, jalaran kabeh mau arep dirubuhna.”Kesengsaraan lan aniaya³Terus Gusti Yesus lunga maring bukit Zaitun, nangkana deweke jagong. sing arep-arepan karo umahe Gusti Allah. Ora let suwe Petrus, Yakobus, Yohanes, lan Andreas teka maring Gusti arep ngomong masalah secara pribadi. ⁴Jajal omongna aring aku, jere deweke, kapan wektune kedadeyan lan tanda-tanda apa sing ceta nek wektune wisedek.⁵Gusti Yesus ngomong, kowe sing ngati-ati ajanganti gelem dilomboni. ⁶Akeh wong pada teka nyamar nganggo jenengku, deweke ngomong yen aku, sebenere Gusti Isa, nanging sing sebenere mukur kanggo nglomboni wong akeh.⁷Yen kowe krungu onen-onen bab perang lan kabar-kabar tawuran aja pada wedi, sebab kuwe bakal keda dean, nanging siki durung wektune kiamat. ⁸Bangsa sing siji bakal perang lawan bangsa liyane. Raja sing siji bakal perang nglawan raja liyane. Nang endi-endi akeh lindu lanakeh wong pada kencoten. Kabeh kiye nembe awal kayadene wong wadon sing arep babaran.⁹Kowe kabeh sing ngati-ati jalaran bisa didemek landigered maring kajeksan. Kowe bakal diantemi nang umah-umah ibadah. Kowe bisa digawa nang sapangarepe raja, sebab kowe dadi muridku. Nah siki kesempatan kowe aweh saksi maring aku, kanggo kowe kabeh. ¹⁰Kabar apik saka Gusti Allah kuwe wis mestine kudu dikabarna maring sakabehe alam dunya.¹¹Yen kowe didemek lan digawa maring pengadilan, aja nganti wedi, apa sing arep diomongna nangkowe. Nek wektune wis kudu diomongna, ya omongna bae, jalaran sing arep diomongna kuwe udu soko aku, nangingsaka Rohe Gusti Allah dewek. ¹²Wong pada menghianati dulure dewek kon dipateni, kuwe uga arep kedadean, antarane rama karo anake, anak tega nglawan rama beyunge. lan masrahna rama lan beyu nge kon dipateni. ¹³Kowe kabeh mau arep disengit nang wong akeh sebab kowe dadi muridku, nanging wong-wong sing tetep percaya maring aku bakal tak slametna.Kejahatan sing ngancurena¹⁴Yen kowe weruh pangrusak sing arep ngrusak, agi ngadeg nang panggonan sing ora disekolihna, wektu siki wong yudea kudu mlayu maring gunung. ¹⁵Wong sing ananang payon aja nganti mudun lan jiot barang apa bae sing nang jerone umah. ¹⁶Wong sing agi nang kebon ya aja pada bali jiot klambi jubahe.¹⁷Dina-dina mau medeni banget tumrapewong sing agi meteng lan wong wadon sing agi nusoni! ¹⁸Ayuh pada ndonga, a supayane aja nganti kedadeyan nangsajrone musim udan kiye. ¹⁹Wektu dina sing medeni banget, arep ana kasengsaran sing urung pernah keda dean, wiwit Gusti Allah nyipta jagat alam raya saisine nganti siki, ora bakal dibaleni maning. ²⁰Yen Gusti Allah ora mutus perkara, ora bakal ana wong sing slamet. Nanging kabeh mau polahe wong, dadine Gusti Allah mutusna bab plekaramau.²¹Wektu kuwe nek wong ngomong maring wong, Liyane, deleng Raja sing Nylametna ana nang kene! Utawa, ‘Deleng, la ana nang kana!’ – wong kuwe aja diendel. ²²Jalaran akeh wong sing pada ngaku nabi utawane ngaku tukang nylametna padahal kabeh mau anu gadungan. Nangkono nganakna sulap lan sihir sing tujuane go nglomboni wong akeh. ²³Ayuh sing pada ngati-ati! Kowe kabeh ajanganti ana sing kelem bon, sadurunge kabeh mau kedadeyan.”Rawuhe Anak Menungsa²⁴”Sajerone wektu kesusahan, srengengene peteng dedet, wulan ya ora ana cahyane. ²⁵Lintang-lintang pada tiba saka awang-awang, uga wong pinter sing padaduwe panguasa pada morat marit. ²⁶Wektu kuwe anake Gusti Allah keton teka nang sajrone gum palan lamuk, gagah lan wibawa banget. ²⁷Gusti Yesus prentah maring malaekat-malaekat supaya ngumpulna wong-wong pilihane saka kiblat papate jagat, nganti tekan pucuke bumi lan langit.”Piwulang sekang wit ara²⁸”Siki nyjiot saka piwulange wit ara, nek cabang-cabange katon ijo lan alus, nang pang-pange katon mrintis, kuwe wis ketara nek musim panas wis enggal perek. ²⁹Ya kaya kuwe nek kowe ngerti utawa weruh kedadean sing kaya kuwe berarti wektune wis edek banget.³⁰Gatekna ya, kabeh pristiwa kiye arep teka tapisadurunge wong-wong sing urip pada mati kabeh. ³¹Langitlan bumi kabeh bakal sirna, nanging ucapanku ora bakalilang.”Ora nana sijia sing ngerti dina lan jame ³²Nanging mungguh dina lan jame malaekat-malaekat nang surga uga ora ngerti, Gusti Yesus uga orangerti, kajaba mung Gusti Allah dewek sing ngerteni.³³Sing pada ngati-ati lan waspada, jalaran kowemau kabeh ora ngerti nek kedadean arep teka. ³⁴Umpamane, ibarate wong lunga ninggalna umahe sing adoh. Deweke prentah maring pembantune kon ngurus umahe lanaweh tugas maring pembantune. Maring sing jaga lawang, deweke pesen supaya anggone kerja sing apik.³⁵Mulane pada meleka, yen kowe ora bakal ngerti kapan bae majikane nek arep balik--bisa barmahrib, bisa wengi-wengi, bisa uga wektu subuh, bisa uga srenge ngene wis mletek. ³⁶Mbok nganti majikane bali, kowe aja agi pada turu. ³⁷Apa sing diomongna aring kowe, tak omongna uga aring wong akeh, karepku sing pada ngati-ati.

Gusti Yesus diapusi ¹Rong dina maning arep dianakna riaya Paskah utawa riaya Roti Sing Ora Dirageni. Para pangareping Imam lan para ahli Toret agi pada golet dalan arep nangkep Gusti Yesus aja nganti ketara, lan rencanane arep dipateni. ²Nanging rencana kiye aja nganti dilaksanakna nang sajrone riaya Paskah, soale mengko bisa ndadekna pasulayan lan rencanane bisa gagal. Gusti Yesus diurapi karo minyak wangi³Nalika Gusti Yesus ana nang Betania, nang sajrone umahe Simon, sing biyen kena prenyakit kulit bahaya, terus ana wong wadon teka maring deweke. Wong wadon mau nggawa lenga wangi sing larang regane, lengawangi mau digawe saka bahan oyod wangi. Wektu Gusti Yesus agi nyjagong lan mangan, wong wadon mau mecah botole, terus lenga wangine diusapna maring sirahe Gusti Yesus. ⁴Wong-wong sing pada nang kana jengkel, pada celatu. apa sih gunane yen lenga wangi sing larang reganekoh diboros-borosna? ⁵Lenga wangi mau bisa didol sing larang banget, lewih saka 300 duit perak, lan duite bisa dibagigna maring wong mlarat. Mulane wong mau jengkel banget maring wong wadon sing nduweni lenga wangi.⁶Nanging Gusti Yesus ngomong, “Jorna baelah! Kena ngapa sih repot-repot padahal wong wadon kae nglakokna penggawean sing apik, pegaweane terpuji banget tumrape nang Aku. ⁷Wong mlarat mesti ana bae, yen kowe sudi ya enggal ditulungana, nanging aku ora selawase bisa bareng-bareng karo kowe kabeh. ⁸Wong wadon mau wis nyiapna apa bae, deweke wis nyiapna lenga wangi sing tujuane kanggo ngubur aku, sadurunge wektune kedadeyan. ⁹Ngan del baelah nang seluruh alam dunya, kabar keslametan saka Gusti Allah salawase dikabaraken, lelakone wong wadon sing mlarat mau kena kanggo contonang sapadane urip. Yudas setuju nglomboni Gusti Yesus¹⁰Yudas Iskariot, kuwe salah sijine murid Gusti Yesus sing ngianati, antarane kaping rolas murid mau, nunggu maring omahe para Pangareping Imam sing tujuane arep maeka maring Gusti Yesus. ¹¹Bareng krungu omonge Yudas, dheweke seneng banget, aweh janji arep menehi duit akeh maring Yudas. Sanalika kuwe Yudas molaih nggolet kesempatan anggone gawe jalaran.Gusti Yesus dhahar mangan Paskah karo murid-muride¹²Awal dina riaya Roti Sing Ora Dirageni, wektu wong nyembeleh wedus sing arep kanggo ngrayakna Paskah, murid-muride takon maring Gusti Yesus, “Kierane nang ngendi kanggo mangan riaya Paskah kusus kanggo Gusti?” ¹³Gusti Yesus prentah maring murid loro mau, “ìlungao maring kota, nang kana ana wong lanang nggawa kendi sing ingsine banyu kan ketemu. Tutna baelah. ¹⁴nek wis tekan umah kono, ngomong bae aring sing duwe umah, “Pak Guru takon, nang ngendi tempate Gusti lan murid-muride anggone arep pada mangan Paskah.”¹⁵Wong mau nidokna maring kowo papan panggonan nang nduwur, tempate sing lega, lan tempat mau wis rapih uga lenkap prabote. Kaben mau wis disapna kanggo deweke kabeh.” ¹⁶Terus muride Gusti Yesus sing loro lunga neng kota, nang kana a pa sing diomongna nang Gusti Yesus wis ana kabeh. Terus deweke nyediakna panganan sing arep kanggo pesta Paskah.¹⁷Wengine Gusti Yesus teka karo murid-muride sing jumlahe rolas mau. ¹⁸Wektu muride agi pada mangan, Gusti Yesus ngomong, “Rungokna kabeh, salah sijune muridku agi pada mangan nang kene kiya ana sing tegal banget pitnah maring Aku. ¹⁹Krungu omongan mau, murid-muride Gusti Yesus dadi trenyuh, terus antara murid siji lan liyane takon maring Gusti Yesus, mestine dudu aku sing dituduhna nang Gusti.²⁰Gusti Yesus semaur, “Salah sijine antarane muridKu sing rolas mau sing agi maem barng karo Aku. ²¹Pencen Anake Gusti bakal lunga ngeterpi sing ketulis nang Kitab. Nanging wong sing ngianati Anake Gusti bakal cilaka banget. Sabenere lewih becik yen wong mau ora dilairna nang alam ndonya.”Bujano Suci²²Waktu deweke agi pada mangan, Gusti Yesus njiot roti lan ndonga maring Gusti Allah. Terus Gusti Yesus mecah-mecah rotine nanggo tangane lan diwenehna maring murid-muride karo ngomong, “Jioten roti kiye terus panganen, kiye sabenere awaku.” ²³Sawise roti dipangan, Gustine njiot gelas diiseni anggur lan dibagi-bagina maring muride, terus Gusti Yesus ndonga ngucap syukur maring Gusti Allah. Terus muride kabeh nginum anggur mau. ²⁴Sawise Gusti Yesus ngomong, “Sabenere getihku kiye getih sing kanggo ngesahna perjanjian karo Gusti Allah. Yakuwe getih sing diwutahana kanggo wong akeh. ²⁵Ngandel bae marang Aku yen Aku ora bakal nginum anggur kiye maning nganti wektune Aku nginum anggur sing anyar nang sajerone kratone Gusti Allah.”²⁶Terus muride kabeh pada nembang tembang kidung, lan bareng wis rampung nembang, murid-muride pada lunga maring bukit Zaitun. Nubuat bahwa Petrus akan nyangkal Gusti Yesus ²⁷Terus Gusti Yesus ngomong maring murid-murid, “Kowe kabeh bakal mlayu ninggalna Aku” jalan nang sajroning Kitab Injil wis katulis: “Aku arep nggebag pangone, lan wedus-esduse pada bubar.”²⁸Nanging sawise Aku ditangekna, aku bakal ndisiki kowe kabeh menyang tanah Galilea.” ²⁹Petrus banjur ngomong: “Senajan kabeh pada ninggalna Gusti, nanging aku ora bakal.”³⁰Gusti Yesus ngomong, “Wengi kiye, sadurunge jago kluruk ping loro kowe bakal nyelaki/ngiyanati aku ping telu.” ³¹Petrus nyauri, “Ben aku mati bareng-bareng Gusti, aku ora bakal ora ngakoni Gusti. Murid-murid liyane uga ngomong kaya kuwe.Gusti Yesus ndedonga ing Getsemani³²Bareng pada tekan panggonan sing jenenga Getsemani, Gusti Yesus ngomong maring murid-muride, “Njagong kene bae sawektu/sawentara aku ndonga.” ³³Terus Gusti Yesus ngajak Petrus, Yakobus lan Yohanes diajak lunga bareng-bareng Gustine. Deweke krasa wedi lan gemeter. ³⁴“Atiku kiye sedih banget nganti rasane kaya arep mati, pada tinggal nang kene bae lan jaga-jaga/siap siaga.”³⁵Gusti Yesus nggeser setitik, terus sujud meng lemah lan ndedonga, “nek bisa ora usah ngalami, nanging wektu kue bisa disingkirna.” ³⁶Abba keng Rama, Gusti Allah, ora ana barang sing mustahil tumrape Gusti Allah. Ilangna kesengsaraan sing agi tek alami. Kuwe dudu karepku, nanging kerepe Gusti”³⁷Sawise kuwe Yesus mbalik lan ndeleng murid-muride agi pada turu lan ngomong maring Petrus, “Simon, apa kowe agi turu? Apa jaga-jaga sejam bae wis ora sanggup?” ³⁸Pada ngati-ati supaya kowe kabeh ora kena/ngalami godaan. Pencen rohmu kepenging nglakoni sing apik nanging awake lemes.” ³⁹Gusti Yesus lunga lan ndonga nganggo tembung sing pada kaya sing disit kae.⁴⁰Yesus bali maning lan ndeleng murid-muride esing pada turu, jalaran pada ngantuk banget lan ora ngerti apa sing arep diomongna maring Gusti Yesus. ⁴¹Bareng Yesus bali kaping telune banjur ngomong, “apa kowe kabeh esih pada turu lan lagi ngaso? Wis cukup/semen bae. Kiye wektuni wis teka. Ndelengi! Anake Gusti Allah wis arep diserahna maring panguwasane wong-wong sing dosa.” ⁴²Ayo pada tangi lan lunga. Ndeleng kae, wong sing ngianati Aku wis teka!”Gusti Yesus dicekel⁴³Nalika Gusti Yesus agi ngomong, Yudas salah sijine rolas muride teka bareng-bareng rombongan sing nggawa pedang lan pentungan, yakuwe utusanne para imam, ahli Toret, lan pinituwa.” ⁴⁴Si tukang penghianat wis nentukna tandanei, “wong sing tak ambung kae wong sing kudu dicekel. “Dicekel bae, digawa, lan dijaga sing ketat.” ⁴⁵Wektu Yudas teka, terus deweke medek maring Gusti Yesus lan ngomong “Guru” lan deweke ngambung Gusti Yesus. ⁴⁶Terus wong-wong sing teka pada ngebyuk lan nyekel Gusti Yesus.⁴⁷Sala sijine wong sing ana nang kono ngunus pedange banjur nyabeti abdine Imam lan motong kupinge. ⁴⁸Gusti Yesus ngomong maring wong-wong mau, “Apa kowe teka nang kene kanggo nglawan begal, pada nggawa pedang lan pentung kanggo nyekel Aku?” ⁴⁹Kho ora nyekel Aku, wektu Aku karo kowe kabeh saben dina mulang ning Omah Suci. Pencen bab ini kudu dadi supaya sing ditulis ning Kitab Suci bisa kawujud. ⁵⁰Para murid lan wong-wong sing karo Yesus pada ninggalna lan mlayu.⁵¹Nalika samana ana wong nom-noman sing mung nganggo kemulan mori, terus dicekel, ⁵²nanging mung kena kemulane, lan mlayu wuda.Gusti Yesus diadepena Mahkamah Agama⁵³Gusti Yesus digawa ngadep para Imam Agung. Nang kana ana Imam Agung, Panituwa, lan ahli Toret ngumpul di situ. ⁵⁴Petrus ngetutna Gusti Yesus sekang kadohan nganti mlebu nang plataran imam agung. Banjur jejagongan antarane pengawal sing cedak geni supaya anget.⁵⁵Para Iman Agung lan para penasehat nggoleti bukti-bukti sing kuat kanggo nyalahna Gusti Yesus supaya bisa diukum mati. Nanging ora bisa nemokna. ⁵⁶Akeh seksi diundang kanggo kesaksian palsu nanging antara saksi sing siji lan sijine ora bisa gathuk.⁵⁷Terus antarane para keksi ana sing aweh kesaksian palsu nglawan Gusti Yesus, ⁵⁸Aku wis krungu yen wong kiye ngomong, “omah ibadah gawean tangan arep tek rubuhna, lan aarep tek degna maning telung dina ora nganggo tangan.” ⁵⁹Nanging paseksen mau ora gathuk.⁶⁰Imam Agung ngadeg nang ngarepe wong akeh lan takon Gusti Yesus, “Apa kowe ora nana jawaban/nyauri dakwaan maring kow?’ ⁶¹Nanging Gusti Yesus meneng bae. Deweke ora semaur apa-apa. Terus Imam Agung takon maning, “Apa Kowe Sang Kristus, Anak Allah sing Maha Kudus/Maha Suci?” ⁶²Gusti Yesus njawab, “Iya yan aku kiye anak sekang Gusti Allah. Kowe kabeh bakal weruh yen anake Gusti njagong nang sebelah tengene Gusti Allah sing maha kuasa lan teka sekang meganing langit.⁶³Imam Agung nyuwek-nywek klambine lan ngomong, “Apa esih perlu saksi?” ⁶⁴Kowe kebeh wis krungu Deweke, lan apa sing diomongna ngala-ngala Gusti Allah. Siki kepriwe keputusane? Wong kabeh wis nduwe keputusan yang Gusti Yesus iku salah, lan pantes diukum mati. ⁶⁵Terus wong-wong pada ngidoni Gusti Yesus lan nutupi matane karo njotos Gusti karo ngomong, “Ayo remalna!” Para perwira mbanda Deweke lan nggebugi. Petrus nyelaki Gusti Yesus⁶⁶Wektu Petrus esih nang ngisor plataran, banjur salah sijine wong wadon abdine imam agung nekani Petrus. ⁶⁷Wong wadon mau weruh Petrus ngadeg cedeg unggun supaya anget, lan ndelok deweke lewih cedek. Terus ngomong, “Kowe uga karo wong Nasaret, Yesus?” ⁶⁸Nanging Petrus ora gelem ngakoni, lan ngomong, “Aku ora kenal lan ora ngerti apa maksude omonganmu.” Terus deweke metu maring pendapa.⁶⁹Nanging wong wadon abdine imam agung sing nang kono ngomong karo wong sing ngadeg nang kono, “Wong kiye salah sajine (penderek Yesus)!” ⁷⁰Nanging Petrus ora ngakoni maneh. Ora suwe wong-wong sing nang kono pada ngomong marang Petrus, “Kowe kuwe genah tunggale sebab kowe wong sekang Galilea!”⁷¹Nanging Petrus mulai nyupatani lan sumpah: “Aku ora wawuh karo wong sing dimaksudna nang kow.” ⁷²Wektu kuwe jago kluruk ping pindone. Banjur Petrus kelingan marang omonge Gusti Yesus marang deweke, “Sadurunge jago kluruk ping pindo, kowe wis orang ngakoni kenal aku ping telu.” Banjur nangis senggruk-senggruk.

Gusti Yesus diadepena maring Pilatus ¹Bareng wektu subuh para pangarepe Imam karo para pinituwa lan para ahli Toret pad cepet-cepet rembugan. Kabeh kae njiret Gusti Yesus terus diserahna marang sang Pilatus. ²Sang Pilatus takon maring Yesus, “Apa kowe Rajane wong Yahudi?” Gusti Yesus semaur, “Sing ngomong kan kowe kabeh.” ³Para pangarepe imam banjur pada masrahna panggugat pirang-pirang maring Gusti Yesus.⁴Sang Pilatus takon maning maring Gusti Yesus, “Kowe ora gelem semaur? Jajal dideleng, wis pirang-pirang panggugat sing dituduhna maring Kowe. ⁵Nanging Gusti Yesus ora semaur, lan Sang Pilatus dadi gumun. Gusti Yesus diukum mati⁶Wis dadi kalumrahan sang Pilatus nek dina gede ngetokna tawanan siji sing miturut pilihane wong akeh. ⁷Nang sajrone paukuman, antarane para penjahat sing diukum karo pembrontak, ana wong sing jenenge Barabas. ⁸Wong-wong akeh pada ngumpul nekani sang Pilatus lan njaluk supaya ngetokna paukuman kaya biasane kae.⁹Terus Sang Pilatus nyauri, “Kowe kabeh kepengin aku ngetokna raja Yahudi?” ¹⁰Jalaran pancen sang Pilatus wis ngerti nek para pangarepe imam masrahna Gusti Yesus kiye jalaran drengkine. ¹¹Nanging para pangarepe imam pada ngojog-ojogi wong akeh men/supaya sang Pilatus ngtokna Barabas bae.¹²Sang Pilatus ngomong maning maring wong kabeh, “Nek kaya kuwe, aku kudune kepriwe maring raja Yahudi kiye?” ¹³Wong akeh pada melung-melung, “Disalib Bae!”¹⁴Sang Pilatus takon, “Apa salahe Deweke?” Nanging wong sing akeh kea malah melung-melung lewih seru, “Disalib bae!” ¹⁵Pilatus kepenging nggawe seneg atine wong akeh mulane Barabas ditokna sekang paukuman. Deweke mrentah kon mecuti Yesus lan dipasrahna kon disalib. Gusti Yesus kagawe sawenang-wenang¹⁶Gusti Yesus digawa nang para punggawa maring ruang pengadilan lan para pungga ngundang sekompi liyane. ¹⁷Gusti Yesus diklambeni jubah ungu lan sirahe dienggono mahkota sing digawe sekang anyaman duri. ¹⁸Sewise kue, banjur pada aweh pengormatan salut marang Gusti Yesus land kanda, “Dijunjung Rajane wong Yahudi!”¹⁹Bala tentarane njotosi sirahe Gusti banjur dipendungi karo glagah, diidoni lan etok-etok sujud nyembah nang ngarepe Yesus. ²⁰Sawise ngejek-ejek, bala tentarane nyopot jubah ungune, lan ngganti karo jubahe Gusti Yesus dewek, lan digawa metu arep disalib. Gusti Yesus kasalib ²¹Wektu kuwe ana wong liwat sing jenengi Simon sekang Kirene, bapake Aleksander lan Rufus, deweke dipeksa supaya mikul salibe Gusti Yesus.²²Bala tentarane nggawa Gusti Yesus maring panggonan sing jenenge Golgota sing tegese: Panggonan Tengkorak. ²³Nang kana Gusti Yesus diwehi anggur sing dicampur karo mur nanging ora diombe. ²⁴Gusti Yesus banjur disalib, klambi jubahe dirowek-rowek lan diundi kanggo nentukna bagiane dewek-dewek.²⁵Wektu Gusti Yesus disalib kae wis jam Sanga. ²⁶Nang nduwure salib dipasang tulisan kanggo ngejek sing unine, “Rajane wong Yahudi.” ²⁷Ana begal loro sing disalib bareng karo Gusti Yesus, sing siji nang tengan, lan sijine nang kiwe. ²⁸[Nek kaya kuwe wis kedadean sing ditulis nang Kitab Suci “Deweke digolongna karo wong durjana.”]²⁹Wong-wong sing pada liwat kono pada nggelengna ndase lan ngomong, “Heh, Kowe sing arep ngrubuhna Padaleman Suci lang mbangun maning sajrone telung dina, ³⁰jajal slametna awakmu dewek lan mudun sekang salib!”³¹Para pengarep Imam karo para ahli Toret uga pada ngina maring Gusti Yesus lan pada ngomong antara siji karo liyane, “Jerene bisa nylametna wong liya, nanging nylametna dewek bae ora becus. ³²Nek Kowe iki Kristus, Rajane wong Israel, ayo mudun sekang salibmu, supaya aku kabeh bisa ndeleng lan percaya.” Wong loro sing disalib bareng Gusti Yesus uga pada ngina. Gusti Yesus seda³³Wektu jam rolas nganti jam telu sore, kabeh negeri dadi peteng dedet. ³⁴Wektu jam telu sore, Gusti Yesus nggembor suarane seru, “Eloi, Eloi, lama sabakhtani?” sing tegese “Allah BapaKu, Allah BapaKu, kenang apa koh ninggalna Aku?” ³⁵Wing sing nag kana pada krungu lan kanda, “Rungokna, Deweke ngundangi Elia!”³⁶Terus ana wong sing cepet-cepet njiot anggur karang sing dicelupna maring anggur kecut, terus ditencepna nang pucuk glagah lan diwenehna Deweke kon diumbe. Wong kuwe ngomong, “Ayo ndeleng Elia teka ngudunake Deweke sekang salib apa ora.” ³⁷Terus Gusti Yesus melung-melung lan mati. ³⁸Kordene umah ibadah terus sowek dadi loro sekang nduwur nganti ngisor.³⁹Wektu Perwira sing ngadeg nang ngarepe salibe Gusti Yesus ndeleng matine Gusti Yesus kaya kae, deweke ngomong, “Wong kiye bener-bener Putrane Gusti Allah.” ⁴⁰Nang kana uga ana wong wadon sing ndelengna sekang kadohan. Antarane wong wadon kae ya kue Maria Magdalena, Maria (ibune Yakobus sing enom lan Yoses), lan Salome. ⁴¹Wong-wong wadon kae sing melu lan nulungi Gusti Yesus sewektu deweke ana nang Galilea, lan akeh wong-wong wadon liyane sing pada teka nang Yerusalem karo Gusti Yesus. Gusti Yesus kasarekaken⁴²Wektu dinane wis mulih peteng, jalaran kae dina ngarepna Sabat, ⁴³Yusuf sekang Arimatea teka nang kana, lan deweke kue anggota Dewan sing dihormati, lan lagi nunggu tekane Kraton Allah. Deweke kae kendel nekani Sang Pilatus lan njaluk jenasahe Gusti Yesus. ⁴⁴Sang Pilatus gumun nek Gusti Yesus wis mati; deweke terus ngundang kepala regu lan takon nek Yesus pancen wit mati.⁴⁵Sawise krungu laporane perwirane nek Yesus wis bener-bener mati, deweke ngewehi jenasah Yesus ning Yusuf. ⁴⁶Yusuf wis nggawa kain mori. Deweke ngedunna Gusti Yesus sekang salib, mbungkus Gusti Yesus karo mori, lan digletakna ning njerone kuburan sing digawe nang guwa karang. Terus lawange ditutupi watu sing diglundungna. ⁴⁷Wektu kuwe Maryam Magdalena lan Maryam ibune Yoses pada weruh panggone Yesus dikubur.

Wungune Gusti Yesus ¹Wektu dina Sabbat wis liwat, Maria Magdalena lan Maria ibune Yakobus lan Salome tuku lenga wangi kanggo nglengani Gusti Yesus. ²Esih esuk utuk-utuk, dina kapisan minggu kue, wong wadon telu kae lunga maring kuburan wektu srengenge metu.³Deweke pada ngomong, “Sapa ya, sing bisa nulungi ngglundungna watu sing nutup lawang kuburan?” ⁴Nanging wektu pada ndeleng, wong wadon telu kae weruh nek wis ana sing ngglundungna watune sing gede banget.⁵Wektu pada mlebu nang njerone kuburan deweke weruh wong nom-noman nganggo jubah putih, njagong nang sisih tengen, terus pada kaget. ⁶Deweke ngomong karo wong-wong wadon, “Aja wedi. Kowe nggoleti Yesus wong Nasaret sing wis disalib. Deweke wis urip maning! Deweke wis ora nang kene. Jajal ndeleng panggonane sing Deweke digletakna. ⁷Nanging saiki lunga bae lan ngomong karo murid-muride lan Petrus nek Deweke ndisiki maring Galilie. Nang kana kowe mesti ketemu, kaya sing wis diomongana maring kowe.⁸Wong-wong wadon mau banjur metu pada mlayu sekang kuburan; jalaran pada gemeter lan gumun. Jalaran saking wedine, wong-wong wadon kae ora ngomong apa-apa. Gusti Yesus ngatonaken awake maring Maria Magdalena⁹Wasise Gusti Yesus urip maning, wektu esuk-esuk dina Minggu, Deweke nemoni Maria Magdalena, ya kuwe sing biye kerasukan pitung demit lan wis diusir Gusti Yesus. ¹⁰Maria Magdalena terus lunga ngabarna kedadean mau maring murid-muride lan wektu kue pada susah lan nangis. ¹¹Nanging wektu pada krungu nek Gusti Yesus urip, maning lan wis dideleng Maryam, pada ora ngandel.Gusti Yesus ngetokena awake maring ke loro muride¹²Terus Gusti Yesus nemoni loro liyane kanggo wujud sing beda nalika wong-wong kae mlaku maring nang njabane kota. ¹³Wong loro mau banjur bali lan nyritakna maring murid-muride nanging penderek Gusti Yesus kae esing ora percaya. Gusti Yesus ngatokena awake maring murid-muride¹⁴Sawise kae Yesus ngetoni nang ngarepe sep welas murid-muride wektu pada mangan, terus Deweke ndukani kae kabeh jalaran esih ora percaya lan kerase atine, jalaran deweke kabeh ora percaya sing ndeleng Gusti Yesus sawise Deweke urip sekang matine. ¹⁵Gusti Yesus ngomong maring murid-muride, “Lungaa maring sluruh jagad, lan kabarna kabar apik sing asale sekang Gusti Allah. ¹⁶Wong-wong sing ngandel lan dibaptis bakal ulih urip langgeng, lan sing ora ngandel arep diukum.¹⁷Kanggo bukti wong sing wis ngandel jeneng-Ku, wong-wong mau bisa ngetokna demit, demit lan bisa ngomong basa sing anyar. ¹⁸Nek deweke Nyekel ula lan ngombe racun deweke ora bakal ora nylakani. Gusti Yesus diangkat maring swarga¹⁹Sawise Gusti Yesus ngomong maring muride, Deweke banjur munggah nang suwargo lan njagong nang sebelah tengene Gusti Allah. ²⁰Murid-muride lunga lan martakna kabar apik nang ngenti-endi, lan Gusti Yesus melu nyambutgawe bareng-bareng karo murid-muride, mbuktikna wartane nganggo kedadenan muzizat-muzizat sing wis dideleng.

¹Teofilus sing mulia, Akeh wong berusaha nulis warta ngenani kedadean sing wis klakon nang antarane nyong karo kowe. ²Kaya sing di omongna nyong karo kowe sing wis kawit mbiyen saksi mata karo pelayan Firman. ³Mulane kue sawise nyong meriksa kabeh kedadean kue karo teliti nyong mutus na nulis cerita nang buku nggo kowe. ⁴Ben kowe ngerti yen kabeh sing di wulangna meng kowe bener.⁵Nang zaman Herodes, raja Yudea, ana imam sing jenenge Zakharia seka rombongan Abia. Bojone seka turunane Harun, jenenge Elisabet. ⁶Wong loro bener nang ngarepe Gusti Allah lan urip manut kabe prentaeh lan aturane Gustising ora cacat. ⁷Ning ora due anak merga Elisabet gabug. Wong loro wis tua.⁸Sawijine dina gilirane rombongane Zakharia ngelakokna tugas keimamam nang ngarpe Gusti Allah. ⁹Agi diundi nentok na imam sing tugas, deweke sing dipilih. Sewaktu diundi kepriwe patute nggo nentok na imam sing bertugas kae kon mlebu neng Bait Suci lan mbakar ukupan nang kono sing ditunjuk nggo melebu meng Bait Suci. ¹⁰Kabeh umat kumpul nang njaba karo sembahyang. Waktu kue pembakaran ukupan.¹¹Malaikate Gusti Allah ngadeg nang sisih tengene pembakaran ukupan. ¹²Weruh kue deweke kaget karo wedi. ¹³Ning malaikat kue ngomong, ajak wedi he Zakharia sebab dongamu wis dijawab, Elisabet bojomu arep nglairna anak lanang nggo kowe kudune kowe njenengi Yohanes.¹⁴Kowe arep seneng, malah akeh wong seneng merga laire Yohanes. ¹⁵Merga deweke arep gede nang ngarepe Gusti Allah. Deweke ora arep gumbe anggur, deweke arep kebek roh suci kawit nang njero wetenge biyunge.¹⁶Deweke arep gawe akeh wong Israel mbalik meng Gusti Allah. ¹⁷Lan deweke arep melaku ndisiti Gusti Allah nang njero roh. Lan kuasa Elia nggo gawe ati rama-rama mbalik meng anak-anak lan atine wong jahat mbalik bener. Kue nyiap na umat sing kudus nang Gusti Allah.¹⁸Zakharia ngomong karo malaikat kue. Kepriwe nyong ngerti yen perkara kue arep kadadean? Merga nyong karo bojoku wis tua. ¹⁹Jawab malaikat kue meng deweke: “Nyong Gabriel sing ngelayani Allah nyong diutus ngomong meng kowe aweh kabar apik. ²⁰Setemene kowe arep ora bisa ngomong nganti tekan perkara kue nyata. Merga kowe ora ngandel omonganku sing bener yen wis tekan wektune.²¹Agi wong akeh ngenteni Zakharia pada gumun yen deweke sue temen nang Bait Suci. ²²Wektu deweke mentu ora bisa ngomong apa-apa. Dadi wong akeh ngerti yen deweke weruh apa nang njero Bait Suci terus awe tanda merga deweke bisu. ²³Wektu rampung jabatane deweke bali menguma.²⁴Ora sue Elisabet, bojone ngeteng limang wulan deweke ora ngeton. ²⁵Kie pegaweane Gusti Allah meng nyong Isa Almasih gelem ngguang aibku nang ngarepe wong akeh.²⁶Wulan enem Gusti Allah prentah malaikat Gabriel lunga meng kota Galilea jenenge Nazaret ²⁷meng prawan sing bakalane jenenge Yusuf sekah keluarga Daud, jenenge perawan kue Maria. ²⁸Sewektu malaikat kue mlebu meng umahe Maria deweke ngomong salam he kowe sing di karuniai, Isa Almasih bareng kowe. ²⁹Maria kaget krungu omongan kue, terus takon nang njero atine, apa arti salam kue.³⁰Malaikat kue ngomong meng deweke aja wedi Maria merga kowe ulih, kasih karunia Allah. ³¹Setemene kowe arep meteng lan nglairna anak lanang kudune kowe jenengi deweke Isa Almasih. ³²Deweke dedi gede lan di jenengi anak Allah sing paling mulia. Lan Gusti Allah arep awe meng deweke tahta Daud nenek moyange. ³³Deweke arep dedi raja kaum keturunan Yakub nganti seteruse lan krajaane ora ana rampunge.³⁴Maria ngomong karo malaikat kue. Kepriwe perkara kue arep kedadean merga nyong urung tue bojo? ³⁵Malaikat kue ngomong meng Maria: Roh Suci arep melebu meng kowe lan kuasa ne Allah sing paling mulia arep ngayomi kowe, mergane ana sing arep kowe lairna arep tiomong suci Anak Allah.³⁶Lan Elisabet sedulurmu kue ya aki meteng anak kelanang sewektu tuane. Lan kie wulan sing enem sing di jenengi gabug. ³⁷Merga miturut Allah ora ana sing angel. ³⁸Maria ngomong setemene nyong abdine Gusti Allah dadilah meng nyong miturut omonganmu kue. Terus malaikat kue lunga ninggalna deweke.³⁹Pirang wektu maning kue Maria mangkat langsung melebu meng pegunungan terus meng kota Yehuda. ⁴⁰Nang kono deweke melebu mengumae Zakharia lan aweh salam nggo Elisabet. ⁴¹Sewektu Elisabet krungu salam Maria anake njumbul sing nang njero weteng Elisabet kebek karoh Roh Suci,⁴²terus ngomong seru: “Diberkahi kowe nang antara ne wong wadon di berkahi rahimu. ⁴³Sapa nyong nganti biyunge Gusti Allahku teka tilik nyong. ⁴⁴Setemene sewektu salamu tekan meng kuping ku, bayi sing nang jero wetengku njumbul seneng. ⁴⁵Deweke seneng lan ngandel merga sing di omongna deweke seka Gusti Allah arep kededean.⁴⁶Terus Maria ngomong: “Jiwaku muliakena Gusti Allah, ⁴⁷lan atiku seneng merga Gusti Allah, Juruselamatku,⁴⁸merga panjenengane wis nggatekna andap asore hambaNe. Setemene kawit siki kabeh turunane arep ngomong nyong seneng, ⁴⁹merga Sing Mahakuasa wis ngelakokna perbuatan gede mengnyong lan jenenge suci.⁵⁰Lan harmate turun temurun nggo wong sing wetih garo Gusti Allah. ⁵¹Isa Almasih awe weru kuasane karo telakuane tangan lan misana wong wong sing atas ati Ne;⁵²Isa Almasih ngeduna wong sing nguasane seka takhtane lan njunjung wong sing rendah; ⁵³Isa Almasih aweh kabar sing apik meng wong sing lapar, lan prentah wong sing suki lunga karo ora nggawa apa-apa;⁵⁴Isa Almasih nulungi Israel hambane merga Isa Almasih kelingan rahmate; ⁵⁵Kaya sing di janjekna meng nenek moyangne, meng Abraham lamn turunane nggo selewase.”⁵⁶Lan Maria manggon kira-kira telung wulan suene bareng karo Elisabet, terus balik maning meng umae dewek. ⁵⁷Wis genep bulane Elisabet nglairna anak lanang. ⁵⁸Pas tangga-tanggane karo tulure krungu yen Gusti Allah uwis saweh rahmate sing gede meng deweke seneng banget kae karo deweke.⁵⁹Dadi kae teka neng dina kewolu nggo nyunat anak kekue lan kae arep njenengi deweke miturut jeneng ramane. ⁶⁰Ning biyunge ngomong: “Aja, deweke kudu di jenengi Yohanes.” ⁶¹Kae ngomong ora ana sedulurnu di jenengi kue.⁶²Terus kae awe panda meng ramane takon jenengan apa sing arep di wena nang anake. ⁶³Deweke njalok watu tulis, terus nulis omongan: “Kiejenenge Yohanes.“ Kabe pada gumun.⁶⁴Wektu kue mulute mbukak lan memuji Allah. ⁶⁵Dedi keweden kabeh wong sing nang sekitare, len kabeh kedadean dadi omongane kabeh nang pegunungan Yudea. ⁶⁶Lan kabeh wong sing ngrungokna, merenungkan lan ngomong: “Dedi apa anak kiye mengko? Merga Gusti Allah bareng deweke.⁶⁷Lan Zakharia, ramane, kebek Roh Suci, terus nubuat: ⁶⁸”Terpujilah Gusti Allah Israel merga Isa Almasih teka meng umahte len nggawa kebebasan.⁶⁹Isa Almasih datekna pelindung kesalmatan nggo nyong kowe seka turunane Daud hambaNe, ⁷⁰kaya sinuwis difirmana kawit jaman mbiyen seka mulut nabi-nabi ne sing suci, ⁷¹nggo ngeculna nyong kowe seka musuh lan seka kabewong sing sengit karo nyong kowe,⁷²nggo nidokna rahmate meng nenek moyange nyong kowe lan kelingan karo janjine sing suci, ⁷³yakue sumpah sing di omongna meng Abraham ramah leluhure nyong kowe, yen Isa Almasih ngaruniai nyong kowe, ⁷⁴ben nyong kowe ujul seka tangan musuh bisa ibadah meng Gusti Allah ora wedi, ⁷⁵Karo kesucian lan bener nang ngarepe Gusti Allah selawase.⁷⁶Lan koe, he anakku arep di undang nabi Allah sing maha tinggi; merga kowe arep laku ndisiti Isa Almasih nggo nyiapna dalane Isa Almasih, ⁷⁷Nggo aweh meng umahte ngerti keslametan sing di dasari pengampunan dosane kae,⁷⁸Merga rahmat lan welas asi seka Allah, karo endi Isa Almasih arep teka meng nyongkoe surya esuk seka nggo sing duwur, ⁷⁹Nggo madangi wong sing nang etengan lan ngilindungi wong sing arep mati nggo nuntun nyong kowe meng dalan damai sejahtra.”⁸⁰Anak kue tambah gede, tambah kuat, roe lan deweke manggon nang padang gurun, nganti tekan dina deweke kutu ngenton meng wong Israel.

¹Sawektu kue Kaisar Agustus ngetokna prentah, kon daftarna kabeh wong sejagat. ²Lah kie pendaftarn sing dsit dewek di anakna sawektu Kirenius dadi wakil nang negri Siria. ³Dadi kabeh wong pada lunga, daftar nadewek nang kotane dewek.⁴Semonoga Yusuf lunga seka kota Nazaret nang Galilea maring Yudea, nang kota Daud sing jenengane Betlehem, - - jalaran deweke asale sekang keluarga lan keturunane Daud - - ⁵Ben didaftar raken bareng-bareng karo Maria, bakal bojone sing agi mateng.⁶Sawektu kae nengkono teka waktune Maria garep babaran, ⁷Lan Maria ngelairaken bayi lanang, anake sing mbarep terus di bregod nganggo barut lan didelahna nang wada suket, margane ora ono panggonan kanggo turu nang wong akeh.⁸Nang desa kue ana pangon-pangon sing manggon nanng ngaring tempat njaga ingon-ingone sawektu mbengi. ⁹Ijik-ijik ana malaikat ngadeg nang edek deweke lan kemurahan Gusti Allah ngetokna sinar ngelewati deweke nganti keweden.¹⁰Terus malaikat ngomong maring wong akeh: “aja wedi, jalaran sing sebenere aku awe kabar maring goe kabar apik kanggo sekabehing umat: ¹¹Dina kie wis lahir manungsa sing garep nyelamatke koe, ya kue sing jenengane Isa Almasih Gusti sing keturunane Daud. ¹²Lah kie tanda kanggo marangoe: yen goe bakal ketemu bayi sing di bungkus nganggo gombal lampin, sing diturokna sajroning kandang.”¹³Ijik-ijik keton wujud bebarengan karo malaikat ya kue serombongan tentara sing akeh sekang keratoning suarga karo muji-muji keluhurane Gusti Allah, jerene: ¹⁴Keluhurane Gusti sing lewi duwur lan damai sejahtra ning bumi antarane manungsa sing percaya maring Gusti.¹⁵Sawuise malaikat-malaikat kue lunga deweke mbalek ke sorga, tukang angon kue ngomong maring sing liane: “Ayuh pada lunga bareng-bareng maring kota Betlehem nyekseni anak kedadian apa nang kana, koyo dene sing wis di wetakna nang Gusti maring aku kabeh.” ¹⁶Terus deweke cepet-cepet mangkat nemoni Maria lan Yusuf lan bayi kue mau sing agi di turokna nang kandang.¹⁷Lan sawektu deweke weru deweke awe ngerti apa bae sing wis di omongna marang deweke babagan bayi sing asale sekang Gusti. ¹⁸Lan sekabeh wong sing pada ngerungokna pada gumun perkara apa sing di omongna nang angon-bangon maring wong akeh. ¹⁹Nanging Maria nyimpen kabe masalah ning sajero ning atih lan direnungaken. ²⁰Dedi pangon-pangon kue balik karo muji-muji lan memuliakna Gusti Allah, dedi sekabean sing wis kerungu lan sing wis keton, kabeh pas karo dahanan sing wis di omongna marang wong akeh.²¹Sawektu jejeug wolung dina lan deweke kudu di sunat, deweke di jenengi Isa Almasih lan kue jeneng sing di omongna nang malaikat sedurunge deweke di kandung nang biyunge.²²Lan sawektu jejeug wektune panyucian, miturut hukum Taurat Musa, deweke nggawa wong kue ke Yerusalem nggo nyerahna maring Gusti Allah. ²³Koyosing ketulis nang njero hukum Gusti: “Sekabe boca lana mbarep kudu di sucikan kanggo Gusti”, ²⁴Lan nggo ngorbana miturut apa sing wis difirmana nang jero hukum Gusti, ya kue loro manuk perkutut utawa loro anak manuk dara.²⁵Nang Yerusalem wong jenengane Simeon. Kae wong sing bener lan soleh sing ngenteni penghiburan nggo Israel, Roh Kudus ana nang duwure, ²⁶Lan wis di nyatakaken Roh Kudus maring deweke, yen deweke ora bakal mati sedurunge weruh Mesias, ya Mue deweke sing di urapi Gusti.²⁷Deweke teka maring tempat ibadah soko prentaeh Roh Suci. Wektu Isa Almasih, anak kue, di gawak mlebu nang wong tuane supaya ne ngelakokna apa sing wis di genahna nang sajroning hukum Taurat, ²⁸Deweke nyambut bocah kue lan mbopong karo muliakna keagungan Gusti jerene: ²⁹“Siki, Gusti, jorna bae pengikutmu lunga sing penting sajrone damai lan sejahtra asal soko firmanMu,³⁰sebab mripatku wis weru yen keslamatan mau asale seka Gustimu, ³¹sing wis di sediakna nang Gusti sepengarpe sekabe hing umat, ³²yakue sinar terang sing dadekna kesunyatan tumprape bangsa-bangsa lia sing dedekna keluhurane umat mu Israel.”³³Rama lan biunge gumun banget apa bae sing di critakna ngenani Gusti. ³⁴Terus Simeon memberkahi kae lan ngandika maring Maria, biunge boca kue “Sebenere bocah kie wis di tentu aken kanggo ngeduna utawane mbangkitna kae nang Israel lan dadekno pertanda sing merekna kedadian perbantahan. ³⁵Ibarate pedang bisa nebas awake dewe, supaya nge nyataken pikiran lan ati wong ake.³⁶Ning kono uga ana hana, ya kue salah sawijine nabi wedon, anake Fanuel sing asale soko suku Asyer, sing umure wistua banget, sawise nikah deweke urip pitung taung lawase bareng-bareng karo bojone. ³⁷Saiki deweke wis dadi randa lan deweke umure wis tekan wolung puluh empat tahun, deweke ora tau ninggalaken rumah ibadah lan awan bengi ngelakokna ibadah puasa, landoah. ³⁸Wektu itu deweke teka mangana karo ngomong syukur maring Gusti Allah, lan ngomong prihal bocah mau maring wong akeh sing agi ngarep-ngarep kelepasan kanggo Yerusalem.³⁹Sawise rampung kabeh pegaweane singkudu di kerjakna miturut hukum Gusti Allah, deweke balik maring kota asalne, ya kue kota Nazaret nang Galilea. ⁴⁰Bocah mau tambah gede lan dadi kuat maning ake hikmaeh lan kasih karunia Gusti ana nang deweke.⁴¹Sabentaun wong tuane Gusti Isa lunga maring Yerusalem ing dina riaya Paskah. ⁴²Wektu Gusti Isa Almasih umur rolas taun deweke lunga maring Yerusalem koyo dene nang dina riaya kue. ⁴³Sawise dina riaya mau deweke mulih, Gusti Isa Almasih manggon nang Yerusalem nganti wong tuane ora mengerteni. ⁴⁴Deweke nyangka yen Gusti Isa Almasih ana nang antarane wongwong sing pada melaku bareng karokae, sajaroning jalan adoeh sedina muput. Terus melatih Isa antarane kaum keluarga lan kenalane kae.⁴⁵Sebab kae ora nemokna Isa Almasih, terus kae balik maring Yerusalem karo terus nggoleti Gusti Isa Almasih. ⁴⁶Sawise telunng dina kae ketemu Isa nang tempat ibadah. Deweke agi lenggah ning tengah-tengaheh para pemuka agama, karo ngerungokna kae lan ngajukna pitakon-pitakon maring kae. ⁴⁷Sekabe wong sing pada kerungu, deweke pada gumun marang kecerdasan lan sekabe jawaban sing diwekna.⁴⁸Wektu wong tuane weruh Isa, kae gumun terus biyunge ngomong narang kae: “Nak, kenangapa koe menggawe kaya kue meng aku? Ramahmu lan biyung mukuatir lan nggoleti koe.” ⁴⁹Jawabe marang wong tuane: “Nangapa ramalan biung nggo leti aku? Apa rika orang ngerti, yen aku kudu ana nang sajrone umah Bapaku. ⁵⁰Nanging kae ora ngerti sing di omongana maring kae.⁵¹Terus Isa balik bareng-bareng kae maring Nazaret; lan deweke tetep urip sajroning asuhan rama lan biunge. Nanging biunge mbenai rahasia ne ning sajrone ati. ⁵²Lan Gusti Isa makin tambah gede lan tambah hikmate lan gede lan makin di kasihi nang alo lan menungsa.

¹Senjerone taun ke limolas seka pimpinane Kaisar Tiberius, sewaktu dadi wakil negara Yudea, lan Herodes raja nang wilayah Galilea, Filipus dulure raja wilayah Iturea lan Trakhonitis lan Lisanias raja wilayah Abilene, ²sewektu Hanas lan Kayafas dedi imam gede. Firman Gusti Allah teka meng Yohanes, anak Zakharia, nang padang gurun.³Dedi Yohanes teka meng kabeh daerah Yordan lan ngomong: “Tobatlah lan wenakna kowe di baptis, Gusti Allah arep ngampuni dosamu.”⁴Kaya sing ketulis nang njero kitab nubuat-nubuat Yesaya: Ana suara nang padang gurun:Siapna dalan meng Gusti Allah, lurusna dalan tanggo Gusti Allah.”⁵Saben jurang arep di urug lan saben gunung lan bukit arep dadi rata, sing menggok-menggok arep di lurusna. ⁶lan kabeh wong arep weru keslametan seka Gusti Allah.”⁷Terus deweke ngomong meng wong ake sing teka meng Gusti Allah, go di baptis, jerene: “He kowe keturunane ula beludak! Sapa sing ngomong meng kowe menkabur seka murka sing arep teka?⁸Dedi kasilna woh-wohan pas karo pertobatan. Lan aja mikir nang jero atihmu: Abraham kue bapake dewek! Nyong ngomong meng kowe:Gusti Allah bisa ndatekna anak nggo Abraham seka watu-watu kiye!⁹Kampak wis ana nang wit lansaben wit sing ora ngasil woh sing apik, garep di tegor di guang nang njero geni.”¹⁰Akeh wong takon mendeweke, “nek kaya kue, apa sing kudu di lakoni?” ¹¹Jawabe: “Sapa wong nduweni rong lembar klambi, kudune deweke mbagikna karo sing ora ndue, sapa wong nduweni panganan, kudune deweke lakoni sing kaya kue.”¹²Arep teka penjaluk-penjaluk pajeg nggo dibaptis lan kae takon meng ndeweke: Guru, apa sing kudu dewek lakoni?” ¹³Jawabe: “aja nagih lewih akeh seka apa sing wis di tentokna nggo kowe.”¹⁴Lan tentara-tentarane takon meng deweke petik lan apa sing kudu derek lagoni?” jawabe Yohanes meng kae: “aja ngerampas, aja meres, cukuplah karo gajimu.”¹⁵Ning ake wong agi ngenteni ngarep lan kabeh takon nangjro atih sapa yohanes, mbok-mbok deweke kue mesias. ¹⁶Yohanes njawab lan ngomong meng kabeh wong: “Nyong baptis kowe nang mbanyu ning, deweke sing lewih kuasa ketimbang nyong. Arep teka lan mbukak tali kasut-E nyong ora patut. Deweke garep baptis kowe karo roh kudus lan karo geni.¹⁷Alat penampi wis nang tangan-Ne nggo ngeresiki panggonan pengirikan-Ne nggo ngumpul gandum-E meng jero lumbung-E ning lebu damen kue arep di opong nang jero geni sing ora bisa si dem.¹⁸Karo akeh nasehat lia Yohanes ngabarna injil meng wong akeh. ¹⁹Nanging sewise deweke ngelina raja, wilayah Herodes kedadean Herodias, bojo tunggale, lan kabeh kejahatan lia sing wis di lakoni, ²⁰raja kue nambah kejahatane lan nglebokna Yohanes meng njero penjara.²¹Sawektu kabeh wong kue wis di baptis lan Isa Almasih di baptis lan agi ndonga, langite mbukak ²²lan roh kudus mudun nang njero wujud manug tara meng nduwur-E. Lan krungu suara kas langit: “Engkaulah Anak-Ku sing tek tresnani, kepada-Mulah Aku berkenan.”²³Sawektu isa almasih ngawiti pegawean-Ne deweke, umure kira-kira telung puluh taun lan anggepane wong, deweke kue anake Yusuf, anake Eli. ²⁴Anake matat anake Lewi, anake Malkhi, anake Yanai, anake Yusuf,²⁵anake Matica, anake Amos, anake Nahum, anake Hesli, anake Nagai, ²⁶anake Maat, anake Matica, anake Simei, anake Yosehk, anake Yoda,²⁷anake Yohanan, anake Resa, anake Zerubabel, anake Sealtiel, anake Neri, ²⁸anake Malkhi, anake Adi, anake Kosam, anake Elmadam, anake Er, ²⁹anake Yesua, anake Eliezer, anake Yorim, anake Matat, anake Lewi,³⁰anake Simeon, anake Yehuda, anake Yusuf, anake Yonam, anake Elyakim, ³¹anake Melea, anake Mina, anake Matata, anake Natan, anake Daud, ³²anake Isai, anake Obed, anake Boas, anake Salmon, anake Nahason,³³anake Aminadab, anake Admin, anake Armi, anake Hezron, anake Peres, anake Yehuda, ³⁴anake Yakub, anake Ishak, anake Abraham, anake Terah, anake Nahor. ³⁵Anake Serug, anake Rehu, anake Peleg, anake Eber, anake Salmon,³⁶anake Kenan, anake Arpakhsad, anake Sem, anake Nuh, anake Lamekh, ³⁷anake Metusalah, anake Henokh, anake Yared, anake Mahalaleel, anake Kenan, ³⁸anake Enos, anake Set, anake Adam, anake Allah.

¹Gusti Isa Almasih, sing kebek ing Roh suci, bali sek akali Yordan, terus di gawa nang Roh Kudus maring padang gurun. ²Nang kana Deweke manggon patang puluh dina suwene lan digoda nang Iblis. Sajeroning kana Deweke ora mangan apa-apa lan sawise kuwe Deweke krasa kencot (ngelih).³Terus Iblis ngomong karo Deweke: “nek Koe Anake Gusti Allah, kongkonen waktu kiye dadi roti.” ⁴Wangsulane Gusti Isa Almasih maring Iblis: “ana tulisan kaya kiye: memengsa urip dudu seka roti bae.⁵Banjar sana lika iblis nggawa Gusti Isa Almasih, maring panggonan sing paling duwur: iblis nidokna maring Deweke kabeh kerajaan danya. ⁶Omonge iblis maring Deweke (Gusti Isa Almasih): “kabeh kuasa kuwe lan kamulyan arep tak wenekna maring Kowe (Isa Almasih), merga kabeh kuwe wis diserahna maringaku (iblis) lan inyong (iblis) ngewehna maring sapa bae sing di senengi (dikarepna). ⁷Dadi seumpana Kowe (Isa Almasih) njembah aku (iblis), sekabehane kuwe arep dadi duwek-Mu (Isa Almasih).⁸Ananging Isa Almasih ngomong maring iblis: “ana tulisan kaya kiye: Kowe (iblis) kudu nyembah Gusti Allahmu, lan mung maring Deweke (Isa) baelah Kowe (iblis) ngabekti!”⁹Terus iblis gagean nggawa Isa Almasih maring Yerusalem lan manggonaken Deweke (Isa Almasih) nang wuwungan bait Allah. Terus iblis ngomong maring Isa Almasih: “Nek Kowe Anake Allah, tibakna awak-Mu sekang kene maring ngisor, ¹⁰sebab ana tertulis: ngenani Isa, Gusti Allah mrentah malaekat malaekat. Kanggo ngayomi Deweke (Isa Almasih). ¹¹lan kae kabeh arep ngadangi Deweke sak nduweuk tangane supaya sikil-Le aja kesandung watu.”¹²Isa Almasih mangsuli, omonge: “ana Firman: aja koe nyobani Gusti Allahmu!” ¹³Sawise iblis ngrampungi kabeh panggodanekmue, Deweke (iblis) mundur seka ngarep (Isa Almasih) lan unggu wektu sing apik.¹⁴Sajeroming kuasa Roh Isa Almasih terus bali maring Galilea. Lan tersiar kabar ngenani Deweke (Isa Almasih) nang seluruh daerah kuwe. ¹⁵Sawetara kuwe Deweke (Isa Almasih) mulang nang umah-umah ibadah nang kana kabeh wong pada ngalem maring Deweke (Isa).¹⁶Deweke (Isa Almasih) teka maring Nasaret panggonan Deweke digedekna, lan menurut kebiasaan-Ne wektu dina Sabat Deweke mleku maring umah ibadah, terus ngadeg arep maca seka Alkitab. ¹⁷Maring Deweke diwenehi kitab nabi Yesaya lan sawise dibukak-Na, Deweke nemakna nas, sing kaya kiye tulisane:¹⁸”Roh Gusti ana nang awaku (Isa Almasih) merga Allah wis ngarapi Aku (Isa) kanggo nekakna kabar apik. Maring wong-wong miskin; lan Allah wis ngutus Aku (Isa) ¹⁹Kanggo ngabarna pembebasan maring tawanan, lan pendekngane kanggo wong-wong picek, kanggo mbebasna wong-wong sing tertindas, kanggo ngabarna tahuna rahmat Allah wis teka.²⁰Banjur Deweke nutup kitab luwe, menekna maring-maring pejabat, terus jagong: lan mata kabeh wong sing nang jero omah kuwe tumuju maring Deweke. ²¹Banjur Deweke (Isa Almasih) mulai mulang kae kabeh pangucape: “nang dini siki geneplah nas kiye seewktu koe ngringokna.” ²²Lan kabeh wong mbenerna Deweke lan kae kabeh gumun karo omong-omong sing endak sing di ucapNa, terus omonge kae kabeh: “apa Deweke kiye duduk anak Yusud!”²³Mula pangucape Deweke (Isa) maring kae kabeh, “meski koe arep ngomongna bebasan kiye maring Aku: He dukun, marekna awak-Mu dewek, cobanen nang kene nga, nang panggonan asal-Mu kiye, sekabehe sing Kowe krungu wis keda dean nang kapernaum!” ²⁴Mula pangucape maring kae kabeh. “Aku ngomong maring Kowe, satemene ora ana nabi sing di rajen wang tanah asak.²⁵Lan Aku (Isa) ngomong maring koe, lan omong-Ku kiye bener: wektu jaman Elia akeh wong wadon randa nang Israel, langit ketutup suwene telung tahun enem wulan lan bahaya pacekik melanda sekabehe negeri. ²⁶Ananging Elia di kongkon dudu maring sijine wong kae, nanging maring sijine wong wadon randa nang Sarfat nang tanah Sidon. ²⁷Lan wektu jaman nabi Elisa akeh wong sing kena lara kusta nang Israel, lan ora ana sijia wong seka kae kabeh sing di sucekna, kejaba mung Naaman wong Siria kuwe.²⁸Krugu bab kuwe banget kesuhe kabeh wong sing nang umah ibadat kawe. ²⁹Kae kabeh pada tangi, terus ngusir Isa Almasih maring se-njabane kota lan nggawa Deweke maring tebing gunung, panggonan kota kuwe kanggo mbuang Deweke seka tebing kuwe. ³⁰Ananging Deweke (Isa Almasih) mlaku liwat seka tengah. Tengahe kae kabeh, banjur lunga.³¹Terus Isa Almasih lunga maring kapernaum, sijine kota mang Galile, terus mulang nang kana nang dina sabat. ³²Wong-wong pada gumun krungu pengajaranNe, merga tutur kataNe penuh kuasa.³³Nang sajerone umah ibadah kuwe sijine wong sing kerasukan setan lan Deweke mbengok suarane sepu. ³⁴”Her koe, Isa Almasih wong Nazaret, apa urusan-Mu karo aku? Koe teka nung arep mateni aku? Aku ngerti sapa Koe: sing suci seka Allah.³⁵Ananging Isa Almasih banjur ngusir setan kuwe, karo omonge: “meneg, metua seka jerone! “ lan setan kuwe mbantingna wong kuwe maring tengah-tengah ing wong akeh, terus setan kuwe metu sekang awake ;an wong kuwe ora krasa lara. ³⁶Lan kabeh wong pada gumun, terus ngomong karo wong siji lan wong liyane, karo omonge: ngedab-edabi banget! Karo wibawa lan panguwasa nggone kongkon maring roh-roh jahat supaya meta. ³⁷Bab ngenani kabek Deweke (Isa Almasih) kawe terus sumebak tekan endi-endi.³⁸Sawise kuwe Gusti Isa Almasih jenkar sekang papan pangibadah kana lan tindak maring omahe Simon. ³⁹Gusti Isa Almasih terus jumeneng nang sandinge, karena di usir, wusana sing lara banjur mari. Terus tangi lan ngladeni para tamune.⁴⁰Bareng wis surup, wong-wong pada nyow Anake sanak sadudure sing lara werna-werna kuwe ganti-ganti pada ditumpangi astane, temah pada mari. ⁴¹Iya akeh wong kang demite metu, kalawan muni seru: “Paduka punika putranipun Allah.” Nanging banjur didukani ora di diparengna berisik awit pada ngerti nek Panjenengane kuwesang Kristus.⁴²Waktu dina ngancik awan Gusti Isa Almasih (Isa Almasih) miyoslan banjur tindak maring panggonan kang sepi. Nanging wong akeh pada nggoleti terus ketemu kabel pada nggondeli Gusti Isa Almasih, supaya aja pada ditidar (ditinggal). ⁴³Nanging Gusti Isa Almasih ngendika maring Kowe kabeh: “nganang kuta-kuta liya Aku (Gusti Isa Almasih) kudu ngabazna Injil keratan Allah mezga kuwe Aku (Isa Almasih) diutus. ⁴⁴Lan Ia (Isa Almasih Kristus) ngabarna (nyritakna) Injil maring sajroning omal-omal ibadah nang tanah Yudea.

¹Ingsawiji ningdina Gusti Isa Almasih pinujuing pinggiring setajara ora surat wong abeh pada ngumpul arep ngnungotno pangandi bane Gusti Allah. ²Gusti Isa Almasih pirsa ora mau wong loronang pinggir segara junua metiwael nelayan pada mentas lagi ngumbah jalane ³Panjenengane banjur munggah ing salah sijine praukuwe yakue prauwe Simon pandawuh supaya prauwe mada dadohna sebadaratan banjur lenggah lan memulang marang wong abeh mau nduwure prau.⁴Barang wis ranpung tumulingen dilomarang Simon, manjula maring panggenan sing jera jalane tibahno supayane ulihiwal. ⁵Simon mangsali : Guru sampun sedalu niupul anggen bulo nyambut damel banti saestu mbaten angsal nopo-nopo ananging sabing dawah pada ba bula bade ndaweh aben jala. ⁶Sawiseditibahano padauleh iwab abeh abeh banget jalane bedah. ⁷Terus deweke menebi dnada (sarat) maring lanea bancane lan prau sejen supaya diwebna tebo mbantu terus deweke teba bareng-bareng ngingsi prau lono buwe nganti bebeb i wabe lan meh belempraune.⁸wektu Simon arep terus wenuh badaan taat deweke tiba tersubun nanga nepe Gusti Isa Almasih lan ngomong : Gusti lunganen sabang arep buaba beye wong berdosa. ⁹Mergo deweke lan babeh wong sing bareng bareng baro deweke gumum sabing abehe i wabe sing ditambep (dijaring). ¹⁰Semonougo Yakobus baro nakoni bocah bocah Zebedeus, sing dadi hamea Simon : “Pengendibane Isa Almasih marang simanaja wedi wiknit sibi koe arep njala wonganeh. ¹¹Lan sawisedewekne minggirno praune maring darat di wekno ninggalna sekabehe banjar mela (nderek) Isa Almasih.¹²Ingsawiji ning din Isah Almasih ana sajroning kota nang anak wong sing keno penyakit kusta wektu wong koe weru Isah Almasih banjur sungkem ing bumi lan matur Gusti manawi paduko kerso tumut sagen mbirat najis boulok. ¹³Gusti Isa Almasih mulih mulung astane ndemeh wong mau kalawan ngendiko aku bangsa birata najiw mu sanaliko koe lalarane kustane.¹⁴Isa Almasih ngelarang wong koe ngerintaknoh karosopo bae lan ngandika. Lunganen delengna awakmu maring imam lan pasrane kanggo resih pasra kalih sing diprentahna Musa, kanggo bukti maring koe kabe.¹⁵Ananging kabar ngenani Isa Almasih koe malah sansoyo. Sumebar nganti adoh lan banjur ake wongkang pada gumrudug sowan maring ngaresane arep ngrungo pangandikane supaya lelarane diwarasaki. ¹⁶Mangan Gusti Isa Almasih bandur semikir maringpapan sing sepi ngedonga.¹⁷Lan sawijine nalika Gusti Isa Almasih pinuju mulangono wong Farisi lan ahli toret njagong ngrumukna lerowe teka sekang penjuru desa nang Galilea lan Yudea lan sekang Yerusalem. Kuasa ning pangeran onona ngangti mulane bisa maring kewarasan maring wong loro.¹⁸Banjur anak wong sawatara sing teka musung wong lumpuh nang peturone koe pada mlebu. Didoyo wisane mlebu nyowanake maring Gusti Isa Almasih. ¹⁹Mergo deweke ora bisa ngegawa mlebu mergo saka akeh wong nang kono. Banjur podo munggah pujian terus mbukak payon koe lan sing lara diduna sapaturone setengae wong akeh pas nangarepe Gusti Isa Almasih.²⁰Isa Almasih paring perso pangandele wong mau banjur ngendika : “He sedulur dosa mu wis dihampurani. ²¹Nanging poro ahli toret lan wong-wong Farisi pada mikir sajroning ngatisapa wong kiye-kiye denang nyenyamak maring ningalah sapa sing bisa ngapurani dosa kejaba Gusti Allah deweke?”²²ananging Isa Almasih nguningnganik pikirane wong-wong mau mulane banjur ngendiko sing pada dipikirnga sajroni ngatimu. ²³Gampang ngidawuh: dosa mu uwis diampuni, tarodauhi ngadego lan mlakuo? ²⁴Ananging supaya koe pada ngerti nek putrane manungso koe kuasa ngapurani dosa nang kue banjur ngandika maring sing lumpuh ojo : “Dawuku maring koe ngadego peturonngu angkaten lan baliyo.²⁵Sanaliko koe wong mau terus ngadek nang ngarepe wong ake mau, angkat peturoni terus kalikaro ngluhurna Gusti Allah. ²⁶Wong akeh pada gumun lan pada ngluhurna asmane Gusti Allah sarta pada wedi banget pengucape? Dinapae inyong bakal wis pada ngumuruni barang-barang sing nggumunape banget.²⁷Sawise uwe Gusti Isa Almasih terus tindak teruk periso jurumupu koyo njagong nang umah jenenge Lewi pangandikan maring koe “meluo Aku!” ²⁸Lewi banjur ngadek ninggalna sekabehe terus nderek Gusti.²⁹Lewi nganaknga suguhan sing mewah kanggo deweke nang umahe lan sebagian ake tukang cukei lan wong lia pada mangan barang-barang karodeweke. ³⁰Wong-wong Farisi lan para ahli Taurat manggut maring murid-muride Isa Almasih jerene: nang apa koe mangan lan minum barang-barang karo tukang pungut cukei lan wong-wong sing dosa. ³¹Terus jawab Isa Almasih maring kaekabe ngomonge: Duduk wong sehat sing butuhna dukun maring wong sing larah. ³²Tekaku orak ngundang wong sampurna nanging wong desa pada metobat.³³Wong-wong Farisi baek terus matur maring Gusti Isa Almasih, para murid-murid Yohanes sering puasa lan sembayang semono uga murid-murid wong Farisi tapi neh murid-murid mu mangan lan mubeh. ³⁴Wang sulane Gusti Isa Almasih apa bisa para kanca-kancange lanang dikon puasa, sejroneng pengantene tesiana. ³⁵Nang ing arep teka waktunek mempelai koe dijiot saka koe kabe waktu koe kabe arep puasa.”³⁶Deweke ngomongna uga perumpamaan maring koe kabe : “Ora anak sijinewong nyoe setitik kain seka umbi baju sing anyar kanggo nambal maring kelambi sing cocok kain penambal sing disoek sekak sing anyar koe³⁷semono uga ora anawong ngisek no anggur sing anyar mengjro batang kulit sing tua krono kue, anggur sing anyar kue bisa nyowekna katong kue lan anggur kie arep dibuang lan kantong bie mesti soe. ³⁸Ananging anggur sing anyar kududisempen nangjro kantong sing anyar uga. ³⁹Karna anak wong sing wis ngumbe anggur lawas banjur kepengin mube anggur sing anyar sebab banjur bakal ngumbe sing lawas bae enak banget.

¹Wektu dina Sabat, Gusti Isa Almasih melakuning ladang gandum murid-muride petueh gandum, terus di pangan terus deweke remed nggo tangane. ²Ananging sijine wong Farisi ngomong: “ngangapa koe gawe permasalahan sing ora di ulikna nang dina wektu dina setu?”³Terus Gusti Isa Almasih ngomong apa kue : “Ora baca apa bae sing dilakokna nang Daud, sewaktu deweke lan wong-wong sing pada melu rasana ngelik. ⁴Kepriwe carane deweke bisa mebu nang sejerone tempat ibadah lan njiot roti sajen terus di pangan lan dibagi-bagikan maisng murid-muride, sejatine rotine ora telih di pangan kecuali nang para imam-imam? ⁵Gusti Isa Almasih ngomong maring wong-wong “Anak Allah sejatine Gusti sing nguasani dina setu”.⁶Wektu dina setu liane, Gusti Isa Almasih mlebu maring tempat ibadah terus mulang, nangkono ana wong sing mati tangan tengene. ⁷Para ahli Taurat lan wong Farisi saka ngamat-ngamati Gusti Isa Almasih, embok-embok deweke nambani wong pada dina setu, supayane deweke ulik alesan sing kanggo nyalahna deweke. ⁸Nanging deweke ngerti pikirane wong-wong terus ngomong maring wong sing mati lengene: “Tangio ngadeg ning tengah!”, terus wong mau sanalika tangi lan ngadeg.⁹Terus Gusti Isa Almasih ngomong maring wong-wong: “Aku takon maring koe: singndi di ulih naken setu, gawe apik gawe Allah, nylametaken nyawane wong apa mateni?” ¹⁰Sawise deweke deleng sakubenge maring kue kabeh, terus ngomong naken maring wong sing maring nenehna tanganmu, wong kue nuruti perentahe Gusti terus mari sanalika tangane masi total. ¹¹Mulane deweke, kesuh gede deweke kumpulan perkara sing dilakokna maring Isa Almasih.¹²Nang wektukue Isa Almasih lunga nang gunung kanggo dodonga tekan wengi la dodonga maring Allah. ¹³Wektu dina awan la ngundang murid-muride maring Isa Almasih, terus milik antara ne sekang antarane koe kabeh wong kang disebut murid-muride.¹⁴Simon sing aga di parengi jeneng Petrus lan Andreas serolas Simon, Yakobus lan Yohanes, Filipus lan Bartolomeus, ¹⁵Matius lan Tomas, Yakobus anak Alpius lan Simon sing disebut wong Zelot, ¹⁶Yudas anak Yakobus lan Yudas Iskariot kang ing tembe laku cidro.¹⁷Terus deweke mudun karo kue lan mandeg nang pangkonan sing rata : nangkono, ngumpul bareng murid-muride lan akeh wong liane sing pada teka Yudea lan Jerusalem lan saka pante Tirus lan Sidon. ¹⁸Wong-wong pada teka arep ringkokna Gustine lan pingin di tambani penyakitne, uga wong-wong kerosukan roh-roh jahat nganti di Masekna. ¹⁹Wong akeh padha usaha kepingin ngemek deweke sebab ana kuasane Gusti sing metu saka Gusti lan wong-wong kabeh padha di tambani.²⁰Gusti Isa Almasih deleng murid-muride terus ngomong: Mesti seneng bangethe koe wong sing larat sejatine yen koelah sing duweni keratoning suarga. ²¹Mesti seneng bangethe koe sing siki agi laper sebab koe arep di cukupkaken mesti seneng bangethe koe sing siki agi nangis koe bakalan arep ngguyu.²²Seneng banget koe, yen lantaran anak Allah wong sengit marang koe lan yen wong-wong padha nyatroni koe, lan gawe pitnah marang koe terus ngalarang jenengmu kanggo dugunakna sing Allah. ²³Padha sing seneng wektu kie lan sing bahagia sing sebenere upahmu gede banget nang suarga lantaran nek kaya koe nenek moyangnge deweke wis pernah nglakokna maring para nabi.²⁴Nanging celakalah hekoe wong sugih lantarane koe sugih wis ulih kesenangan. ²⁵Cilakalah koe sing siki wis wareg lantarane koe arep celakalah koe sing siki padha ngguyu sebab koe bakal kesedihan lan tangisan.²⁶Celakalah koe yen kabeh wong nguji koe lantaran nek nenek moyangmu wong-wong wis pernah lakokna maring nabi palsu.²⁷Tapi maring koe sing ngringokna aku , Aku ngomong sayangilah musuhmu, berbuat guwe apik maring wong sing nyengkit maring koe. ²⁸Jaluk berkah maring wong sing ngutuk koe, dongakna bae wong sing ngutuk koe dongakna bae wong sing ngomehi.²⁹Sapa sing pipimu sebelah lekna uga maring wonge pipimu seng tengen lan sapa sing jiot jubahmu, jorna deweke jiot keamkimu. ³⁰Wekna bae maring saben wong-wong sing jalak maring koe: lan ajangati di jaluk maning maring wong sing jiot barangmu.³¹Kaya dine koe pingi sunyane wong gawe apik maring koe, lakokna ngakaya maring wong akek. ³² Yen koe nyayangi wong sing nyayangi kow kira-kira apa jasamu, yen wong-wong sing berdosa nga nyayangi maring seweke. ³³Yen koe gawe apik maring wong sing gawe apik maring koe, kira-kirane apa jasamu, wong-wong sing padha dosa nga gawe sing kaya ngeneh ³⁴yen koe ngutangna barang maring wong yen koe ngarep-ngarep arep nampa sesuatu sopo deweke, kira-kira apa jasamu? Wong-wong sing dosa supayane deweke nampani maning sing padha bae.³⁵Tapi koe, melasilah musuhmu lan lakoniapik maring deweke nyelang karo ora ngarepi bulasane, mulane upae arep gede lan koe arep dadi bocah-bocah Allah sing maha duwur, sebabe kaya apik maring wong-wong ora ngerti matur nuwun lan maring wong-wong jahat. ³⁶Kudune koe murah ati padha kaya Ramamu sebenere murah ati.³⁷Aja koe ngakimi mulane koe behora arep di hakimi lan aja koe ngukum mulane kue ora arep di ampuni.³⁸Ngowei lan koe arep di wei : sing timbangane sing apik, sing di padetna, sing di oyag lan sing templek maring jaba, arep di kotone, maring koe.³⁹Isa Almasih ngomong nang ibarat maring deweke : apa bisa wong buta? Udu ke loronge arep mang jero jeglongan. ⁴⁰Salah sijine wong murid ora lewih kang gurune, tapi sapa wonge sing uwis tamat pelajarane arep padha karoo gurune.⁴¹Lahdeneng selembar nang jeso mata sedulurmu, umpamane balok nang jero mata, meripatmu dewekan ora ngerti? ⁴²Kepriwe koe arep ngomong maring dulurmu : Tunggalmu, wislah aku ngetokna selumbar sing ana nang jero matamu, padahal balong sing nang jero matamu padahal balony sing nang jero meripatimu koe ora deleng? He wong lembo, metulah disid balok nang sipat mu mulane koe arep deleng sing jelas.⁴³Mulane ora ana wit sing apik sing ngasilna woh sing woh sing apik. ⁴⁴Sebab samben wit di kenal nang wohe mulane nang semak duri wong sing ngepet ora nang duri ngepe wahe anggar.⁴⁵Wong sing apik ngtokna barang sing nang keuangan apik lan orung sing jahat ngetokna barang sing jahat nang keuangan sing jahat malani sing di ucapne lambane meluap nang atine.⁴⁶Deneng koe ngomong maring aku : Tuhan, Tuhan padahal koe ora nglakoni apa sing aku ngomongna? ⁴⁷Samben wong sing poka maring – Aku lan ringokna omonganku karo nglakoni – Aku arep nyatakna sing koe karo sapa sing padekna. ⁴⁸Pada bae karo wong sing ngadepna umah: wong kue jeroni jero jero lan ngsogna dasare nang duwur waktu sewaktu teka banjir bah lan banjir tekang umah gue, umah gue ara arep di oyagna mulane umah kue pergua.⁴⁹Siapa bae sing ringokaken omongan-Ku, tapi ora melakoni koe padha karo wong sing ngadegna umah nang duwur lemah tanpa dasar sewektu banjir melandani, umah kue cepet rubuh lan dasat kerusakane.

¹Seuwise Isa Almasih ngomong nang ngarep wong akeh melebu deweke maring kapernaum.²Nang kana ana wong siji perwira sing dueni siji Gusti. Sing banget diajen-ni Gusti kue agi mriang lan garep wati. ³Nalika perwira kue krungu ngenani Isa Almasih deweke ngonkon usong tua-tua Yahudi maring deweke kanggo joluk supaya deweke teka lan marekna deweke ⁴Deweke teka maring Gusti lan rambi banget deweke jaluk tulung-ne omonge: “Deweke layak deweke tulung.” ⁵mergo deweke melasi bangsa deweke lan koe bae sing menanggung bangunan umah ibadat Inyong.”⁶Terus Isa Almasih lunga bareng-bareng karo deweke nalika deweke ora adoh maning sekang umah perwira kue. Perwira kue ngongkon batur-bature banggo ngomongna maring deweke: “Tuan aja susah-susah mergo inyong ora layak nrima Tuan nang Yero umahku.” ⁷mergo kue inyong bae nganggap-pe awak-ku ora layak enggo teka maring-Mu. Tapine omongna bae sepotong omongan mulane abde: kue arep mari, ⁸Mergo inyong dewek siji wong bawahan. Lan nang bawahan Ku ana bae prajurit seumpama ngomong maring maring salah siji wong prajurit kue mangkat! Mulane deweke mangkat gawek-Na.”⁹Seuwise Isa Almasih krungu kue. Deweke gumun arep koe lan agi minger maring wong akeh sing nututna deweke ia ngomong: “Aku ngomong maring koe Iman segede kie ora pernah Aku temon-ni sepisan kue nang antar wong Israel!” ¹⁰Lan seuwisse wong-wong sing di kongkon kue balik maring umah diulihna hamba kue wis ketemu sehat!¹¹Seuwise Gusti Isa Almasih lungo maring kota sing jenenganne Nain. Murid-murid-Nya lunga bareng-bareng kare Gusti Isa Almasih, lan iya wong akeh batir gembrudung. ¹²Seuwise Gusti cedek lawang gerbang kota, ana wong mati di popong mengjaba, bocah lanang, bocah siji biyunge sing wis randa, lan akeh wong seko kota kue barengi randa kuwe. ¹³Lan seuwisse Gusti deleng randa kuweh, ati e gemeter saking banget melase, banjur Isa Almasih ngediko maring dewek ne: “aja nangis!” ¹⁴karanje dekki usungan kuwe Panjenengane ngemek lan sing mikul mandeg, Panjenengane ngen diko: “Hai bocah enom, Aku dawuh marang kowe tangio!” ¹⁵Mbanjur tangi wong kuwe lan jepong di kawiti ngomong-ngomong lan Isa Almasih ngawehna maring ibune.¹⁶Kabeh wong kuwe ke wedhen lan koe kabeh ngeluhurnag (Allah), kambi ngemong: “siji nabi gede wis (jumeneng) nadheg nang tengah-tengah karo,” lan “Allah wis nuweni umate. ¹⁷banjur sumebar kabar ngenani Gusti Isa Almasih maring sluruh tanah Yudea lan sekitare.¹⁸Weku Yohanes ulih kabar ngenani kedha dhian kue seko murid-muridDe, ¹⁹Yohanes ngundang wong loro seko antarane merentoh natur-natur maring Gusti punapa paduka ing kang pada rawuh punopo tesih kedah ngentosi sane ipnun? ²⁰Waktu wong loro leuwe ngadep maring Gusti Isa Almasih. Kowe matur: “Yohanes pembaptis merentah koro enyeng pitaken (Tuhan Isa Almasih): arep teka iku ataula budune enyong nunggoni wong siji liare?”²¹Wektu kuwe Isa Almasih marekna akeh wong sekang segala penjakit lan kesusahan lan sekang roh-roh jahat, lan panjenengaNe maringi pandheleng maring kabeh wong picek. ²²Lan Isa Almasih njauri deweke: “Lunga lan omongna karing Yohanes apa sing di dheleng la koe krungu: wong picek dheleng, wong lumpuh melaku, wong kusta mari, wong budeg, krungu, wong mati di gugah lan wong ora duwe di kabarna apik. ²³Lan bungah wong sing ora dhadhi gela lan murungna Inyong.”²⁴Seuwise kongkonan mangkat Yohanes kue mangkat di kawiti Isa Almasih ngomong maring wong akeh ngenani Yohanes: “Nggo apa kowe lunga maring ora-ora samun? Dheleng paring sing endag angin nganah ngneh? ²⁵Nangapa kae lunga? Dheleng wang sing pakaianne bagus? Wong sing pakaianne apik lan sing urip mewah panggennane nang istana raja. ²⁶Dhadhi go ngapa koe lunga? Dheleng Nabi? Bener, lan Inyong ngomong maring koe, mbangkan lewih ketimbang nabi.²⁷Marga ngenani deweke ana tertulis: Dheleng, Aku merentah pesuruh Ku gisiti aku nggisiti Kowe, arep ngiap na jalan Aku wang ngarepi Kowe. ²⁸Aku ngomong maring kowe: nang antane deweke sing di lahirna nang wedhow ora ana sijir wong uga sing leeih gede kong padha Yohanes, mung sing cilik jero kerajaan Allah Lewih gede sekang deweke.”²⁹Sekabeh wong akeh sing karungu ngomong-Na, melebu maring jaluki cukai trima kesaean Allah, dhadhi koe kabeh wis ngeweih aku diadusi koro Yohanes. ³⁰Ananging wong-wong Farisi lan ahli-ahli Taurat moh maksud deutllah ngarepi dewek koe kabeh, jebabe deweke ora gelem dibaptis nang Yohanes.³¹Omong Isa Almasih: “Kambi apa kuwe sing di umpamakna wong-wong sekang golongan kige lan kambi apa kuwe iku padha? ³²Deweke iku seumpamane bocah-bocah sing jepong agpasar lan sing pada njerit: Aku dhamu seruling nggokewe, ananging kowe ora ngibing, aku tembang tembangan susah, tapina kowe ora nangis.³³Marga Yohanes teka, deweke ora mangan roti lan ora ngujuk anggur, lan kowe ngomong: Kelebon setan. ³⁴Seuwise Anak Menungsa tekan, Deweke mangan lan ngumben, lan kowe ngomong: Di dhelenga, kuwegrang sangan lan pengumbe anggur, batire penitor cukai lan wong nang dosa. ³⁵Ananging kawicak sananing ulih kabeh wong sing nerimane.”³⁶Siji wong Farisi nyeluki Isa Almasih ngge teka mangan nang uincah Isa Almasih teka mengumah wong Farisi iku, terus jepong mangan. ³⁷Nang kota iku ana wong wedon sing kondang sebabe siji wong dosa wektu kue wedon iku ngurunukna, yen Isa Almasih agi mangan nang umah wong Farisi iku, tekalah ia nggawa gendul marmer isi leng wangi. ³⁸Agi nangis deweke lunga jangleng nang buritn Isa Almasih edek sikitla, terus nelesi samparamne kara banyu matane lan di usapi kelawan rambuten, terus ia ngambung sampara-Na lan ngelengani kambi lenga wangi kuwe.³⁹Wektu wong Farisi sing ngundang Isa Almasih dheleng bab kuwe Ia ngomong jero atine: “Nek panjenenganane kiye nabi, mesti Deweke weruh, sapa boe lan weruh apa koe wong wedhen sing ngemek samparane Gusti Isa Almasih kuwe: mesti ngerti Ia nek wong kue dosa.” ⁴⁰Gusti Isa Almasih terus ngendilo maring deweke: “Simon, ana perkara sing arep di omogna maring kowe.” Simon mang suli hature: “Sumang ga kapangan dikaken, Guru.”⁴¹”Ana wong loro kang pada duwe utang maring wong kotang sing siji lima ngatus. Sijine seket dinar. ⁴²Sarehne ora bisa njaur, mulane potang banjur lilak ena utange wong lore mau. Wong loro kuwe sing endi sing lewih tresna maring Deweke?” ⁴³Atur wong sulane Simon: “Njong kira deweke sing lewih akeh di ilanga utangnge.” Omong Isa Almasih maring kowe: “Bener penemu mu kue.”⁴⁴Lan karo dheleng karo wong waghen kue, Ia ngomong maring Simon: “Koe dheleng wong wadon iku? Aku melebu maring umaeh tapi koeora ngewehna Aku tanyu enggo ngumboh sikihku. ⁴⁵Koe orangambung Aku , tapine agi Aku melebu ia ora liren-lirenna ngambung sikil-Ku.⁴⁶Koe ora ngele ngani sirohKu kombi lengo tapine deweke nglengani sikil-Ku karo lenga wangi. ⁴⁷Sebab kuwe Aku ngomong maring koase dosane sing okeh iku wis diampunni, sebab ia wis akeh gawe apik. Tapine wong sing sendik dingamparani sending bocia gaweni apik.”⁴⁸terus Ia ngomong maring wodhon kuwe: “Dosamu wis dingampurani.” ⁴⁹Lan deweke, sing jepong mangan bareng Isa Almasih, dipikir jero ati deweke: “Sapa bae Ia kige, dheneng Ia ulih ngampurani dosa?” ⁵⁰Wis Isa Almasih ngomong maring wong wedhen iku: “Imanmu wis nyelameti kowe, lunga kambi slamet!”

¹Ora sesue gue Isa Almasih mlaku ngilinngi mengkota mengkota mengdesa mengdesa memberitakan Injil kerajaan Allah. Kerolas muride bareng-bareng karo Kae, ²lan mbreng sepirang-pirang wong wadon sing us di morekna sekang roh-roh jahat utawane semacem penyakit yaiku Maria sing di sebut Magdalena sing ulis di losna nag pitung roh jahat, ³Yohana istri Khuza bendahara Herodes, Susana aken wadon liya. Wadon-wadon giye nglayani rombongan gue karo kesuginane deweke.⁴Wong ake rame-rame teka, yaiku wong, sing ring kota meng kota ngabungna maring Isa Almasih ngonjong marang ibarat: ⁵Sebenere wong nyebar metu go njebarna winih marang waktu sing nabur sebagian winih tiba nang pinggir dalam didek nang wong ian manuk-manuk hawa mangan sampe nteng. ⁶Sebagian tiba nanglema sing berwatu watu lan se uwise une dadi garing ora olin bangu.⁷Sebagian tiba nang tengah semak duri lan urip bareng-bareng lan ndepetna sampe mati. ⁸Lan sebagian tiba nang lemah sing apit, lan seuwise erep wo satus lipat, sowise ngomong miki Isa Almasih ngomong sapa ndueni kuping ngo-ngo ringngokna sekutuhne deweke ringnokna.⁹Murid-muridde tokoh ringkue apa maksud parkae. ¹⁰Terus jawab: “Ringkoe ngewai karunia go ngerteni rahasia kerajaan Allah, tapine maring wong lia hal kue dikaparna nang ibarat supatos de sepisan deleng kae ora deleng lan sepisan ringokna kae ora ngerti.¹¹Giela arti ibarat kue: wini kue ialah sabdane Allah. ¹²Sing tiba nang pinggir dalan gue ialah wong sing uis ringokna seuwise teka Iblis terus jikot sabdane gue na jero ati supatos kae aja ngandel lan diselamatna. ¹³Sing tiba nang lemah sing berwatu-watu gue ialah wong sing seuwise ringokna firman gue nrimakna karo seneng tapi kae ora ngoyot, kae ngandel sedela bae lan nang masa jejel kae ngurtet.¹⁴Sing tiba nang semak duri ialah wong sing wis ringokna firman gue lan nang tuwuen seuwise kae kejepit nang kuatiran kesugihan lan kenikmatan urip engane kae ora wong sing mateng-mateng. ¹⁵Sing tiba nang lema sing apik lan ngetokna firman gue mbenahi nangati sing apiklan ngetokna who ketekunan.”¹⁶Ora ana wong sing ngalakna damar terus nutupi karo tempayan utana nempatna nang ngisor tempat turu, tapi kae nyero uma Isa ndeleng sinare. ¹⁷Sebabe ora ana masalah sing di sembunyikna sing ora arep ngiti diworo-worokan. ¹⁸Mulane gue gatekna cara koe ring okna mulane sapa sing nduweni yang kae arepdi wei tapi sapa sing ora nduweni kang ring kae arep njiot uga apa sing kae anggep ana ring kae.¹⁹Bingunlah sedulur-sedulur Isa Almasih teka maring kae nangging dweke ora bisa olin kae mulane wong akeh. ²⁰Wong ngabarna ring kae biyungmu lan sedulur-sedulurmu ona nang njaba lan pengen ketemu korokop. ²¹Tapi kae menjawab deweke bingungmu lan sedulur sedulurku iyalah deweke sing ringokna firman Allah lan nglakokna.²²Salah sawijining Isa Almasih numpak ring ngero perahu bareng-bareng karo murid-murid lan are ngommong deweke Agulah dluk lungga ring pinggiran danau terus lunga deweke. ²³Lan pas deweke agi belayar Isa Almasih sekoyong-koyong madun tautan ring danau isa perahu gue kemeblon banyu deweke ana nang cilaka.²⁴Mulane kekalen murid-muride nangikna kae jerene, “Guru, Guru dewek mati!” Kae beh tangi terus ngomelin barat lan banyu sing ngamuk gue lan barat lan bangu gue reda lan danan dudi tedu. ²⁵Deweke maring deweke: Nang ndi kepercayaan mu? Mulane medilah deweke lan gumur terus ngomong maring wong sing liya: “Sapa sejatine wong giye, Deweke awen prentah maring barat lan banyu deweke taat ringkae?²⁶Terus teran Isa Almasih lan murid-muride nang lemah wong grasa sing letakke nang perena Galilea. ²⁷Seuwise Isa Almasih manjat ringdarat, tekalan wong lanang-lanang nang kota gue nekani kae. Wong kue dileboni nang setan-setan lan wis sue kae ora klambenan lan ora tinggal nang uma tapi nang kuburan.²⁸Sewektu kae ndeleng Isa Almasih kae melung-melung terus tiba nang hadapan lan ngomong karo suara seru “Apa urusanMu karo aku, hai Isa Almasih Anak Allah sing Mahatinggi? Aku mohon ring koe supados koe aja nyiksa aku”. ²⁹Deweke ngomong kaya ngegne sebabe Isa Almasih prentah roh jahat gue metu ring wong gue mulahe sering roh gue di larak-larak kae nang kane go njago kae dirante lan dibelenggo terus kae memutuskan sebagian pengikat gue ring tempat-tempat sunyi.³⁰Lan Isa Almasih takon ring kae “ sapa jenegmu jawabane “Legion” mangkane kae kelebon aken setan. ³¹Terus setan-setan gue memohon ring Isa Almasih supados kae uja prenta deweke mlebe ring njero jurang maut.³²Analah nang kono seakene gedo babi agi goleti panganan nang lereng gunung terus setan-setan gue njaluk ring Isa Almasih supados koe ngenalna deweke ngeleboni babi-babi gue Isa Almasih ngabulna permintaan deweke. ³³Terus metulah setan-setan gue nang wong gue kawanan babi gue terjung ring tepi jurang mengjero danau terus mati lemas.³⁴Sauwise wong sing ngurus si babi-babi gue deleng apasin uis dilakoni deweke melayu terus ngabarna hal gue lan kota nang desa-seda sekitare. ³⁵Lan metula wong gue deleng apa sing kuis dilakoni deweke tegaring Isa Almasih lan deweke nekani wong sing uwis di tinggalna. Setan-setan gue jangong nasi kile Isa Almasih. Kae uwis lambenan lan uwis waras ulane wetlila deweke.³⁶Wong-wong sing uwis delem dewekan hal gue ngabarna ring deweke kepriwen wong dirasuki setan gue diselamatna. ³⁷Terus sekampean penduduk daerah Gerasa jalu ring Isa Almasih supaya Kae ningalna deweke sebabe deweke saking wetine wulane manjatlah kae nang rau terus-terus ngelayat maning.³⁸Lan wong sing uwis ditinggalna setan-setan gue jalo supados koe diolinah nyertai tapi Isa Almasih mrentah hai lunga jerene. ³⁹Mbalekla ring rumamu lan dikabarna segalane masalah sing uwis dilakukna alat prenta mu. Wong kue pelunga kupengi kapehan kota lan kabarna segalane apa sing uwis di lakokna nang Isa Almasih.⁴⁰sewaktu Isa Almasih balik wong ake nyamputae sebab deweke kabehan na anti Kae. ⁴¹Wulane tekane wong sing jengene Yairus kae sebenar das uma ibadat sambil sujut nang arop sikile Isa Almasih kae jalu maring deweke supayane gusti Isa Almasih teka maring mahe. ⁴²Wulane anak waton sing sicine sing umure urang lebih dualas tahun wis me mati sajrone perdalanan maring menana Gusti Isa Almasih di seksek wong ake.⁴³Boca watun nao sing kenang lara rolas taon lawase kenang lara. ⁴⁴Pendarahan sing rabisa ditambani sapabae deweke ngerti gusti Isa Almasih sopo guri terus ngemek pinggir jubahE lan sanalika gue larane mari.⁴⁵Isa Almasih ngomong, “Sebenarnya sapa sing ngemek Aku? Lan deweke ora ana lakoni Petrus ngomong: “Guru, wong akeh nlilingi lan ngempet-ngempet Guru.” ⁴⁶Nangi Gusti Isa Almasih ngomong ana wong wing ngemek Aku jalarah aku rasa ana kuasa metu saka awaKu.⁴⁷Sewektu wong wadon mau beru yen perbuatanne ketenger deweke teka aro kemeteran sujudlah nang harpe ngabarna ring wong akeh apas sebenere kae nekani hae lah sebenere kae sanalika mau terus mati. ⁴⁸Bulane jerene wadon gue : hae anakmu Imammu uwis nyelamatna koe, lungalah taro selamat.⁴⁹Sewaktu Isa Almasih ngomong tekalah wong na keluarga das umah ibadat gue lan ngomong : “Anakmu uwis mati, aja maning nyusakna-nyusakna Guru.” ⁵⁰Engane Isa Almasih tringokna lan ngomong ring Yairus: “Aja wedi ngandel bae lan anakmu arep slamat.”⁵¹Sertekane nang umah Yairus, Isa Almasih ora ngulikna wong pun melo lepuh haro kae seupahma Petrus, Yohanes lan Yakobus bapak lan anak gue karo bionge. ⁵²Kabehan wong nangis lan nileng anak gue arep engane Isa Almasih ngomong: “Aja nangis kae orang mati tapi turu”. ⁵³Deweke guyuni ae, bulane keweke ngerti sebenaere anak gue wis mati.⁵⁴Terus Isa Almasih jekel tangane anak gue lan ngomong jerene hei anak tangilah. ⁵⁵Bulane mbaleklah anak kue lan serapunge kue bae bangkit ngedek terus Isa Almasih prenta deweke ngewai anakke kue mangan. ⁵⁶Lan ngumunlah wong tua anak kue engane Isa Almasih larang deweke berita kakek maring sapa bae apasing uwis dilakokna kue.

¹Isa Almasih njelud rolas muride, terus aweh tenaga lan penyakit-penyakit. ²Lan kie prentahe deweke nggo ngomong na kerajaan Allah lan ngo marekna wong.³Jerene karo deweke ajang gawa apa-apa nang njerone dalan tongkat aja gawat tongkat karo panganan, roti karo duit loroh wujude klambi. ⁴Lan seumpamane koe wis ditrima nang njrone deweke umah ninggalna nang kono tekan koe mangkat sekang kono.⁵Lan gerana ngger anak wong ora bener nrima koe mentuk bae sekang kota deweke lan diresiki kotorane nang sikilmu seteruse pengertiane ngadep idewek. ⁶Terus lunga deweke lan deweke puter-puter ngupengi desa karo ngomong-ngomong na Injil lan marekna wong mriang nang endi-endi nggon.⁷Herodes Rajane wilayah krumu sekabhane sing dadi Herodes dweni rasa kuatir seteruse anawong sing ngomongna nek Yohanes urip manig kang antara wong mati. ⁸Ana maning sing ngomong nak nek Elia wis keton maning lan anamaning singomongna wong sekang nabi-nabi disit uwis urip. ⁹Tapine Herodes ngomong Yohanes uwis tek kethok endase sapa sepangon kuwe sing ngomongna klakuan sing sebenere sapa mau-maune seteruse deweke brusaha supaya bisa ketemu karo Isa Almasih.¹⁰sebalike rasul-rasul kue ngomongna karo Isa Almasih apa sing deweke kerjakna terus Isa Almasih ngawa deweke lan nginggir mengsebelah lor sing bareng betsaidah sebisane ulih deweke karo koe. ¹¹Tapine wong ake kewenangan terus nelu inyong deweke diwei deweke lan ngomong-ngomong karo deweke soal kerajaan Allah lan deweke marekna wong-wong sing ngatekna keslametan.¹²Sewijine dina molai wengi nekani rolas muride deseteruse lan dese-dese saubenge bije terus ngolebi enggon sing sepi. ¹³seterusnya Ia ngomong karo deweke koe terus aweh deweke mangan deweke semaur sing ona pada karu aku. Ora lewev sekang pada lima roti lan loro deweke semauur: “sing ona poda aku ora leweik sekan lima roti lan loro iwak mang sude aku lungatuku pangan go wong akeh” ¹⁴ning kono kira-kira anali limewu wong lanong terus ia ngo mongkaro murid-muridNe “ di prentade weke ngegong bumpul kumpul kira-kira lima sebet wong singkumpul.¹⁵Murid- murid nyalono lan prenta babeh waakeh luwe njegong. ¹⁶Lan seuwise ia njikot lima roti kuwe lan loro iwah, kawe ia ndengan menglangitnyomongna, berkat terus ngremah ngemuk roti kawe lan dewekna karo murid-muridNe emen diwekna wong akeh. ¹⁷Lan deweke sekabeh mongan tebah wareg seterusi di kumpulna. Ketekon ketok roti sing lewih rolas wabul.¹⁸Sawijining dina wektu gusti Isa Almasih lagi ndonga dewekan keteban murid-muride sebenere terus ia takonkaro deweke ngomong wong abeh sopo aku sih kije.” ¹⁹ngomong deweke” Yohanes tubang baptisan uga ana sing ngomon aken Elia ana ugo anasing ngo mongaben Nabi-nabi disid uwis urip”.²⁰Isa Almasih takon karo deweke, “sbenere aku sepasih Petrus mesias kan Allah. ²¹Terus ngrarang deweke, karo seru mendeweke aja mbritakna hal giye aring sapa bae. ²²lan Isa Almasih ngomong ana menusa kudu nanggung akih kelang sani lan lelak nong tuwa Imam-imam sirah lan Ahlih-ahli taurat dipateni lan dibangkitna nyong dino ketelu.”²³Jerene aring deweke kabena samben ewang sing gelem ngikutiaku kae kudu. Nalak deweke mikul salipe samben dino lan melu aku. ²⁴Mulane sopo ewonge gelem njametno jowene kae arep. Ngilang no njewane tapi sopo ewonge kelongan ngawane mulane aku” boe njelamet aken. ²⁵Apa gunane ulih kabean dunia tapi kae mateni akoweni ngrigikns awake dewek.²⁶Sebabe sopo e wonge isin, mulane lan omonganku” arab menungsa kudu arep isin mulane wong kuwe wong kuwe nek sumpamene kae teka mbesak nangkemal jaane lan btenoaan Rama lan malekat-malekat kudus. ²⁷Aku ngumong aring kowe : sebenere antarane wong sing teka nang kene anasing ora arep mati sudurunge ndeleng Keraton Allah.²⁸kira-kirane walu dino, seuwise sebabean segalen pewulongon, Isa Almasih ngawa Petrus Yohanes Yakobus terus mandjat aring nduwur gunung nggu ndonga. ²⁹Sewektu kue, agi ndunga kue rupa raine gonta ganti lan blam bine dadi putih kemegahan.³⁰Lan beton wang laro ngomong lambikae Musa lan Elia. ³¹Kelorone ngetona awake nangketesnaa ketesnane; lan ngomong aringtuju ana lungane singarep dijuluki nony Yerusalem.³²Sedela kuwe Petrusl a batin batire uwis turune lan sewektu deweke tangi deweke ndeleni Isa Almasih nang ketes nane lan wong lore sing ngadeg nany pereke buwe. ³³Lan sewektu wang laro kuwe arep ninggolna Isa Almasih. Petrus ngomong aring”. Guru kepriwe besenengan aku nang tempat keje.³⁴Sementara kae ngomong kabije tekalah lamuk nlindungi deweke. Lan sewektu. Deweke mblebu rinjero lamuk kuwe wedilah deweke. ³⁵Mulane ngringokna suwana nang jero lamu kuwe sing ngomong: “Kijelah anakku sing Kupilih, ringoknaKae. ³⁶Sewektu sawara kuwe krungu ngeton Isa Almasih tinggal deweken lan murid-murid kawe ngumpetna lan sewaktu kuwe deweke ora ngabarna aring sapa bae apis uwis deweke ndeleng.³⁷Dina esuk esuke sewektu deweke madun nang gunung duwe tebelal weng sing abeh rame- rame nekoni Isa Almasih. ³⁸Wong-wong kon wong akeh buwe ngomong jerene guru akutulung supados kowe kowelitik anaku. Sebabe kaesebenere siji neanaku. ³⁹Sewektu-wektu kae di serang roh, terus ndadokkae melung-melung lane roh kawe diojogojona marikna cangkeme ngumprub. Roh kawe terus bae njibsa bae lan arep arep ora gelen ninggalna kale. ⁴⁰Lan aku wis. Nyalub aring murid-muride supados deweke ngurak ruh kawe tapi deweke ora bisa.⁴¹Mulane jere Isa Almasih hekowe gabungan sing ora nganoled lan sing besasar sepera suwene maning aku kudu tinggal nang aterane kowe lan sabar aring kowe gawo anakmu maring nyeneh. ⁴²Sawektu anak kawe mereki Isa Almasih setan kawe manting na maring lemoh lan ngorong ngorogna tapi Isa Almasih ngusir roh jaat kue kano seru lan nyembuh na anak kawe teras mbalekna aring ramane.⁴³Mulane gumun kabeh wong duwe mulane godonge Gusti Allah. Sewektu kabean wong kue tesih gumn mulane kabean sing dilakoni Isa Almasih ngomong aring murid-muride: ⁴⁴Ringokna lan gatekna, sebabean omonganku kije anak menungsa arep diwena nang tangan manungsa. ⁴⁵Deweke orangerti omongane kue sebeb artine ngumpetna bagi deweke mulane deweke ora bisa, ngertini lan deweke orawani naboni arti omongan kuwe deweke siapa yang terbesar diantara para murid.⁴⁶Dadi kedadean reang karo murid-murid Isa Almasih kue sapo sing paling gede deweke. ⁴⁷Tapi Isa Almasih ngerti pikirane deweke diweke jukut wong cilik didelengna nang pinggire. ⁴⁸Deweke ngomong karo kue wonge sapa sing ngelang bocah kiye ngango jenengku deweke ngelang aku lan wong sapa njelang aku ia njelang di weke sing ngulang aku dadi sing cilik di antarane kue sisan gawe deweke sing paling gede.⁴⁹Yohanes ngomong, Guru aku deleng wong ngusir setan. Nganggo jeneng mulalu aku gegah wong kue jane kue udah pengikutku. ⁵⁰Isa Almasih ngomong dewekeoga kue wedi sebab wong sapa ora nglawan kowe iga kue tanggun ngamu.⁵¹Deweke tekan wektune dinjunjung surga dewekengara delengane kanggolunga ke Isa Almasihalem. ⁵²Deweke ngiring pira-pira utusan aja disiti dewek. Deweke kue lungga terus mblembu desa wong Samaria kanggo njeapna segalane. ⁵³Tapi wong-wong Samaria, kue ora nrima kue deweke mlakune Yerusalem.⁵⁴Sing wong loro muride kue yakuwe Yakobus koro Yohanes ndeleng kue deweke ngomong “Tuhan apa Kue delem supayo aku prentah geri mudun sekang langit kanggo materi deweke. ⁵⁵Tapi deweke arep ngomong kue. ⁵⁶Terus deweke lunga mengdesa liane.⁵⁷Sawise Isa Almasihkaro muride nutungna mlakure deweke ngomong wong sirang tengah dalan karo Isa Almasih, aku arep melu mengendi boe lunga. ⁵⁸Isa Almasih ngomong karo deweke serigala duwe gon lan burung duwe umah. Tapi anak wong ora duwe enggo ngebruk deweke.⁵⁹Terus deweke ngomong karo wong lia melu maringaku tapi wong kue ngomong ulihaku lunga miyen ngubur bapaku. ⁶⁰Tapi Isa Almasih ngomong karo kue jorna wong mati ngubure wong mati tapi mengko lunga lan britakna kerajaan Allah ning ngendi-ngendi.⁶¹Lan wong lia agi ngomong aku arep melu kuwe Tuhan tapi ngijini aku pamit disit karo keluargaku. ⁶²Tapi Isa Almasih ngomong, angger wong sing siap kanggo mbagok, tapi alih nane Buri ora layak kanggo kerajaan Allah.

¹Deweke’ sekang pada kowe Tuhan nuduh pitung puluh bmtir sing terus mengungang dewe ken donga ndonga ndisiti maring kota maring panggonan sing arep ditiliki. ²Ngomong ngomong maring diweke acara pacen akeh tapi begawehan sending deweke’ kuwe’ jaluklah. Maring Tuhan sing nduwe supaya diweke aweh. Pegawehan pegawehan kanggo kowe’.³Lunga sebeneke’ aku ngungang kowe’ kaya bocah wedus nang tengah wedus. ⁴Aja nggawani di eman-eman karj bekal karo kosut lan aja aweh kabar karo sapa, bae ‘sesuwene’ sesuwene’ malku mlaku.⁵Angger kowe mlebu ngumah ngomong sing lewih slisit ngomong sing apik maring amoh hiye. ⁶Anggerana wong sing bagus nampani rembugan sing apik deweke sesuwene’ manggon nang nduwere’ diweke ora sesuwemu kuwe bali amaring kowe’. ⁷Tinggalen maring umah kawe’ madang karo nginum apa sing diwekena wong maring kowe’ sebab wong njambul gawe’ pantes ulih upahe’. Aja pindah pindah umah.⁸Angger kowe mlebu maring jero kota lan kowe’ ditampaninang koro. Panganen sing diwekena kowe’ ⁹Lan marikna wong sing meiyang singana nang kono. Lan omongna maring deweke’, nggone Alloh uwis edek karo kowe’¹⁰Tapi kowe angge mlebu maring kota. Lan kowe ora ditampa nang koro. Lunga mlaku mlaku dalan kota kuwe’ ¹¹Angger labu kotane sing nempel aring sikilkumu aku delengnanngarepmu tapi geleti kiye pegawean. Alloh wis pedek. ¹²Aku ngomong karo kowe’ pada dina kiye’ Sodom arep liwihinteng tanggu ngane’ da temimbang kota kuwe’.¹³Cilaka deweke Khorazim! Cilaka deweke Betsaida! Angger deweke’ ditirus dan di Sidon keneng mujizat-mujizat singkenannang tengah tengah kowe’ uwis suwe’ tobat lan berkabung. ¹⁴Jewehke’ arep pada nang hakim pegawe ane’ Tirus dan Sidon arep lewih gampang temimbang pegaweanmu. ¹⁵Lan deweke’ pernah (tahu, apa engko diunggatina tekan langit apa deweke’ ora dituruna tekan dunia (bumi) wongmati.¹⁶Omonge sapa deweke krungu aku omonge sapa ndak kowe’ deweke nolak aku lan omonge sapa nolak aku diweke nolak diweke sing prentah Aku.¹⁷Deweke kepitung puluh murid kuwe bali karo seneng-lan ngomong Tuhan karo setan-setan tunduk karo aku kanggo jenengMu. ¹⁸Terus omonge Isa Almasih maring: Deweke’ aku weruh iblis jatuh cepet sekang langit. ¹⁹Janne aku aweh kuasa aring aku tanggo ngincakl ngidek ula karo kala jengking lan kuasa kanggo kuat. Mungsuh berarti ora nana sing bahaya maring kowe’ ²⁰dadi kaya keye’ aja cilik ngati jane roh-roh Kuwe tunduk karokowe’ tapi senenge kowe jenengmu ana tulisane’ nang surga ngomong sukurlan seneng.²¹Pada waktu kuwe pada gembira Isa Almasih nang jero ne Roh Kudus lan ngomong aku sukur maring kowe’ Bapak Tuhan. Langit lan Bumi deweke’ kabeh kuwe’ deweke’ ngomong karowong loman lan wong. Ya kuwe’ Bapa aku ya kuwe sing wawuh karo kowe.²²Kabeh diwekwna maring aku maring Bapeku lanora nana siji wong sing ngertu sapa Bocah sejene Bape lan sapa Bapa. Sejene Bocah lan wong sing karodeweke’ Bocah kuwe’ ber kenan ngomo ngomong hal kuwe’.²³Sawise kuwe’ ngemutna Isa Almasih karo murid-murid de’ dewekan lap ngomong, “Senenglah mripat (mata) sing, weuh apa singkowe deleng. ²⁴Mulane aku ngomong karo kowe akeh nabi sing Raja pengin deleng apa sing. Di deleng tapi ora deleng na. Lan pengin kru ngu ape sing kowe’ krungu tapi ore ngrungokna.”²⁵Pada waktu kuwe’ ngadege wong ahli taurat nggo ngobe Isa Almasih. Ngomonge’ guru apa sing kudu gawe sing ulih urip sing getol. ²⁶Jawab Isa Almasih mering kowe’ apa sing ditulis jerone hukum taurat apa sing diwaca nang kana? ²⁷Jawab wong kuwe’ melasilah Tuhan Allahmu karowong segenap atimu, lan karo segenap awakmu, lan karo segenap kekuatanmu, lan karo akal rupamu, lan di melasi sepadane wong pada dirimu dewek. ²⁸Ngomonge Isa Almasih karodeweke’ ngomonge kuwe bener perbuat kiye engko arep urip.²⁹Tapi kanggo mbenerna awakewong kuwe’ ngomongkaro Isa Almasih lan sapa sama aku karo wong. ³⁰Jawab Isa Almasih jene’ wong sing turun (mudum) sekang Yerusalem ke Yerikho i deweke libe ke tangan penjamun yamun sing ora bae’ merompoknja entek entekan tapi sing kuwe’ ngantem sing uwis kuwe lunga setengah mati.³¹Kebenaran ara wong iman mudun liwat dalam kiye deweke weruh wong kuwe’ tapi deweke’ nglewati sekang sebrang dalan. ³²Dadi ana wong lewi teka’ nggon kuwe’ deweke weruh wong kuwe’ deweke’ nglewati sekang setrang dalan.³³Terus teka wong Samaria sing agi nang dalan. Nang nggon kawe’ deweke weruh wong kawe’ melas atine melas kasih ³⁴Iya lunga deweke’ terus nambani tatu tatune sawise deweke njeromi karo lenga. Karoanggur deweke ke ngunggah na wong kuwe menduwur tunggang dewek terus digawa maring nggin penginepan lan ngrumate’. ³⁵Kosonge deweke ngewehna lorone maring sing duwe’ penginepan lewih sekang kiye. Aku sing arep ngganteni anggek aku bali³⁶sapa antare’ wong telu keye jere omongmu pada bae manusia sekang wong sing tiba maring tangan penjamur kuwe’. ³⁷Wangsulane wong kuwe’ wong sing arep nuduhnemelas maring deweke’ omong Isa Almasih. Mengdeweke’ ya kuwelah. Kelakuane deweke’.³⁸Deweke Isa Almasih karu murid muride’ agi mlaku-laku teka ana sebuah desa wong wadin sing jenenge Maria nampa deweke’ nangomahe ³⁹wong wadon kuwe nduwe sedulur si jenenge Maria. Maria jagong edek sikil Tuhan terus ngru ngokna omonge.⁴⁰Agi Marta sibuk banget dilayani deweke omongan bae kon bantu aku. ⁴¹Diweke Tuhan menjawab Marta,,Marta deweke kewatir lan njusahna dewek karo akeh perkara, ⁴²tapi kursiji sing perlu Maria milih gongsing apik sing ora arep dijukut nang deweke.

¹Ing salah sawijining dina Gusti Isa Almasih agi ndonga nang panggonan. Sawektu rampung ndonga salah sijine muride ngomong maring dewake. Gusti aku warihi ngonga, kaya dene sing diajarna Yohanes maring murid-muride.²Jawabe Gusti Isa Almasih marang deweke: “Yen kowe ngonga, koyo ngene; Duh Gusti Rama kawulo ingkang wonten ing swarga, asma panjenengan wis kasucikaken, kratoning swarga wisteka wonten aku lan kowekabeh³Wenehana saben dinane panganan sacukupe. ⁴pangapurani saben wong sing nduweni salah marang aku. Lan aja nganti aku digawa sajrohine lelakon ala.”⁵Terus ngomong marang dewekan, yen salah sijine wong antara ne kowe, nang satengahe wengi, lunga maring umahe kancane karo ngomong” Hesedulur, aku diselangi Roti telu cacahe. ⁶Sebab salah dijine kancaku sing agi mlaku mampir meng umahku sejatine aku ora duwe apa-apa sing areptek sandingna marang kowe; ⁷wong sing nang umah kono semaur: aja nggangu aku, lawange wis ditutup, sebab aku karo anak-anakku we pada turu; yen aku ora bisa menyat ngewehna marang kowe. ⁸Aku ngomong marang kowe : senajan kowe ora gelem tangi ngawehna marang deweke, sabenere wong mau kancane jalaran deweke watake ora isinan, deweke terus tangi lan ngawehna marang deweke apa sing siperlukna.⁹Terus aku ngomong marang kowe : yen kowe jaluk mesti bae bakal diweini; yen kowe golet pasti bakal dibukakna lawange kanggo kowe. ¹⁰Saben wong sing jaluk, bakal nampa. Saben wong sing golwy bkal uluh. Lan saben wong sing ngetok lawang bakal di bukakna wawange.¹¹Rama endi, sing nang anrtarane kowe, yen anake jaluk iwak marng ramane, mesti ora bakal diwenei ula. Mestine bakal di wenei iwak. ¹²Saumpamane yen deweke jaluk endog, deweke ora bakal di wenei kalajengking? ¹³Dadine yen kowe wong jahat ngerti diwei peweweh sing apik maring anakmu, luwih-luwih Gusti Allahmu sing nang surga! Gusti Allah mesti bakal aweh Roh Kudus (suci) marang deweke sing jaluk marang Gustine.¹⁴Neng salah sawine dina Gusti Isa Almasih ngusir setan maring wong sing kasurupan sing marakna wong mau dadi bisu. Wektu setan mau wis metu, wong sing bisuterus bisa ngomong terus wong akeh pada Gumun. ¹⁵Nanging antarane wong ana sing ngomong : “Deweke ngusir setan nganggo kekuatane Beelzwbul, perantara setan.”¹⁶Ana uga sing jaluk suatu peptunjuk surga maring deweke, kanggo nyjajal deweke. ¹⁷Nanging Gusti Isa Almasih wis mangerteni suatu rencana sing elek terus ngomongaken: saben kraton sing pecah belah mesti bakal mati, lan saben wong jejodohan sing ora genah mesti akal ambrug.¹⁸Sebenere Iblis mau terbagi pirang golongan, lan bakal nglawan awake dewek, kepriwe carane supaya kratoning swarga bisa aman? Jalaran kowe ngomong, yen Aku ngusir setan nganggo kekuatane Roh jahat kuasa Beelzwbul. ¹⁹Dadi yen aku ngusir setan nganggo kekuatane Roh jahat, nganggo kuasa apa murid-muridmu cara ngusire? Sebab deweke sing arep dadi hakimu. ²⁰Nanging yen aku ngusir setan nganggo kuasane Allah, sing sejatine yen kratoning swarga wis ana nang kowe.²¹Yen ana wong sing perkasa lan kumplit senjatane kanggo jaga umahe dewek, mulane bakal aman sakabeh milike. ²²Nanging yen ana wong sing lewih kuat soko deweke nglawan lan bisa ngalahna, mesti wong kuwe bakal ngrampas senjatane sing dadi andalane, lan bakal mbagi-bagi rampasane. ²³Sapa bae sing ora barang Aku, deweke nglawan Aku lan sapa bae sing ora ngumpulna bareng aku, deweke mutusna perkara sing apik.²⁴”Umpamane roh jahat wis metu saka wong sing kasurupan deweke terus lunga maring panggonan sing gersang golet tempat sing gomandeg, deweke ora nemakna terus ngomong : yen aku arep mbalek maring umah sing wis pernah tek tinggalna. ²⁵Terus deweke mangkat, sawise tekan umah kahanane resik lan wis rapih banget. ²⁶Terus iblis mau metu lan ngajak roh jahat tujuh cacahe sing nglewihi jahate terus rohe mlebu lan manggon nang kono. Akhire wong mau kahanane lesih parah ketimbang sadurunge.²⁷Wektu Gusti Isa Almasih esih ngomong: ona salah sawijine wong wadon ngomong marang deweke, sebenere bungah banget wong wadon sing metengna kowe lan susu sing wis kanggo nusani kowe. ²⁸Nanging deweke ngomong; sabenere wong sing seneng yakuwe wong sing seneng ngringokna Firman Allah, lan ngrumat kahanane.²⁹Sawektu wong akeh ngrumuni Gusti Isa Almasih ngandika, rombongan leiye sejatine rombongane wong nakal. Deweke ngarepna suatu tanda, nanging marang deweke ora bakal diwennei tanda, seliayane tanda Nabi Yunus. ³⁰Kaya dene Yunus dadi pratandane wong-wong Niniwe, kaya dene anak manusia bisa dadi pratanda rombongan kiye.³¹Sawektu penghakiman, ratu saka kidul bakal tangi bareng wong sarombongane kiye, landeweke bakal ngukum wong-wong sebab ratu kiyeteka saka ujunge bumi arep ngringokna hikmahe Salomo, lan sing sabenere sing ana nang kene lumih apik katimbang Salomo.³²Swektu penghakiman, wong-wong saka Niniwe areptangi bareng karo rombongan kiye, lan deweke bakal ngukumi sebab wong-wongNiniwe wis tobat sawektu deweke ngringokna kabar saka yunus, lan sing sejatine sing ana nang kene, lewih sem purna ketimbang Yunus.³³Langka wong sijia sing nyumed damar terus ndelehna nang bolongan umah utawane nagisor ganteng, nangging nang saduwur sikil damar, supayene wong sing pade mlebu bisa weruh cahyane. ³⁴Mripatmu kuwe obor awakmu yen mripatmu apik jelaslah seluruh awakmu, Nanging yen mripatmu Nakat, petenglah awakmu. ³⁵Sebab kuwe gatekna supayane padang singana nang awakmu aja nganti ngdadekna pepeteng. ³⁶Yen sakabehe awakmu padang lan ora ana bagian sing peteng, mulane sakabehe bakal padang, pada bae kaya dene, yen damar madangi kowe nganggo pepadange.³⁷Wektu Isa Almasih rampung mulang, wong Farisi ngundang deweke supayane manga bareng nang umahe terus deweke mlebu umah terus jagong lan mangan. ³⁸Wong Farisi weruh bab mau lan gumun, sebab Gusti Isa Almasih ora, mis uhi tangane sadurunge mangan.³⁹Nanging Gustine ngomong marang deweke kowe wong-wong Farisi kowe ngresiki jabane bae cawan utawa pingga, Nanging bagian jerone kebek hasil rampasan lan kadurjanan. ⁴⁰He, wong-wong bodo pahahal deweke sing ndodekna bagian jaba, lan uga deweke sing ndadekna bagian jero. ⁴¹Kudune,wenehna isine kanggo kebecikan lan sebenere sekabehe arep dadi bresih kanggone koe.⁴²Nanging celakalah kowe, he wong-wong Farisi, jalanan kowe mbayar persepuluhan saka hasil, inggu lan sakabehe sayuran, tapi kowe ngabekaken, keadilanlah katresnan Gusti Allah sing siji kudu dilakokna lan sing liyane aja nganti dijoraken.⁴³Celakalah kowe, He wong-wong Farisi, jalaran kowe seneng jagong nang ngarep nang sajerone umah ibadah, lan seneng nampa pangaleman nang sajerone pasar. ⁴⁴Cilakalah kowe, jalaran kowe pada bae kaya dene kuburan sing ora ana tetenger/Nisan. Wong-wong sing pada mlaku nang nduwure ora ana sing weruh.⁴⁵Salah sijine wong sing ahli Taurat kuwe nyjawab lan ngomong maring deweke : Guru, yen ngomong kaya ngono, kowe ngina aku uga. ⁴⁶Nanging deweke semaur “ celakalah kowe-kowe pada , ne para ahli-ahli Taurat, jalaran kowe nyelehakaen beban-beban sing dipikul nang wong tapi kowe dewek ora ngemek babar pisan beban mau nganti jrijine bae ora ngenggol.⁴⁷Celakalah kowe, jalaran kowe mbangun kuburane para nabi-nabi nanging nenek moyangmu sing wis mbanguna deweke. ⁴⁸Siki kowe wis ngakoni, yen kowe mbenerake lelakone nenek oyangmu, jalaran deweke wis mateni nabi-nabi mau lan kowe mbangun kururane.⁴⁹Jalaran Gusti Allah wis ngandika. Aku arep mrentah marang kowe, nabi-nabi lan rasul-rasul lan separone antarane nabi-nabi lan rasul-rasul kuwe arep dipateni lan arep di ani aya/pralaya. ⁵⁰Supayane saka angkatan kiye dituntut getih sakabehe para nabi sing wis kedadeyan wiwitane dunia kiye didadekaken. ⁵¹Molaik saka getihe habil nganti tekan getihe Zakharia sing wis dipateni nang antare mezbah lan umah ibadah, aku ngomong marang kowe, kabeh mau arep di tuntut saka angkatan kiye.⁵²Celakalah kowe, he para ahli taurat, jalaran kowe wis jiot kuncine ilmu, nanging kowe dewek ora mlebu lan wong-wong sing arep pada mlebu kena ngapa kowe alang-alang ngi.⁵³Sawise Gusti Isa Almasih mangkat saka tempat mau, para ahli Taurat lan wong-wong Farisi terus-terusan ngawas-ngawas si lan gawe persoalan sing aken. ⁵⁴Sementara wektu deweke mancing-mancing supayane deweke bisa nangkep masalah apa bae sing diomongaken nang Isa Almasih.

¹Saweku wong-wong pada ngumpul sing jumlagee mangewu-ewe; nganti wong ake pada seksekan. Terus Isa Almasih mulai mulang sing pertamane maring murid-muride, pangacape: “sing pada waspada’a maring ragi yakuwe kepunapikane wong farisi.²Langka sing ditutup-tutupi kabeh bakal diungap lan langka masalah sing disembunyikna sig ora bakal kawenangan. ³Sebab apa sing diomongna nang kowe sing omongken krisik-krisik maring kuping kang sajerone kamar, bakal dikabaraken nang sandure payon umah.⁴Aku ngomong marang koe he telurur-setulurku, koe aja weti maring wong seng pisa mateni manungsa, lan terus ora bisa ngapa-ngapa maning. ⁵Aku arep nidokna marang koe, sebenere sapa sing diweteni tumrak nang koe, wetia maring Gusti, sawise mateni duweni panguasan mbalangaken maring neraka. Sebenere aku ngomong marang koe, wetia marang Allah.⁶Yen manu pipit cacahe lima didolpayu rong kudu ewu? Meski kaya mau ora ana sijiah sing dilalekna nang ngarsane Gusti Allah. ⁷Nganti saka pehe rambut sing nang sirahmu bisa koetung kabeh. Mulane aja wedia, sebab kowe lewi nigunane katimbang manung pipit sing ake jumlahe.⁸Aku ngomong marang koe saben wong sing percaya marang aku nang sapangarpe wong, anak Allah uga pisa ngakoni deweke nang sepangngerpe para malekat-malekat Allah. ⁹Nanging sapa bae sing ora percaya marang aku neng sepengarp wong deweke bahkal disangkal nang sepengarpene para malekat-malekat Allah. ¹⁰Saben wong ngomong apa bae sing sifate nglawan anak Allah, deweke bisa diampuni,¹¹tapi sapa wonge sing menghujat Roh Suci deweke ora bakal bisa diampuni yen wong dakwa koe diajakno maring majelis-majelis utawane maring pemerintahan lan penggede-penggede, koe aja’a weti mengkho sing kutune sing di omongaken kango belani awakmu. ¹²Jalaran sanalika Roh suci bakal nuntun koe, apa sing kudune arep kowe omongna.¹³salah sijine wong akeh ana sing ngomong maring Gusti Isa Almasih. “Guru, omongaken maring sedulurku, supayane deweke aweh warisan maring awaku. ¹⁴Nanging Isa Almasih ngomong marang deweke. “setulur, sapa sing wis ngangkat aku dadi hakim, utawane perantara kanggo awakmu. ¹⁵pangucape marang wong-wong : sing ngati-ngati lan waspada maring apabae sing bakal nyelakakna, sanajan ana wong sugih akeh duniane, tapi uripe ora ngagul-ngagulna Yen deweke wong sugih.¹⁶Terus deweke ngommong maring wong-wong nganggo tetembungan omonge kaya ngene; ana wong sugih kasil panene sing nglimpah-limpah. ¹⁷Deweke takon nang sojrone ngati, apa sing kutune tek lakokna, jalarang aku ora nduweni panggonan, sing arep kanggo nyimpan hasil panenku. ¹⁸Terus panggucape : kiye sing arep taklakoni, aku bahkal ngrombak lumbung-lumbunge lan aku arep gawe sing lewih gede supayane kanggo nyimpen nang sajrone sekabehe gandum lang segalane barang-barangge. ¹⁹Sawise aku arep ngomong maring awakum : awaku, ana nang kowe, akeh barang : sing disimpan kanggo pirang taun bae lawase : ngasoa, pananlah, nginumlah lan seneng senenglah.²⁰Firman Allah marang deweke, he wong bodo, wengi kie uga awakmu bakal di jiot saka ngarsane, lan apa bae sing wis disediakna, kanggo sapa bae mengko-mengkone. ²¹Kaya kuwe dadine, wong sing numpuk-numpuk duniane nganti ora eling. Nangging deweke ora sugih iman nang ngarsane Gusti Allah.²²Isa Almasih ngandika marang murid-muride, aku ngomong maring koe, aja kuatir Yen uripmu, apa sing arep dipangan nang kowe, aja kuatir maring awakmu, apa sing arep dinggo nang koe. ²³Jalarang Yen urip mau lewih penting ketimbang panganan, lan awak kie lewih penting ketimbang klambi.²⁴Gatekna ya, manuk-manuk gagak sing ora taune nandur, lan ora taune panen, lan ora duweni gudang utawane lumbung, tapi ne diwenein pangan nang Gusti Allah. Sejatine yen koe-koe lewih mulia ketimbang manuk gagak mau. ²⁵Sapa sing antarane koe sing duweni rasa kuatir, bisa nambah sehasta waktu jaman uripe. ²⁶Dadi yen koe ora sangup ngawe barang sing paling cilik, kenang apa, koe kuatir maring hal-hal liane.²⁷Gatek aken kembang baku, sing ora meminta lan ora nenun, aku ngomong maring koe, Salomo, sekabehe serbah mewah. Nanging ora klamben sebagus kaya dene kembang bakung. ²⁸Dadi nek suket nang ladang, nek dina siki ana, lan ngesut dibuang, maring geni, kabeh mau wis dadi kersane Allah. Gatekna kekabeh wong-wong sing ora percaya.²⁹Dadi aja nganti koe mempersalahken, apa sing arep dipangan lan apa sing arep di inung lan aja nganti gelisa atimu. ³⁰Kabeh mau digoletih wong-wong seluruh dunia, sing ora ngenal Gusti Allah, nangging gustimu ngerti, Yen kowe pancen butuhaken sekabehe.³¹Nanging golet ana keratoning surga, mulane sekabehe bahkal di tambana uga maring koe.³²Aja padawetih,he wong cilik! Yen gustimu wis ngulihna awe kratoning suwarga marang koe.³³Yen koe dweni dunia didol bae, lan sedekahna! Kowe gawea pundi-pundi sing ora bisa ndadekna tua, yen sugih nang surga ora bakal ntek, sing ora bakal bisa di colong maling. Lan ora bakal bisa di rusak nang sekabehe durjana. ³⁴Sejatine yen duniamu nang ndi bae ana, nang kono uga atimu tentrem.³⁵Kudunge bangkelanmu tetep terikat, lan damarmu kudu murup terus. ³⁶Lan kudune kowe pada kaya wong-wong sing agi ngarep-ngarep majikane sing lawang, ora kesuwen anggone dubukakna lawange.³⁷Wis mesti pada bunga pelayan-pelayan sing ketemu majikane ai siap-siaga wektu deweke teka. Aku ngomong marang kowe; sing sebenere deweke arep jiret bangkekane singkenceng, lan mrentahna deweke jagong mangan, lan deweke arep teka nglayani wong-wong. ³⁸Yen deweke teka tekan wengi utawa nglewini wengine, lan nemokma deweke uga kaya kuwe, mulane wong-wong sing pada seneng.³⁹Nanging gretiana, yen sing duwe umah ngerti nek ana maling arep teka jam pira, deweke ora bakal ngulikna Yen umahe dimalingi. ⁴⁰mulane kowe kudune siap siaga, sebab anak Allah, yen teka nang wektune sing ora dinyana-nyana.⁴¹Jarene Petrus: Tuhan, opa kira-kirane aku sing nang kowe dimaksud na kaanggo prumpamaan mau, utawene uga kanggo wong akeh. ⁴²Pitakon Tuhan, dadine sopa sing ngurus umah sing setiah lan wicaksana sing arep di junjung nan majikane dadi pemimpin sakabene umat, supayane aweh panganan maring wong-wong sing pas wektune. ⁴³Wismesti seneng pelayan, sing weku agi melaksanakan pengawe anemajikane ngerteni, pas majikane agi teka. ⁴⁴Aku ngomong marang kowe; sing sabenere majikane kuwe arep ngunjung drajatmu deweke di dadekna pengawas segalane sing dimiliki.⁴⁵Tapine, nek pelayan mau jahat ngommong nang sajroneng ati; majikanku ora teka-teka, terus deweke molai ngatem pelayan-pelayan lanang lan pelayan-pelayan wadon terus mangan, nginum aro mabok. ⁴⁶Mulane majikane pelayan mau arep teka nang dina sing ora disangka -sangka lan wektu sing ora dimengerteni, lan arep mateni deweke arep digawa sing nasibe kaya wong-wong sing ora setia.⁴⁷Nanging pelayan sing mangerteni maring karpe majikane, tapi ne ora perna nganakna persiapan utawane ora nglakokna apa singtikaropna nang majikane, deweke bakal nampani siksa dijotos ping pirang-pirang. ⁴⁸Tapi sapa bae wong sing ora ngerti karpe majikane lan nglaksana aken apa sing kudune nekakna jotosan, deweke bahkal nampani setitik jotosane, saben wong sing diwenei ake nang deweke, nang deweke bakal di tuntut lan maring sapa bae sing diwenei kepercayaan ake soko deweke bahkal lewih akeh tuntutane.⁴⁹Aku teka arep nguntalna geni maring bumi, lan sing takarepna Yen geni mau wis murub. ⁵⁰Aku wis kudune nampangi permandian, lan kaya ngapa angele atiku, sedurunge bebmau kedadean.⁵¹Kowe ngarani sebenere aku teka gogawa tentram nang nduwur jagad udu jereku ning koe utu tentram selaine ngengkel. ⁵²Mulane kawit siki arep ana nengkelan antarane lima wong nang njro siji uma telu nglawan loro lan loro nlgawan telu. ⁵³Deweke arep sali nglawan rama arep nglawan anak lanang-lanang lan anak lanang-lanang nglawan ramane biyung nglawan anak wadon lan anak wadon nglawan biyunge, biyunge mertua nglawan mantune wadon lan mantune wadon nglawan biyung mertuane.⁵⁴Isa Almasih ngomong aring wong ake “Nek seumpamane koe ndeleng lamuk manjat sebelah kulon cepet koe ngomong arep tekan udan, lan hal kue emang bener kenyataan. ⁵⁵Lan seumpamane koe ndeleng barat lor koe ngomong dina arep panas lan hal kue kenyataan. ⁵⁶hei wong-wong lemboh rai jagat lan koe tau nile lan teneng koe ora ndeleng jaman kie.⁵⁷Lan deneng koe be ora mutusna dewekan apa sing becik. ⁵⁸Sebabe, lir seumpamane koe karo lawanmu nunga ngadep prenta, usahakna damai karo koe sesuwe nang tengah dalan supatos aja koe nyeretna ring hakim lan hakim nyerakna koe aring jongose lan jongos gue nguwerna koe ring jero penjara. ⁵⁹Aku ngomong meng koe “koe ora arep metu meng ngaka sedurunge koe banyar utangmu sampe lunas.

¹Nang wektu kue pada teka maring Isa Almasih pira-pira wong nggawa kabar soal wong-wong Galiliea, sing getihe dicampur nang Pilatus karo getih kurban sing kae kabeh serahaken. ²Isa Almasih njawab kae kabe : “ujarmu wong-wong Galilea kie dosane lewih gede ketimbang dosa sakabehane wong galilea sing liane, sebab kae kabeh ngalami nasib kue? ³ora! Omongku maring koe. Tapi nek koe ora tobat, koe kabeh bakal binasa kanti cara kaya kue.⁴Apa sangkamu wong wolulas kue, sing mati kurugan menara perek Siloam, lewih gede kesalahane ketimbang salahe sekabehane wong liane sing meneng nang Yerusalem? ⁵Ora! Omong ku maring koe. Tapine nek Koe ora tobat, koe kabeh arep binasa kanti cara kaya kue.”⁶Terus Isa Almasih ngomongna pengungpamaan kie : “Sijine wong dueni ewit ara sing tukul nang kebon anggure,lan deweke teka nggo goleti ewoh nang ewit kue,tapine deweke ora nemu apa-apa. ⁷Terus deweke ngomong maring sing ngurusi kebon anggure kue: Uwis telung taun inyong teka nggolet ewoh nang ewit ara kie lan inyong ora nemu apa-apa. Tebang bae ewit kie ! Nggo ngapa dewekne urip nang lemah kie tapi percuma.⁸Jawab wong kue: Majikan men bae kae tukul setahun kie maning,arep tek paculi lemah sekubenge lan tek lemonaneh, ⁹kayane tahun ngarep dewekne ewoh: nek ora, tebang bae kae!”¹⁰Nang sijine wektu Isa Almasih agimulang nang salah sijine nggon ibadah nang dina sabat. ¹¹Nang kono ana sijine wong wadon sing wolulas taun dileboni roh nganti deweke lara nganti bongkok gegere lan ora bisa ngadek jejeg.¹²Nalika Isa Almasih weruh wong wadon kue, dewekne ngundang kae lan ngomong maring deweke : “He yung, laramu uwis mari.” ¹³Terus dewekne ngesogna tangane mari wong wadon kue, lan sanalika kue bae wong wadon kue ngadeg, lan muji ing Allah. ¹⁴Tapine kepalane umah ibadah ora seneng sebeb Isa Almasih marikna wong nang dina sabat, terus dewekne ngonong maring wong akeh : Ana nemdina nggo nyambut gawe. Sebeb kue tekaha nag salah sijine dina kue nggo dimarikna lan ajanang dina sabat.”¹⁵tapi ne Tuhan jawab deweke, omonge : “He wong-wong munafik, mbok saben wong nang antaramu ngeculna sapine utawa keledene nang dina sabat kang kandange lan digawa menggon penginuman? ¹⁶Mbok wong wadon kie, sing wis wolulas taun di jiret nang setan, kudu di culna kang jiret tane kue, sebeb dewekne ya keturunan Abraham?¹⁷Lan wektu dewekne ngomong kaya kue, kabeh lawane krasa isin lan sekabehane wong akeh ngrasa bungah sebeb kabeh perkara mulia, sing uwis dilakokNa.¹⁸Mula Isa Almasih ngomong : “umpamane apa hal kerajaan Allah lan karo apa aku arep ngumpamakna? ¹⁹Dewekne umpamane wiji sesawi, sing dijiot lan disebarna wong nang kebone. Wiji kue tukul lan dadi ewit lan manuk-manuk nang awang awang nyusuh nang aring cawang-cawange.²⁰Lan dewekne ngomong maning : “Karo apa aku arep ngumpamakna kerajaan Allah. ²¹Dewekne seumpama ragi singdijiot nang wong wadon lan dikoleh mengjerone gelepung terigu telung taker ngati koleh kabeh.”²²Terus Isa Almasih melaku kiter kang kota meng kota lan desa meng desa karo mulang lan nerusna mlakune meng Yerusalem. ²³Lan ana sijine wong sing ngomong aring dewekne :” Tuhan, apamung setitik wong sing di slametna? ²⁴Jawab Isa Almasih maring wong-wong sing nang kono: “berjuang bae nggo mlebu liwat lawang sing sesek kue? Sebab aku ngomong maring koe: ake wong sing njejel nggo melebu, tapine ora bakal bisa.²⁵umpamane sing due umah uwis menyat lan uwis nutup lawang, karo ngomog : majikan bukakna inyong lawang ! Lan dewekne arep jawab lan ngomong maring kue: aku ora ngerti kang endi tekamu. ²⁶Mula koe arep ngomong: inyong kabeh wis mangan lan nginum nang ngarapmu lan koe uwis mulang nang dalan—dalan kota ne inyong kabeh. ²⁷Tapi ne dewekne arep ngomong maring koe : Aku ora ngerti kang endi koe teka, semingkira kang arep ku, he koe kabeh sing lakoni jahat!²⁸Nang kanalah arep ana nelangsa lan kerote untu, nalikane koe kabeh arep weruh Abraham lan Ishak lan Yakub lan sekabehane nabi nang jero kerajaan Allah, tapine koe dewek dibuang meng jaba. ²⁹Lan wong bakal teka kang wetan lan kulon lan kang lor lan kidul lan kae kabeh arep jagong mangan nang jero kerajaan Allah. ³⁰Lan satemene ana wong sing keri arep dadi wong sing disit lan ana wong sing disit arep dadi wong sing keri.”³¹Nang wektu kue pada teka pirang-pirang wong farisi lan ngomong maring Isa Almasih: “lungaa, tinggalna genoh kie, sebab Herodes pengin mateni koe.” ³²Jawabe Isa Almasih maring koe kabeh: “Lungaha lan omongna maring si srigala kue: Aku ngusir setan lan marikna wong, nang dinakie lan ngesuk, lan nang dina sing ketelu Aku arep rampung. ³³Tapine dina kiye lan ngesu lan ngesuke maning Aku kudu nerusna mlakuku, sebeb ora semestine sewijine nabi dipateni nek ora nang Yesuralem.³⁴Yerusalem, Yerusalem, koe sing mateni nabi-nabi lan mbalangi karo watu wong-wong sing di utus maring koe! Bola bali Aku kangen ngumpulna anak-anakmu pada karo pitik babon ngumpulna anak-anake nang ngisor sewiwine tapi koe ora gelem. ³⁵ Setemene umahmu kie arep di tinggalna lan dadi sepi. Tapi ne Aku ngomong karo koe: Koe ora bakal weruh Aku maning tekan wektune koe ngomong : Diberkati kae sing teka sejerone aran Tuhan!”

¹Pada sawijining dina sabat Isa Almasih teka maring umah sawijining wong pemimpin saka wong-wong warisi kanggo mangan neng kono. Kabehan teka ngamat-amati karo tliti. ²Ujug-ujug katekan sawijining wong sing lara busung banyu ngadeg neng ngarepe. ³Banjur Isa Almasih ngomong karo ahli taurat lan wong-wong warisi kue omonge : “diolinane marikna wong pada dina sabat utawa ora?⁴Kae kuwi menengkabeh. Banjur Ia nyekel tangan wong lara kuwi. Lan marekna lan mrentah lunga. ⁵Seuwise Deweke ngomong karo kae kabeh: sapa antarane koe sing ora cepet narik jaba anakke utawa sapine sakirane keblusuk marang jero sowijining sumur sanajan pada dina sabat? ⁶Kae kabeh ora sanggub jawab.⁷Sebabe Isa Almasih weruh najan dayoh-dayoh berusaha jagonge genoh-genoh pengormatan. Ia ngomong na pengumpamaan iki karo kae kabeh: ⁸Nek sawiji wong ngundang koe marang pesta kawinan, ajaha njagong neng genoh kaormatan, sebab ndean wong kue uwis ngundang sawijining wong sing lewih kaormat sekang awakmu. ⁹Supaya wong iku, sing ngundang kono lan koe aja teka lan ngomong kanggomu: wenehen genoh iki kanggo wong kowe. Banjur kono karo isin kudu lunga jagong neng genoh sing paling endep.¹⁰Sanajan upama kono diundang lunga jagong nang genoh sing paling endep, dean sing duwe umah arep teka lan ngomong kanggomu: kanca batir ngonoh jagong nang arep lan karo kaya kie kono arep nampa ormat neng arep mata kabeh dayoh sing lia. ¹¹Sebabe sapa wonge duwurna awake dewek ia arep di endapna lan sapa wonge ngendep na dewek ia arep di duwurna.¹²Lan Isa Almasih ngomong uga kanggo wong sing undang, kae: tapi nek kono nganakna jamuan awan utawa jamuan wengi; aja kono ndundang kanca batirmu utawa sedulur-sedulurmu utawa keturunan keluargamu utawa tangga teparomu sing sugih, sebabe kae kabeh arep males karo ngundang kono ugah lan karo kaya kie kono olih piwales.¹³Tapine kono anakna jamuan, undangan wong-wong sengsara, wong-wong cacad, wong-wong lumpuh lan wong-wong picek. ¹⁴lan kono arep bungah sebabe kae kabeh ora due apa-apa kanggo piwales kanggo koe, sebabe kono arep oli piwales pada dina menyate wong-wong bener.¹⁵Krunggu kue banjur ngomong sawijining wong saka dayoh-dayoh iku marang Isa Almasih. “Bebungaha wong sing arep di jamu sajeronang kerajaan Allah! ¹⁶Nanging Isa Almasih ngomong kanggo kae : “ana jamuan gede lan deweke ngundang akeh wong. ¹⁷Jelang jamuan kue Deweke prentah kuline ngomongna karo para undangan : Ngeneha,sebabe segala werna uwis siap.¹⁸Tapine kae kabeh bareng-bareng njaluk maap. Sing sepisan ngomong kanggo kae : “Inyong uwis tuku ladang lan inyong kudu lunga deleng, inyong njaluk dimaapna. ¹⁹Sing lia ngomong :Inyong uwis tuku lima pasang sapi kebiri lan inyong kudu lunga jajal,inyong jaluk dimaapna. ²⁰Sing lia maning ngomong :”Inyong nembe kawin lan tapine kue inyong arep ora teka.²¹Mula balik mulih kuli kue lan butulna kabeh kue karo majikane. ²²Banjur kuli kue nglapor na :”Majikan apa sing majikan prentahna kue uwis dilakokna,najan sepisanan kaya kiye esih ana genoh.²³Banjur omong majikan kue karo kuline :Lungaa marang kabeh dalan lan lintasan lan paksaen wong-wong sing ora neng kana mlebu sebabe umahku kudu kebek. ²⁴Sebabe inyong ngomong kanggomu:”Ora ana sawijining wong pisan soko wong-wong sing uwis diundang kue arep ngrasakne jamuan inyong. Apa bae kudu dilepasna kanggone melu Isa Almasih.²⁵Pada sepisanan akeh wong gemrudug meluni Isa Almasih sejroning dalan karo mbalik Ia ngomong kanggo kae kabeh. ²⁶Tapine sawijining wong teka maring Inyong lan ora mbenci ,bapane, ibune, bojone, anak-anake, sedulur-sedulure lanang utawa wadon ,malah nyawane dewek, deweke ora bisa dadi murid inyong. ²⁷Sapa dene ora mikul salibe lan meluni inyong deweke ora bisa dadi murid Inyong.²⁸Sebabe apane antarane koe nek sing gelem ngedegna sawijining menara ora njagong disit gawe anggaran biayane ora-ora cukup duwite kanggo ngrampungna pegawean iku? ²⁹Supaya angger deweke uwis ndelahna dasare lan ora bisa ngrampungna, ora-ora kabeh wong sing uwis weruh ngece koe. ³⁰Karo ngomong wong iku mulai ngadegna,tapine deweke ora sanggup ngrampungna.³¹Utawa raja ngendi nek sing gelem lunga perang nglawan raja lia ora njagong disit kanggo nimbangna ,apa karo sepuluh ewu wong deweke sanggup ngadepi lawan sing nekani karo rong puluh ewu wong. ³²Nek ora , deweke arep ngirim prentahan suwene musuh iku esih adoh kanggo nekakna syarat-syarat perdamean. ³³Kaya kiyelah saben-saben wong antarane koe,sing ora nglepas dirine saka sakabehe deweke ,ora bisa dadi murid Inyong.³⁴Uyah pancen apik ,tapine nek uyah uga dadi anta karo apa deweke diasinna? ³⁵Ora ana maning gunane apik kanggo ladang utawane kanggo lemon ,lan wong mbuang tok .Sapa duwe kuping kanggo ngrungokna ,kudune ngrungokna!

¹Tukang narik bea lan wong-wong sing dosa biasame teka maring Isa Almasih kanggo ngrunokna Deweke ²Mulane wong Farisi lan ahli-ahli taurat pada ndersula omonge: “Deweke nampani wong-wong sing dosa lan mangan bareng-bareng karo kae kabeh.”³Terus Deweke ngomongankna pangumpamaan kie maring kae kabeh. ⁴Sapa jajal neng antara nu sing ndaweni satus wedus lan sempane deweke kelangan siji nang antarane, ora ninggalkan sing sangangpuluh sanga nang enthak-enthak gunung lan lunga nggoleti sing ilang kue nganti deweke nemukna? ⁵Lan nek deweke wis nemukna, deweke ndelahna nang pundak karo seneng.⁶Lan setekane nang umah deweke ngundang sedulur-sedulure lan tangga tanggane terus ngomong karo kal kabeh: Bungana bareng-bareng aku, sebab wedusku sing ilang wia tek temukna. ⁷Inyong ngomong maring kowe kaya kie arep ana kebungahan. Neng surga sebake siji wong dosa sing mratobat lewih bener singora mbutuhna pertobatane.⁸Utama wong wadon endi sing nduweni sepuluh dirham. Lan nek deweke kelangan siji neng antarane, ora ngurubna lampu lan nyapu umah sinambi nggoletine karo teliti nganti deweke nemuk na? ⁹Lan nek deweke wis nemukna, deweke ngundang sedulur-sedulur lan tangga-tanggne karo ngomong: Bungah a bareng bareng karo aku, se babe dirham ku sing ilang kue wis tek temokakna. ¹⁰Inyong ngomong maring kowe: Kaya kue uga arep ana kabungahan neng malaekat-malaekat Allah sebabe siji wong dosa sing mratobat.¹¹Isa Almasih ngomong maning: Ana siji wong nduweni anak loro lanang-lanang. ¹²Omonge sing wragil maring bapahe: Bapak wehna maring iyong bagean dunya duweke ingong sing dadi hak ku. Terus bapake bagigna dunya kesugiane maring kae kabeh.¹³Sawetara dina sateruse ahak wragil kue adol kabeh bageane kue terus lunga meng negara sing adoh. Nang kana deweke ngubah-ubah dunya deweke karo urip poya-poya. ¹⁴Seuwise di antokna sekabeane , metu pagebluk kencoten nang negara kue lan deweke uga molai mlarat.¹⁵Banjur deweke lunga lan menggawe maring sawijineng majikan nang negara kue wong kue mrentahna nang tegalan kanggo njaga babine. ¹⁶Banjur deweke kepengin ngisi wetenge karo ampas sing kanggo makani babi kue, tapine ora ana siji, wong sing ngewehna meng deweke.¹⁷Banjur deweke kamutan kahanane, omonge: Jan akehe wong bayarane bapake inyong sing numpuk-numpuk panganane, tapine inyong nang kene mati kencoten. ¹⁸Inyong arep menyat lan lunga maring bapake inyong lan ngomong meng deweke: Bapak, inyong uwis dosa maring sorga lan maring bapak. ¹⁹Inyong ora pantes pisang di arani anake bapak: Dadekna inyong kanggo salah sijine wong bayaran bapak.²⁰Mulane banjur menyat deweke lan lunga maring bapake. Agi deweke tesih adoh bapake wis ndelengna, terus gemregah atine saking melase. Bapake kue banjur mlayu nemoni deweke terus ngarangkul lan ngambung deweke. ²¹Omonge anake kue meng deweke: Bapake, Inyong wis dosa maring sorga. Lan maring bapak, Inyong ora pantes maning di sebut anak bapak.²²Tapine bapake kue ngomonge maring kuli-kuli: cepetan gawa meng ngeneh jubah sing paling apik Enggo kakena kue meng deweke lan nggokna ali-ali maring jrijine lan sepatu maring sekile. ²³Lan jiot anak sapi lemu kue, sembelehna deweke, lan ayuh kabeh niangan lan bungaha. ²⁴Sebabe anakku kie uwis mati lan dadi krip maning, deweke wis ilang lan ke temu maning. Mula molai pada bungah.²⁵Tapine anak sing mbarep ana nang tegalan lan naktu deweke boli lan perek meng umah, deweke krunggu suling lan tembangan jejogedan. ²⁶Sebanjure deweke ngundang salah sijineng batur lan takon meng deweke apa tinemune kue. ²⁷Jawab batur kue: Adimu wis bali lan bapak mu wis nyembelih anak sapi lamu sebabe deweke nemukaken bali karo sehat.²⁸Mula njur jenggek anak mbarep kue ora gelem mlebu. Banjur bapake metu lan ngomong karo deweke. ²⁹Tapine deweke njawab ramane, ngomonge: uwis tahun-tahunan Inyong ngladene bapak. Lan urung pernah Inyong ngalanggar bapak ngewehna siji anak wedus kanggo betungah karo sedulur-sedulurku. ³⁰Tapine nembe baen teka anake bapak sing ngubah ubah dunya kesugiane bapak bareng-bareng koro kutis-kutis. Mula bapak nyembeleh anak sapi leu kue kanggo deweke.³¹Omonge ramane meng deweke: Anakku, kowe terus bareng-bareng karo karo aku lan kabeh duweku ya kue duwekmu. ³²Aku pada patut bebungah lan seneng sebab adimu wis mati lan dadi urip maning, deweke uwis ilang lan ketemu maning.

¹Lan Isa Almasih ngomong maring murid-muride. Ana wong suke sing due bendahara. Yen bendahara kue dituduh ngentong-ngentongna duweke. ²Banjur wong sugih kue ngundang bendaharane. Lan ngomong maring deweke : Apa sing tek rungu ngenani koe? Koe kudu tanggung jawab karo urusanmu sebabe awakmu ora ulih maning dadi bendahara.³Bendahara kue ngomong nang jeroning ati : Apa sing arep tek gawe? Majikanku mecat inyong dadi bendahara? Macul inyong ora bisa, ngemis inyong isin. ⁴Inyong ngerti apa sing arep tek gawe, seumpamane inyong di pecat sekang penggaweanku dadi bendahara, ana wong sing arep nampani inyong nang umaeh kae kabeh.⁵Banjur bendahara kue ngundang wong siji-siji sing utang karo majikane, bendahara kue ngomong maring wong sing disit. Pira utangmu maring majikane inyong? ⁶Jawab wong kue: satus tempayang lenga. Banjur omonge maring wong kue: kie surat utangmu, jagong disit lang gawe surat utang lia saiki ugah: seket tempayang. ⁷Banjur deweke ngomong maring wong sing keloro: lan pira utangmu? Jawabe wong kue: satus pikul gandum. Omonge karo wong kue: kie surat utangmu, gawekna surat utang lia: wolung pulu pikul.⁸Banjur majikan kue ngalem bendahara sing ora jujur kue, sebabe deweke wis nglakoni karo cerdik. Sebabe bocah-bocah dunia kie lewih cerdik maring sepadane ketimbang bocah-boca pepadang. ⁹Lan inyong ngomong maring koe :Jeritna bebatiran karo ngunakna banda dunia sing ora jujur, seumpamane banda dunia kue ora bisa nulung maning, koe ditampa nang sekjeroning kemah abadih.¹⁰Sapa wonge setia sakjroning perkara sing cilik, deweke uga setia sakjroning perkara-perkara gede. Lan sapa wonge ora bener marang perkara-perkara cillik, deweke ugah ora bener marang perkara-perkara gede. ¹¹Dadi, seumpamane koe ora setia sakjroni banda dunia sing ora jujur, sapa wonge sing arep mempercayakna maring awakmu banda sing sebenere? ¹²Lan seumpamane koe ora setia karo sakjroning duniane wong lia, sapa wonge sing arep masrahakan duniamu dewek maring koe?¹³Sawijining kuli ora bisa nguli karo rong majikan. Nek kaya kue deweke arep nyengit aring sing siji lan ngasihi sing lia, utawa deweke arep setia maring sing siji lan ora ngapikna sing liane. Koe ora bisa nguli maring Alllah lan maring banda dunia.¹⁴kabeh kue dirungokna wong-wong Farizi, kuli-kuli duit kue, lan kae kabe nyemooh deweke. ¹⁵Banjur deweke ngomong maring kae kabe: koe mbeneraken awakmu dewek nang ngarepe wong, tapine Allah ngerteni atimu. Sebabe apa sing dipengini manung sa, dibenci ganing Allah.¹⁶Ukum taurat lan kitabe para nabi kanggo tekan jamane Yohanes. Lan sekang waktu kue kerajaan Allah dikabarna lan saben wong gemerudug rebutan ngone melebu. ¹⁷Lewih gampang lan bumi ilang, ketibang setitik sekang umat torat mudul.¹⁸Saben wong sing megat bojone, terus kawin karo wadon lia, deweke gawe zinah, lan sapa sing kawin karo wadon sing dipegat lanange deweke gawe zinah.¹⁹Ana sijine wong suge sing terus nganggo jubah ungu, kai alus lan saben dina deweke senang-senang kesugiane. ²⁰Lan ana sijine wong tukang njaluk arane Lazarus, awake kebek nang koreng, turonan perek lawang wong sugih kue. ²¹Lan kepengin ngilangaken kencote karo apa sing tiba sekang meja wong sugih kue. Mbangkan asu-asu teka lan ndilati korenge.²²Seteruse mati wong sengsara kue. Banjur digawa ganing malaekat-malaekat maring pangkone Abraham. ²³Wong sugih kue ugah mati, banjur dipendam. Lan sawetara deweke ngerasakna sengsara nang alam maut deweke ndeleng maring nduwur. Lan soko ato sing katon Abraham, lan Lazarus njagong nang pangkone.²⁴Banjur deweke ngorong-orong, omonge bapa Abraham, melasilah inyong prentahna Lazarus, supaya deweke nyelubna jrijine maring banyu lan ngademna ilatku, sebabe inyong lara banget ning sejroning geni kie.²⁵Tapine Abraham ngomong : Anak, elingen Yen Koe uwis nampani kabe sing apik nang uritmu, dene lazarus kabeh sing Ala. Siki deweke ulih penglipuran lan koe sengsara banget. ²⁶Seliane sekang kue antarane deweke kie terbentang jurang sing ora kena disebrangi, menkoe kabe sing arep lunga sekang kene maring koe utawa kae kabeh sing arep teka sekang gono maring deweke ora bisa nyebrang.²⁷Omonge wong kue : nekaya kue inyong, bapa, menkoe mrentah deweke mengumaeh bapakku. ²⁸Sebabe esi ana lima wong sedulurku, men deweke ngelingna kae kabeh karo temenanan, supayane kae kabe aja mlebu ngemben nang jero genoh sengsara kie.²⁹Tapine omonge Abraham: ana maring kae kabeh kesaksian Musa lan para nabi apike kae kabe ngrungokna kesaksian kue. ³⁰jawabe wong kue: Ora, Bapa Abraham tapine nek ana sijineng wong sing teka saka antarane wong mati kanggo kae kabeh, kae kabeh arep mratobat. ³¹Omonge Abraham maring deweke, nek koe kabeh ora ngrungokna kesaksiane Musa lan para nabi, kae kabe ora uga arep gelem di yakina, senajan ganing sijineng wong sing menyat saka antarane wong mati.

¹Isa Almasih ngendika maring murid-muride: “Tangeh laman arep ana sing nyasaraken, nanging cilaka wong sing nganakaken kae. ²Lewih apik deweke nek watu giligan dijiretaken maring gulume, terus di cemplung na meng segana, tinimbang nyasaraken salah siji seka wong-wong sing ringkih iki.³Jaganen awakmu ! Mbok menewa sedulurmu gawe dosa, elingna deweke, lan mbok menewa dewek ngajog, apurani deweke. ⁴Sanajan deweke gawe dosa maring ko ping pitu sedihna lanping pilu dewek bali maring ko han ngomong: “Aku ngajog ko kudu ngapurani deweke.”⁵Banjur ngomong murid-muride maring Gusti: “Tambah aku iman kulo!” ⁶Wangsuane Gusti: “Angger koe duweni iman segede wiji sesawi bae, koe bisa ngomong marigwit arak iki: Kebedula lan ketandura nang jero segara, lan arep manut maring koe.”⁷”Sapa nang anatarane koe duweni sawiji ning batur sing mluku utawa angon kewane arep ngomong maring batur iku sawise iku bali sekang kebon: “Ayuhgagean mangan!” ⁸Malah sewalike koe arep ngomong maring bature iku: “Siapna panganan enggo inyong. Jireten boyokmu lan ngeladeni aku, Inyong tekan rampung aku mangan lan minum. Lan sawise iku koe ulih mangan lan nginum.⁹Lan koe ora arep kesuwun marin bature. koe sebab bature iku, wis ngelakokna apa sing diperentahna maring koe? ¹⁰Semono ugo menawa. koe wis ngelakokna kabeh sing diperentahna maring koe, kudune koe ngomong: Inyong pada batur sing ora pantes; inyong mung ngelekokna apa sing inyong kudu dilakoni.”¹¹Wektu Isa Almasih lakune meng Yerusalem ngliwati wates Samaria lan Galilea. ¹²Wektu Isa Almasih melebu sawijine desa pada teka sepuluh wong lara kusta nemoni Isa Almasih wong-wong merek mandan adoh ¹³lan ngorong-orong: “Isa Almasih Guru welasono inyong kabeh!”¹⁴Terus Isa Almasih deleng deweke lan ngendika: “Lungawo, tidokna awakmu maring imam-imam.” Lan sewetara deweke nang tengah dalam deweke dadi mari. ¹⁵Salah sijine wong nang antarane, deweke wektu ndeleng yen deweke wis mari, mbalik kambi muji-muji Allah kanti sorak-sorak seru, ¹⁶banjur sujud nang ngersane Isa Almasih lan ngomong kesurun maring Kiyambake. Wong iku sawijining wong Samaria.¹⁷Banjur Isa Almasih ngendika: “Kudune sepuluh wong miki wis pada mari? Nang endi sing sanga wong iku? ¹⁸Ora malah ing antarane deweke sing balik nganggo muji sukur maring Allah liane soko wong asing iku?” ¹⁹Banjur Isa Almasih ngendika Maring wong kuwe: “Menyatol lan lungao, imanmu wis nyelametaken koe.”²⁰Soko pita kone wong-wong Farisi, yen Keratoning Allah arep teka, Isa Almasih mangsuli, ngendikane: “Keratoning Allah teko tanpa tenger lahiriah, ²¹uga wong ora bisa ngomongaken: Deleng, Isa Almasih ono nang kene! Utawa Isa Almasih ono nang kono mergo sebenere Keratoning Allah ono nang tengah-tengahe koe pada.”²²Lan Isa Almasih ngendika maring murid-muride: “Arep teka waktune koe kepengen weruh siji tinimbang dina-dina Anak Manusia iku lan koe ora bakal endeleng. ²³Lan wong arep ngomong maring koe: “Deleng Isa Almasih ana nang kono; deleng, Isa Almasih ana nang kene! Ojo koe lunga mengono ojo koe melu. ²⁴Mergo koyo lab-lab cemlorot sekang pucuke langit sing siji maring pucuking langit liane koe kuwi uga mengkone kahanane Anak Manusia nang dino tekane.²⁵Nanging Isa Almasih kudu nanggung akeh sengsara disit lan ditampik nang jaman kiye. ²⁶Lan pada kaya kedadiane jamane Nuh, semana uga wektu nang dino Anak Manusia. ²⁷deweke mangan lan nginum, deweke lakirabi, nganti gutul dino Nuh melebu sajruning prau sing gede, terus nyusul banjir bandang teka lan numpes deweke kabeh.²⁸Samono uga kaya sing kedadian ing jaman Lot: deweke mangan lan nginum, deweke dol tinuku deweke pada tani lan bangun. ²⁹Ningen nang dina wektune Lot metu jaba sekang sodom ana ulangeni lan ulanwelirang sekang langit lan numpes deweke kabeh.³⁰Kaya kuwi uga pada karo besuk, nang dino ngenani Anak Manusia ngetokna awake. ³¹Sapa bae nang dino iku lagi nang payon duwur umah lan barang sing ana nang jero umah, ojo nganti medun njioti, lan semana uga wong sing lagi nang kebon, deweke aja bali.³²Elinga maring bojone Lot! ³³Sapa bae sing usaha nyelametaken nyawane, kuwi arep kelangan nyawane, lan sapa bae sing kelangan nyawane, kuwe arep nyelametaken.³⁴Gusti Isa Almasih ngendika maring koe: “Nang wengi iku ana wong loro nang duwur amben sing siji wong arep digawa. Lansing lia arep ditinggal. ³⁵Ana wong wadon loro bareg-bareng giling sing siji wong arep digawa lan sing liane arep di tinggalna. ³⁶[Menawa ana wong loro nang pategalan, sing siji wong arep digawa lansing dewek lia arep ditinggalna.]³⁷Omongane wong kabeh maring Isa Almasih: “Nang endi Gusti?” Ngendikane mari wong kabeh: “Nang endi ana mayit nang kono manuk gagak ngerumuni.”

¹Isa Almasih ngendika aken ngenani sanepa karo murid-muride, kanggo negesna yen deweke kudu terus dongo kanti ora bosen-bosen. ²Nendikane: “Ana sajroning kutho ono sawijining hakim sing ora wedi marang Gusti lan ora ngormati sapa bae.³Lan nang kutho kuwi, ana sawijining rondo sing terus wae teka maring hakim kuwi lan ngomong: Belanen hakku ngadepi musuhku. ⁴Sawetoro nalika suene hakim iku nolak. Nanging sabanjure hakim iku ngomong nang atine: Sinajan aku ora wedi maring Gusti lan ora ngeregani sapa wae, ⁵amargo rondo kuwi nyusahake aku, becike inyong mbenerna deweke, supayane aja terus-terusan deweke teka lan akhire nyerang aku.”⁶Ngendikane Gusti: “Gatekna apa sing dingomongna hakim sing jahat kuwi! ⁷Apa ora Gusti arep benerna wong-wong pilihane sing awan bengi nyebut maring kiyambae? Lan apa ana Gusti ngulur-ngulur nalika sadurunge nulungi koe kabeh? ⁸Aku ngomong maring koe kabeh: Gusti arep mbenerna koe kabeh. Nanging, yen anake menungso kuwi teka apa ana Gusti nemoni iman nang bumi?”⁹Lan kanggo pirang-pirang wong sing nganggep deweke bener lan ndeleng asor kabeh wong liya, Isa Almasih ngendiko sanepo iki: ¹⁰“Ana wong loro lunga nang omah suci kanggo ndongo; sing siji Farisi lan sing liane tukang nagih pajek.¹¹Wong Farisi kuwi, mau ngadek lan dungo nang sajruning ati mangkene: Duh Gusti, aku maturnuwun kalian Panjenengan, amarga aku ora karo kabeh wong liane, dudu garong, dudu wong jahat, dudu peselingkuh lan ora uga kaya penagih pajek kuwi; ¹²inyong puasa ping loro seminggune, inyong ngenei perpuluhan sekang hasil usahaku.¹³Nanging tukang nagih pajek iku ngadek adoh-adoh, malah deweke ora wani ndanga nang langit, malah deweke ngantemi awake dewek lan ngomong: Duh Gusti, welasono inyong wong sing duso iki. ¹⁴Inyong ngomong: Maring koe wong-wong mau bali nang ngomae dadi wong sing dibenerake Gusti lan wong liane mau ora. Amargo wong sing sombong, deweke bakal diasornalan sopo bae sing ngasorna awake dewek, deweke bakal diduwurna.”¹⁵Mulo podo teka wong-wong gawak bocah-bocaeh sing cilik maring gusti Isa Almasih, men kiyambae jamah bocah kuwi kabeh. Deleng iku murid-muride nyeneni wong-wong mau. ¹⁶Nanging Isa Almasih nyelui muride kabeh lan ngendiko: “Jor bae bocah-bocah mau teka maring Inyong, lan koe aja ngalang-ngalangi bocah mau kabeh, amargo wong sing koyo mengkono iku sing duweni Keratoning Gusti. ¹⁷Inyong ngomong maring koe: Sabenere sopo sing ora nyambut Keratoning Gusti koyo dene bocah cilik, deweke ora bisa melebu nang sajruning.”¹⁸Ana pimpinan sing takon maring Isa Almasih ngomonge: “Guru sing apik, opo sing kudu dak lakoni kanggo ulih urip sing langgeng?’’ ¹⁹Balesane Isa Almasih: “Nang apa koe ngomongna Aku apik?” Ora ana wong sijia sing apik seliyane Gusti. ²⁰Koe mesti ngerti dawueh Gusti : Aja selingkuh, aja mateni, aja nyolong, aja dadi seksi ngapusi, ngajeni bapak lan biungmu. ²¹Ngomonge wong: “Kabeh mau wes tak lakoni awit enomku.”²²Ngrungokna kuwi Isa Almasih ngendika karo deweke: “Isih ana siji perkara maning sing kudu bok lakoni: dolen kabeh sing bok duweni lan bagek-bagekna kuwi mau karo wong-wong sing melarat, mulo koe arep nampa bondo nang suwarga, banjur teko mengene lan melu Aku.” ²³Sak wise wong mau ngrungakna omongan iku, deweke dadi banget le susah, mergo deweke banget le sugih.²⁴Banjur Isa Almasih deleng deweke lan ngomong: “Abot banget wog sing sugih duit melebu nang sajruning Keratoning Gusti. ²⁵Merga luwih gampang sawijining onta melebu meng bolongan dom tinimbang sawijining wong sugih melebu nang sajruning Keratoning Gusti.”²⁶Lan wong-wong mau sing ngerungokna kuwi ngomongna: “Yen kaya kue sapa sing bisa melebu lan diselametna?” ²⁷Ngendikane Isa Almasih: “Apa sing mokal kanggo manusa bisa kanggo Gusti.”²⁸Petrus ngomong: “Aku iki wis ninggalake kabeh duweke kawula lan melu Jenengan.” ²⁹Ngendikane Isa Almasih karo wong kabeh: “Inyong ngomong karo koe, sakbenere sapa bae wong sing amarga Keratone Gusti, ninggalna omaeh, bojone, utawa sadulure, wong tuwane utawa anak-anake, ³⁰arep nampa maning kanti lewih akeh nang nalika kue uga, lan pada jaman sing arep teka deweke arep nampa urip langgeng.”³¹Isa Almasih nyeluki rolas muride, banjur ngendike aring kabeh muride: “siki awake dewek lunga nang Yerusalem lan kabeh barang sing katulis karo para nabi ngenani Anak Manusa arep jangkepi. ³²Merga Gusti arep dipasrahna karo bangsa-bangsa sing ora ngenal Gusti, dipoyoki, ngenyek lan ngidoih, ³³lan wong-wong kue arep yiksa lan mateni Gusti, lan dina sing ping ketelu Gusti tangi.”³⁴Ananging koe kabeh babar pisanora ngerti kabeh makna omongan kuwi; tegese omongan kue di umpetaken wong kue kabeh lan deweke kabeh ora ngerti apa sing dikarepna.³⁵Nalika Isa Almasih meh tkan nang Yerikho, ana wong wuto sing njagong nang pinggir lan ngemis. ³⁶Nalika wong iku krungu wong akeh lewat, deweke takon: “Apa kuwe?” ³⁷Omonge wong marang deweke: “Isa Almasih wong Nazaret lewat.”³⁸Banjur wong wuto mbengok: “ Meneng, Isa Almasih, Anak Daud, welasono aku!” ³⁹Mulane deweke mau sing mlaku nang ngarep, menging deweke supayane bungkem. Malah saya banter deweke bengok: “Putra Daud welasono inyong!”⁴⁰Terus Isa Almasih mandek lan merentah gawa wong iku maring kiyambake wektu iku deweke nang cedake, lan deweke wis manggon nang cedake, Isa Almasih pitakon karo deweke: ⁴¹”Apa sing bok karepake supayane inyong tumindak nggo koe?” wangsulane wong iku: “Gusti supaya inyong bisa ndeleng!”⁴²Banjur ngandikane Isa Almasih karo deweke: “Meleko koe, imanmu wes nyelametake koe!” ⁴³Lan nalika iku ugo melek deweke, banjur melu Isa Almasih karo ngluhurna Gusti. Kabeh rakyat deleng perkoro iku lan muji-muji Gusti.

¹Isa Almasih manjing aring kota Yerikho lan mlaku Isa Almasih ngliwati kota kue. ²Nang kono ana wong sing jenenge Zakheus, kepala tukang bea cukai wong sugih.³Deweke pengin weruh ndeleng sapa jane wong sing jenengane Isa Almasih kue, nanging ora Isa lantaran saking akeh kebek pisan wong-wongane, merga deweke (Zakheus) pawakane cendek. ⁴Banjur deweke mlayu disit skang wong akeh, njur karo menek wit ara ben isa weruh ndeleng Isa Almasih sing sedela maning liwat kono minangka.⁵Isa Almasih wis nang papan kono, Isa Almasih ndangak ngundang karo ndeleng nduwur : “Zakheus, ngeneh mudun, merga dina siki Aku kudhu numpang omahmu. ⁶Banjur Zakheus mudun memoni Isa Almasih tansah seneng. ⁷Nanging kabeh wong akeh sing menang weruh kedadian iku pada grendeng. “Deweke (Isa Almasih) arep mampir aring omaeh wong sing kebak dosa iku”.⁸Nanging Zakheus naadek karo matur marang Gusti, setengaeh duweku arep tak balekna maning marah wong-wong mlarat sing tak peres lih baleknane dadi lipet papate. ⁹Ngendikane Isa Almasih marang deweke. “Dina siki wis kedadian kawilujengan nang omah kiye, mergane wong kiye uga anak turunane Abraham”. ¹⁰Mergane Anak manungsa rawuh kanggo goleti lan nyelametaken sing wis pada ilang.¹¹Kanggone wong-wong akeh iku sing pada ngrungokhaken. Deweke nang kono, Isa Almasih nerusaken pitutur ngendikane karo sakwijine tetembung sanepa amargi Deweke wis dedak kota Yerusalem lan wong-wong akeh mau ngira ari krotoning swarga rawueh mesti genah katon. ¹²Mulane panjengane ngdendika anak sakwijine wong priyayi mangkat nang sakwijine negri sing adoh kanggo dilantik dadi raja nangkono lan sakwise iku banjur mulih.¹³Panjenengane ngundang sepuluh abdine, karo ngendikane : “nganggohen kiye nganti inyong balik maning. ¹⁴Ning wong-wong sebangsane itu pada sengit dewekne, banjur ngirim utusan nyusul dewekne : “kawula ora gelem ari wong kiye rajane kawula”. ¹⁵Lan klakon temenan nalika dewekne balik, dewekne bar dilantik dadi raja, dekne prentah ngundang abdi-abdine sing pada dineini iku ben ngerteni sepira kasile dagangane dewekne kabeh.¹⁶Wong sing kesiji teka lan ngomong : gusti, mina sampeyan sing sijine wis bisa ngasilna 10 mina. ¹⁷Omonge wong iku : apik temen kelakuanmu iku, hae abdi sing apik, koe setia nglakoni perkara cilik, mula iku tampanen kuasa mrentah 10 kota.¹⁸Teka maning sing kepindo lan ngomong : Tuan, mina tuan wis ngasilna 5 mina. ¹⁹Ngomonge karo wong iku. Lan kue kuasanen 5 kota.²⁰Lan abdi sing ketelu teka lan ngomong : tuan, iki mina tuan, aku wis nyimpena sajorning kacu. ²¹Amargi aku wedi marang tuan, merga tuan wong sing atos, tuan musti ikut apa sing tuan ra taune apa sing wis di sogna lan ngunduh apa sing tuan nandur.²²Pituture aring wong kue : hae abdi jahat aku bakal ngadilu koe miturut omonganmu dewek, koe wis ngerti serehning aku iki wong atos, sing jikut apa sing ora taune aku ngezogna tan ngunduh apa sing aku tandur. ²³Angger kaya kuwe ngapa duitku kuwe ora tak nei maring wong sing nindakna duit? Kenangapa duitku ora tak pasraih aring sing njalanaken duit? Mulane pade waktu balike aku ulih jikute atau karo anakane.²⁴Banjur omonge maring wong-wong sing pada ngadek ana nang kono : jikuten mina sing sijime skang dewekne lan ngenei maring wong sing wis duweni 10 mina kuwe. ²⁵Pituture dewekne kabeh maring wong kue : tuan, dewekne wis duwe 10 mina.²⁶Aku ngomong aring koe : saben wong sing duweni, marang dewekne bakal dinei, nangin sapa sing ra duweni, skang dewekne bakal di jikut sekabehane. ²⁷Mula iku kabeh musuhku kiye, sing pada ra seneng ari nyong dari ratune, gawanen kumpulna gawa ngeneh lan tumpes kabeh nang ngarepku.²⁸Lajeng sakwise ngendikan akeh iku Isa Almasih ngedisiti wong-wong akeh itu nerusaken tindake nang Yerusalem.²⁹Nalika pangjangane nang cedak Betfage lan Betania ana ning Bukit Zaitun, Isa Almasih ngongkoh dua muridne. ³⁰Lan mesen : “lungao marang desa sing ana nang ngarepmu iku, ari awakmu wis pada nang kono, koe bakal nemu keledai nom kauger, uculaken iku njur gawanen ngeneh. ³¹Ning ariana wong sing takon koe : kenangapa koe ngeculaken ? Tulung angsulane mengkene : gusti sing duwe kékarepan.³²Banjur muride dua mau nindakhaken kersane Isa Almasih. ³³Nalika temenan ketemu karo wong sing duwe keledae itu “ kenangapa keledaene diulaken ? ³⁴Jene wong murid-muide : “Gusti sing butuhaken.” ³⁵Wong akeh itu sasarengan gawakna keledae mau maring Isa Almasih lan nyamaki karo sandangane wong-wong akeh kae kabeh lan pada mmapah njung-njung Isa Almasih munggah numpak kewan kuwi. ³⁶Sawetara Isa Almasih numpaki keledae akeh wong sing pada rame-rame gelar sadangane di zogna nang tengah dalanan sing nggo diliwati.³⁷Nalika peyambake wis cedak gunung Zaitun, kabeh murid-muride pada ngiring piyambake tan sukarena lan nguluhurake akeh mujizat dewekne kabeh wis pada nyekseni. ³⁸Omongane dewekne kabeh : “Diberkaih Gusti sing teka dadi Raja sajroning jenenge Gusti, ayem tentrem nang swarga lan kamulyan nang panggonan maha luhur”.³⁹Ana wong-wong Farisi sing melu awor nang kumpulane wong-wong akeh kuwe ngandani Isa Almasih : “guru, luruih murid-muride panjenengan kuwi”. ⁴⁰Wangsulane : inyong pitutur koe ; nek murid-muridku kon meneng, watu-watu kiye pada bengok”.⁴¹Nalika semana Isa Almasih weruh kota iku, deknen piyambake nangis, ⁴²lan nuturna “ duh jan, lewih apike nek dina siki koe ngerti appa sing kudune dadi karahayuanmu ! Ning siki koe ora isa ngerasahaken.⁴³Arep tekan mangsane musuh-musuhmu pada ngepung koe skang kabeh jurusan mata angin. ⁴⁴Lan mateni numpes koe kabeh uga warga-wargamu, musuh-musuhmu iku, karo ra bakalan ngejorna kabeh watu bangunanmu kesusun rabi, merga koe ra ngerti wektu nalika Allah nemoni koe kabeh.⁴⁵Banjur Isa Almasih teka nang Bait Suci lan panjenengane nguruki akeh bakul sing pada dagang nang kono. ⁴⁶Pituture panjenengane : “Ana katulis : omahku kanggo omah pandinga, ning nangapa koe-koe dadeaken papan kecu”.⁴⁷Saben dinane panjenengane ngenei piwulang nang Bait Suci. Imam-imam kepala karo ahli-ahli Toret terkenal nang bangsa Israel nganakhaken rencana kanggo mejaih panjenengane. ⁴⁸Nanging dewekne kabeh kae, kepriben cara ben klakon, mergae kabeh penduduk wis akeh sing kepincut lan pengin midangetaken pangandikane panjenengane.

¹Pada sawi jining dina nalik Isa Almasih aweh piwulang maring wong akeh nang Bait Suci lan aweh warta apik pada teka imam-imam kepala karo ahli-ahli Tauret lan para tua-tua pada aeka maring ngonoh. ²Lan deweke ngomong karo Isa Almasih omongna maringaku karo kuasa apa koe arep nglakokna hal-hal sing kaya Yakub lan sapa sing aweh kuasa kuwe karo koe.³Jawab Isa Almasih maring wong kabeh aku bae areptakon maring koe omongna maringaku. ⁴Baptisan Yohanes kuwe sekang sorga utawa sekang menungsa.⁵Deweke nimbang-nimbang karo deweke lan ngomong saupama inyong kabeh ngomong sekang sorga dewek emesti ngomong nang apa koe ore percaya karo deweke. ⁶Tapi angger tak omongna sekang menungsa kabeh wong-wong arep mbrengkolangi kabeh karo inyong kabeh karowatu seale deweke yakin masalah Yohanes kuwe nabi.⁷Terus dewe njawab menawa deweke ora ngerti sekang ngendi baptisan kuwe. ⁸Mulane Isa Almasih ngendika karo deweke angger kaya kuwe akuora arep ngomong koe kaben sing kuasa apabae akunglakoko na hal sing kaya kuwe.⁹Terus Isa Almasih ngandakna sanepa kuwi karowong akeh sawijing wong bukak kebun anggur terus deknen nye wakna. Karo tukang sing pada kerja atus mangkat nang negara lia kanggo wektu sing. ¹⁰Lan sauwise teka musim endekne mrentah sawi jinggi abdi karo penggarap iku, supayane wong kuwekabeh maskah na, sepetil hasil kebun anggur kuwe. Karo deknen nanging parasung nyambut gawemau iku ngatemi abdi kuwelan mrentah bali kanti tangan kosong.¹¹Sawise kuwe ia prentah sawijining abdi. Singliane nanging abdi kuwe ya di antemi lan digakle isin nang deweke, trus dikon bali karo tangan kosong. ¹²Sebanjure piyambare ngonkon abdi sing kaping telu nangin wong kuwe ngadi tatani nang wong-wong kuwe trus di balangna maring kebon kuwe.¹³Jere omonge tuan kebon anggur kuwe : apasing kude tak gawe ? Aku arep ngonkon anakku sing tak kasihi ; mesh dekne di senengi. ¹⁴Tapi sawise penggarap-penggarap kuwe weruh anake dekne pada rembungan omonge : jeredeweke pewaris agh awake dewek kabeh mateni deknen sapayane warisane iku dadidu weke awake dewek kabeh.¹⁵Terus wong-wong kuwe mbalangna denenang njaba kebon anggur kuwe lan manteni. Siki opo sing arep dilakokna nang tuan kebon anggur kuwe karo wong wong kuwe? ¹⁶Kiyambake arep teka lan mateni para pekerja kuwe lan mercayakna kebon anggur karo wong-wong lia rungok na iku mau wongwong kabeh ngomong sepi pisan pisan bae aja.¹⁷Nanging Isa Almasih ndeleng wongwong kabeh lan ngendiko: “Kabeh gane menowa mengkono apa maksude na siko: Watu sing di buangmaring penggawe-penggawe bangunanwis dadi watu penjuru? ¹⁸Sok sapa bae tiba nang nduwur watu kuwe deknen arep kabur, lan sok sopo kena watu kuwe deknen arep remuk jajak.”¹⁹Terus ahli-ahli Taurat lampeku ka pemuka pimpinan saha kras utawa banget leh usaha nyekel. Gusti Isa Almasih nang wektu iku juga, amargo wing-wong kabeh ngerti, yen wog mau sing dimaksud geGusti kanti sanepa iku, nanging wong-wong kabeh wedi karowong akeh. ²⁰Ahli-ahli Taurat lan imam-imam merentah karo teliksan dising berulah kaya wong jujur, maen wong-wong kabeh bisa njiret kiyambake karo sing dewek kuwoso lan kuwoso wali negara.²¹wong-wong kuwe ngojona pitakona kuwe karo deknen Guru, inyong ngerti mengenai kabeh omongan lan piwulangma jujur blajar nang dalan Allah. ²²Opo aku kabeh parengna mbayar pajeg making kaisar opo ora.²³Nanging Isa Almasih ngerti maksude wongwong kuwe sing lieik kuwe trus ngomong karo wong-wong kuwe. ²⁴Tidakna maringaku mengenaih duwit gambar lan tulisan apa siing ana kuwe jawab wong-wong kuwe gambar tulisan kaisar.²⁵Trus ngendika Isa Almasih maring wong-wong kuwe angger kaya kuwe wekna maring kaisar apa sing kudu di wekna maring kaisar lan maring Allah apa sing kuduna di wekna Allah. ²⁶Lan wong-wong kuwe ora ulih njiret deweke sajrone pitakonane nang wong akeh kuwe gumun arep mangsuli kuwe trus wong kuwe meneng.²⁷Mulo podo teka kana Isa Almasih wong-wong sadiki, sing ora ngakani ananing tangine wong-wong mau takon maring Gusti. ²⁸Guru, Musa nulisna printah iki kanggo kito: Yen sawijining wong, sing duweni, sedulur lanang mati nanging bojone isih ana, nanging deknen ora ningal ke anak, sedulure kudu kawin karo bojone iku lan gugah turane kanggo sadulure iku²⁹Ana pitung wang sedulurane, sing sepisan bojo aro sawijenig wadonan banjur mati ora ninggallake bocah. ³⁰Banjur wadenan kuwi di bajoni karasung kepineb, ³¹lan amargo sing ketelu lan mengkono kuwi terus-terusan karo kapitu sedika man ikabeh mati ora ninggalake bocah. ³²Ahire madonan iku man mati. ³³Kepriye saiki haro wadanan iku, sapa ning antarane wong-wong iku sing dadi bojone ing dino tangine? Amargo kapitune wis dibojo deknen.³⁴Jawabane Isa Almasih karo wong-wong kabeh wong-wong dango iku bojo lan di bojokna. ³⁵nanging wong-wong sing dianggap patut kunggo akeh bangsane sajraning danyo sing liya iku terus sajraning tangine sekang dantarane wang mati ora boko lan dibojona. ³⁶Amargo wong-wong ora bisa mati maning, wong-wong pada kaya melaikat-malaikat lan wong-wong dadi bocah-bocah Allah, Amargo wong-wong wis disangekna.³⁷Masalah bangkite wong-wong mati, Musa wis ngeneyi ngerti ing sajruning kanggo semak duri nang ngendi Gusti disebut Gusti Abraham, Gusti Ishak lan Gusti Yakub. ³⁸Kiyambae ora Gusti Allah sing mati, gejabane Allah wong urip, Sebab nang ngarepe Gusti kabeh wong urip.”³⁹Ngrungokna kuwe pira bae ahli Taurat ngomong: “Guru, jawab Jenengan iku pas banget.” ⁴⁰Mula deweke ora wani maning nakokaken apa-apa maring Isa Almasih.”⁴¹Nanging Isa Almasih ngendika maning koe kabeh kepriwe wong bisa ngoong yen Mesias yaiku anake Daud? ⁴²Sebab Daud dewek ngendika jero ning kitab Zabur: Gusti wis ngendika maring Majikanku: lungguwo nang sisih tengen-Ku. ⁴³nganti Aku gawe mungsuh-mungsuh-Mu tumpukan samparan-Mu. ⁴⁴Dadi Daud ngarani Isa Almasih Gustine, kepriye maring Isa Almasih anake?⁴⁵Sawetara wong akeh ngerungokna Isa Almasih ngendika maring murid-muridE: ⁴⁶”Ngati-ati maring ahli-ahli Taurat sing seneng mlaku-mlaku nganggo jubah dawa lan sing seneng-senenge dihormati nang pasar-pasar, sing senenge jagong nang panggonan sing paling kajen nang umah-umah ibadah lan nang pesta-pesta, ⁴⁷sing mangan umah randa-randa lan ngelombo mata wong karo ndedonga sing dawa-dawa deweke iku mesti arep nampa ukuman sing luwih abot.”

¹Nembe Isa Almasih ndadekna pengarepe, deweke weruh wong-wong sugih nglebokna suguane nang jero peti suguane. ²Deweke weruh uga wong randa mlarat nglebokna rong peser nang njerone petikae. ³Terus deweke ngomong “aku ngomong karo koe, sebenere randa mlarat kie aweh lewih akeh tinimbang kabeh wong kae, ⁴sebab kae kabeh maringi persembahan soko akehe, nanging randa kiye maringi soko kekurangane, nganti deweke maringi kabeh kasile.⁵Nembe bae siji loro wong ngomong masalah bait Allah lan nggumunni bangunane kae sing diapiki karo watu sing apik-apik lan karo wujut-wujut sesuguhan, Isa Almasih ngomong : ⁶“Apa sing sampean weruh nang kono arep teka dinane nang endi ora ana siji watune arep di jorna manggon nang nduwur watu liane, kabeh arep diaajurna.⁷Lan murid-muride takon marang Isa Almasih, omonge : “pemimpin, kepriwe arep dadi ? Lan apa tengere, yen kae arep dadi ? ⁸Jawabe : “ngati-ati supaya sanpeyan aja di sasarna. Sebab akeh wong arep teka karo nganggo jenengku lan ngomong : akulah kiye, lan wektune wis enggal. Aja mung sampean melu kae. ⁹Lan yen sampean ngurongna masalah peperanganelan ngamuke, aja sampean kaget. Sebab kabeh kae kudu dadi disit, nanging kuwe ora ndadekna sa uwise arep teka disit”.¹⁰Deweke ngomong karo wong-wong : “Bangsa arep tangi nglawan bangsa lan kerajaan ngalawan kerajaan, ¹¹lan arep ana lindu sing gede lan nang sekabeane panggonanan arep ana penyakit sampar lan kurang mangan lan arep ana bencana sing ngaget ena uga tenger-tenger sing gede seko langit.¹²Nanging seurunge kabeh kuwe sampean arep di cekel lan di sisksa, sampean arep di serahna nang umah-umah ibadat lan ukuman-ukuman lan sampean arep di adepna maring raja-raja lan penguasa-penguasa sing ngangge jenengku. ¹³Masalah kae arep dadi kesempatan nang sampean kanggo saksi.¹⁴Yen kaya kiye mantepna atimu supayane aja mikirna lewih disit mbelani. ¹⁵Sebab aku dewek arep aweh sampean omong-omong sing wigati, mengko sampean ora ulih mbelani utawa mbantah lawan-lawanmu.¹⁶Lan sampean arep di serahna uga nang wong tuanmu, seduhur-seduhurmu karo keluargamu lan kanca-kancamu lan sekabeane wong sing nangkene sampean arep di pateni. ¹⁷Lan sampean arep disengit sekabehe wong sing kang ana jenengku. ¹⁸Nanging ora se rambut pun nang sirah mu arep ilang. ¹⁹Yen sampean tetep kuat, sampean arep ulih-ulihmu.²⁰“Yen sampean weruh Yerusalem dikepung nang tentara-tentara delengna bae tanda morak-marike wis perek. ²¹Pada wektu kue wong-wong sing ana nang Yudea kudu lunga menyang pegunungan, lang wong-wong sing ana nang kota kudu lunga, lan wong-wong sing ana nang ndesa aja mblebu nang kota. ²²Sebab wektu dendame nang endi arep genep kabeh sing ana nang tulisan.²³Cilakane wong wadon-wadon sing nembe mbobot utawa sing nembe duwe bayi nang wektune kuwe ! Sebab arep tekah akeh sing dahsyat kabeh negara lan ngamuk marang bangsa. ²⁴Lan kabeh arep mati nang mata pedang lan di gawa kanggo tahanan nang sekabeane bangsa, lan Yerusalem arep di idek-idek nang bangsa-bangsa sing ora ngenal Allah, nganti genep jaman bangsa-bangsa.²⁵Lan arep ana tanda-tanda nang srengenge lan wulan lintang-lintang nang bumi bangsa-bangsa arep wedi lan bingung ngarepi suarane lan ombake segera. ²⁶Wong arep mati keweden lan kewatir karo kabeh apa sing di rusak bumime, sebab penguasa langit arep murka.²⁷Nang wek tu kiye wong arep ngerti anak menungsa teka karo sekabehe kuasane lan kemuktenane. ²⁸Nek kabeh mau wis kedadeyan, tangi ena lan junjungna pengarepmu, sebab sing nulungi wis pedek.²⁹Terus Isa Almasih ngomong gambarna karo sampean. “Delengena wit ara utawa wit apa bae. ³⁰Nek sampean wis weru wit-witan kae wis tukul, sampean ngerti dewek yen musim panas wis perek. ³¹Pada karo nek sampean ndeleng perkara sing wis kedadeyan, delengna bae ye kerajaan Allah wis perek.³²Aku ngomong karo sampean, sebenere angkatan kiye ora suwe, seurunge kabeh kedadayan. ³³Langit karo bumi arep lawas, nanging omongan ku ora arep suwe.³⁴“Jaganen awake, supaya atiimu aja kena pengaruh melu poya-poya lan mabok-mabokan, kepentingan nang dunga lan supayanae dina Tuhan aja karo tiba”. ³⁵Sebab deweke arep nganjurna kabeh masyarakate nang bumi kiye.³⁶Ngati-ati bae karo ndonga, supayane sampean ulih kekuatan kanggo salah kang kabehe sing arep kedadeyan kae, lan supaya sampean kuat ngadeg nan ngarepe Anak Manungsa.³⁷Nang awan dina Isa Almasih mulang nang Bait Allah uga mbengine dina deweke mentu mbengi lunga menggunung Bukit Zaitun. ³⁸Lan esuk-esuk kabeh wong pada marani deweke nang Bait Allah kanggo kepengin krungu.

¹Paskah dina pada Ora Aweh Roti. ²Imam-imam pengede lan pinter-pinter nggoleti dalam keperye menulih mateni Isa Almasih sebab deweke wong akeh.³Maka mlebu Iblis meng njero Yudas sing jenenge ustemiyot seewong dadi ker rolas anak. ⁴Terus lunga Yudas maring maan peng gede lan pengede pendamping Bait Aloh karo rembugan karo kana kepriwe ulih nyetorna Isa Almasih karo koe.⁵Kanane saking senenge lan permusyawarah nggo aweh sejumlah duwit maring koe. ⁶Ia menyetujuni lan mulai sekang wektu kuwe ia nggolet kesempatan siang apik nggo nyerahna Isa Almasih karo tanpa ketahun wong akeh.⁷Wis tekan dina raya roti ora aweh sing dina ngedi wong kudu nyembeleh wedus paskah. ⁸Wingi Isa Almasih perentah Petrus lan Yohanes ngomonge lunga persiyaplah ketemuan paska aweh inyong supaya nyong maen. ⁹Ngomong kanane maring ngendi nangendi njenengan ngarepi inyong nyiapna.¹⁰Jawabe seandene njenengan melebu njero kota koe arep ketemu karo wong sing nggawa kendi isi toya tutna kae nang njero umah sing dileboni. ¹¹Lan ngomongi karo sing duwe umah gue guru kakon-kakon koe nang ngedi ruangane ane tempat aku bareng-bareng karo anak-anakku arep maem paskah.¹²Mau wong koe arep nidokna karo kawe sebuah nggon nduwer sing gede sing uwis rampung nangkon olah koe kudu nyiapna. ¹³Uwis mangkat deweke lan deweke ulih kabeh persis sing diomong na Isa Almasih karo deweke wis karo nyiapna paskah.¹⁴Nembebae teka wektu Isa Almasih lenggah maem barang-bareng karo rasul-rasul. ¹⁵Ngomonge karo deweke aku saking kangen maem paskah iku bareng-bareng karo koe sewise aku sengsara. ¹⁶Sebab aku ngomong karo njenengan karo arep maem maning sampe raulih nggenegna jero keraton aloh.¹⁷Sewise ia njiyot satu gelas ngucapna sukur sewise ngoomong jiyotlah iki bagikan sekabeh koe. ¹⁸Sebab aku ngomong karo njenengan mulaih sampe siki kiyea ku ora arep ngumbe maning hasil pokok anggur tekan kerajaan aloh wisteka.¹⁹Teruse ia mundut roti ngomong sukur memecah-mecah lan ngaweh karo ngomong deweke omonge kiye lah awak ku sing diserahna ana kanggo koe berbuat kiye dadi peringati ku”. ²⁰Sampe siki juga di gawe karo batir seuwise maem lan ngomong bati lan anane perjanjian anyarulih ngetiku si di wutahna karo koe.²¹Seuwise ndeleng tangan ewong sing nyerahna aku ana areng bareng karo aku nang meja kiye. ²²Sebab anak menungsa memang arep lunga seperti sing uwis di mupakati arep claka wong sing ulih diserahkan. ²³Seuwise molai kae gawe angel sapa nangantara deweke sing arep gawe kaya kiye.²⁴Kedadiane dadi karenga nang antara bocah-bocah Isa Almasih sapakae singulih dianggap gede diantara deweke. ²⁵Isa Almasih ngedika karoh kabeh ratu-ratu negara-negara pemerentah rakyat kabeh lan wong ewong sing ngelakoni pimpinan atau kabeh dijenengi pelindung.²⁶Misale njenengan ora kalah mestine laine sing gede lan antara njenengan misale dadi wong sing paling enom lan pimpinan dadi pelayan. ²⁷Sebabe sapa lan luwih gede : sing lenggah maem : utawa sing ngelayani ? Udu kae sing lenggah maem ? Tapi aku ana nang tengah-tengah njenengan dadi pelayan.²⁸koelah sing tetap keri bareng-bareng karo aku dalam kabeh cobaan sing aku ngelakoni. ²⁹Lan aku nentukna hak-hak kerajaan bagi koe pada persis bapak ku sing nentukna karo aku. ³⁰Bahwa koe arep maem kan nginum-nginum semeja karo aku lan njero kerajaan ku lan koe arep njegong nang nduwur tahtah karo ngadilu ke rolas suku Israel.³¹Simon, Simon weruh ibelis wis nuntut karo nampa koe persis gandum. ³²tapine aku wis berdoa langgo supaya imanmu aja runtuh lan deweke dadi deweke wis insaf kuat ilah sedulur-sedulurmu.³³Njawab Peterus : “Tuhan aku sedia melebe penjara lan mati bareng-bareng karo koe”. ³⁴Tapi Isa Almasih ngomong aku ngomong Petrus dina kiye ayam arep keluruk sedurunge ngadeg telung kaline ngandeg bahwa dewekwis ngenalaku.³⁵Terus ia ngomong karo deweke seuwise aku merentah koe karo ora nggawe anane tas, bekal lan sandal anane koe kekuranganan apa. ³⁶Njawabe suatu pun ora : ngomonge karo kae tapi isi giye sapa sing nduwe tas nggo ngawa seuwise pada bae lan duweni bekal lan sapa sing ora ndu weni kudune adol jubaeh lan tuku pedang.³⁷Sebab aku ngomong karo koe, anggawa Kitab Suci kiye kudu digenapi ana Aku: na arep idung anane pemperontak. Apa sing ditulis nang aku agi digenepi. ³⁸Ngomonge Tuhan kie loro pedang jawabe uwis cukup.³⁹Terus lunga Isa Almasih metu kota kepriye karepe nuju bukit Saitun bocah-bocah pada melu deweke. ⁴⁰Seuwise teka lan nggon ngomong karo deweke bendoalah supaya koe aja tiba nang ndalan cobaan.⁴¹Seuwise lan ngadoih dewek kang kana kira-kira sedalangan watu jarake sewise lan bertunduk karo ndonga omong-omong. ⁴²Ya bapakku nek kaya kiye koe gelem jiyotlah batir kangaku tapi kiye ora kang karepku udu karepmu sing dadi.⁴³Mongko malaekat kang langit ngeton dewek karo aweh kekuatan. ⁴⁴Deweke dadi banget lan dadi pencaya pangat doa keningeye dadi pada bintik getih sing netes nang lemah.⁴⁵Terus utang i lan ndongane karo bali karo ana kanak tapi ulih agituru kenang musibah. ⁴⁶Ngomonge karo deweke ngapa koe turu tang ilah lan berdoa supaya koe aja tiba nang njero cobaan.⁴⁷Wektu Isa Almasih esih ngomong teka serombongan wong, lagi muridE sing jenenge Yudas, dewekan sekang kerolas murid kuwe mlaku mengarep ang ngarepe kanane. Yudas medeki Isa Almasih kanggo ngambung Isa Almasih ⁴⁸Mulane omonge Isa Almasih maring deweke: “Hai Yudas, koe ngewekna anak menungsa karo ambungan?”⁴⁹Wektu deweke, sing bareng-bareng karo Isa Almasih, weruk apa sing arep kedadean, deweke ngomong: “Gusti, mesti dewek nyerang deweke karo pedang?” ⁵⁰Lan wong sekang kanane mencerang hamba Imam Besar ngantekan tugel kupinge kanang. ⁵¹Tetapi Isa Almasih omong: “Uwislah kuwe.” Terus Isa Almasih cekel telinga wong iku lan marekna.⁵²Magane Isa Almasih ngomong aring imam-imam kepala lan kepala-kepala pengawal maring Gusti karo tua-tua sing teka kon nyekel Jerene, omong Isa Almasih: “Sang koe aku kiye penyamun, makane koe datang kumplit nggawa pedang-pedang lan pentung? ⁵³Padahal saben-saben dina aku anak tengah-tengah koe nang jero omong Gusti, lan koe ora nyekel enyong. Tapi ikilah kuwasa kegelapan iku.”⁵⁴Terus Isa Almasih ditangkep lan digawa sekang panggonan kuwe. Isa Almasih digiring maring omah Imam Besar. Lan Petrus ngetutna sekang kadoan. ⁵⁵Nang tengah-tengah halaman omah iku wong masang geni lan deweke njagong ngubengine. Petrus uga njagong nang tegah-tengah deweke.⁵⁶Seorang hamba wong wadon weruh kae njagong perek geni; jenengan mahami-mahami terus ngomong: “Uga wong iki bareng-bareng karo Panjenengane.” ⁵⁷Tapi Petrus ngakoni, omonge: “Dudu, Inyong ora kenal karo kae!” ⁵⁸Ora suwe maning wong liya deleng kae terus ngomong: “koe uga wong sekang kana!” Tapi Petrus ngomong: “Dudu, inyong ora!”.⁵⁹Lan kira-kira sejam maning wong liane ngomong maring tegas: “Temenan wong kiye jane bareng-bareng maring Deweke, sebab jenenge uga wong Galilea.” ⁶⁰Tapi Petrus ngomong: “Dudu, inyong ora ngerti apa sing engko omongane.” Sikine ikut uga, sementara jenenge ngomong, kluruk ayam.⁶¹Terus melingeh Gusti ndeleng Petrus. Magane kemutan Petrus soale Gusti uwis ngomong aringkae: “Sedurunge ayam kluruk pada wektu dino iku, koe wis ngakoni enyong.” ⁶²Terus kae lunga metu lan nangis mrebes mili.⁶³Karo wong-wong sing nahan Isa Almasih, ngelekek-ngelekna kae karo gebugi. ⁶⁴Kae nutupi raine karo taken: “Njajal ngomong, sapa sing gebugi Koe?” ⁶⁵Lan akeh maning olok-olokan sing diucapna kae aring deweke.⁶⁶Lan seuwise dina awan kumpul-kumpul sidang para tua-tua bangsa Yahudi lan imam-imam kepala lan ahli-ahli Taurat, terus deweke ngadepna Kiyambake nang Mahkamah Agama deweke, ⁶⁷omonge: “Jere apa koe Mesias, ngomonglah aring dewek.” Njawab Isa Almasih: “Sepisanpun Inyong ngomong waring koe, terus koe arep percaya, ⁶⁸lan sepisanpun Inyong ngomong apa-apa maring koe terus koe arep ora jawab.⁶⁹Molai siki Anak Manungsa wis njagong nang sebelah tengen Allah sing Mahakuwasa.” ⁷⁰Jere kae kabeh: “Yo wis, Koe kie Anak Allah?” Njawab Isa Almasih: “koe dewek ngomongna, sebab Inyonglah Anake Allah.” ⁷¹Terus jere kae: “Nggo ngapa perlu melas maning? Dewek kie uwis krungu kang lembene dewek.”

¹Wingi tangilah kabean sidang kue karo Isa Almasih digawa ngadep Pilatus. ²Nang kananeh mulai nuduh kae, jerene : “uwis kaulian wektu gue aku soal wong kie nyesatna bangsane aku karo ngalarang mbayar pajeg aring kaisar karo soal deweke kaengo mongna, soal kae ya gue Kristus, yague raja.³Pilatus takon aring kae : “koe lah raja wong Yahudi “ jawab Isa Almasih : “koe dewek ngomongna”. ⁴Ngomon Pilatus aring imam-imame ketua karo kabeh wong akeh gue : “aku ora ulih kesalahan apa bae aring wong kie”. ⁵Tapi nang kanane makin kuat ngurung ngomonge : “ia nyengi rakyat karo ajaran ne nang seluruh Yudea, ia mulai nang karo uwis tekan meng ngeneh”.⁶Angger Pilatus krungug kae takon, apa wong gue wong Galilea. ⁷Karo angger kae ngerti, soal Isa Almasih wong kang wilayah Herodes, ia ngirim kae ngadep Herodes, sing pada wektu gue ana juga nang Yerusalem.⁸Angger Herodes weruh Isa Almasih, kae saking seneng sebab uwis sue kae pengin weruh kepriwe kae sering krungu masalah kae, apa maningkae ngarepna weruh kepriwe Isa Almasih nganakaken tanda. ⁹Kae ngajukna akeh pertakonan aring Isa Almasih, nanging Isa Almasih ora jawaban apa-apa. ¹⁰Sementara kue imam-imam ketua karo ahli-ahli taurat maju meng ngarep karo ngomongna tuduan-tuduan sing abot meng deweke.¹¹Mulane mulailah Herodes karo prajurite menista karo moyoki aring deweke, kae nganggo jubah kamulyan aring deweke terus ngirim mbalik maning aring Pilatus. ¹²Nang dina kue uga kekancanane Herodes karo Pilatus : sedurunge gue kanane musuhan.¹³Wingi Pilatus ngumpulna ketua imam-imam pemimpin karo pemimpin-pemimpin karo warga. ¹⁴Karo ngomong aring kanane : “koe gawe wong gie aring aku sebagai wong sing nyesatna rakyat. koe weruh dewek bahwa aku uwis meriksa karo kesalahan sing koe tuduhna aring kae, ora ana sing ulih mengkae.¹⁵Karo Herodes juga ora, sebab kae ngirimna gie mbalek aring dewek asline ora suatu apa-apa sing dilakukna sing setimpal karo hukuman mati. ¹⁶Dadi aku arep ngajar kae, terus nglepasna. ¹⁷Sebab kae wajib ngeculna wong bagi kanane pas dina raya gue.¹⁸Tapi kanane melung bareng-bareng. “ngepenakna gue, nglepasna Barabas bagi dewek. ¹⁹Barabas kie dilebokna meng jero penjara berhubung koro suatu pemberontakan sing tes kedadean nang jero kota karo karna pembunuhan.²⁰Sepisan maning Pillatus ngomong karo suara seru maringkae, karna ia pengin nglepasna Isa Almasih. ²¹Tapi kanane melung mbales, jerene : salibna kae ! Salibna kae !”. ²²Jere Pilatus go pingketelune aring kanane : “kajahatan apa sing sebenere uwis di lakukna wong kie ? Ora ana suatu kesalahan pun sing aku ulih aring kae, sing setimpal karo hukuman mati dadi aku arep ngajarkae, terus ngelosna”.²³Tapi karo melung kanane desek lan nuntut, agar ia disalibna. Ian ahire kanane menang karo melung kanane. ²⁴Terus Pilatus mutus ena, men tuntutane deweke di kabul ena. ²⁵Karo deweke ngelosna wong sing di lebok ena mengjero penjara sebab pemberontakan karo pembunuhan gue pada bae karo tuntutan deweke tapi Isa Almasih di serah ena meng deweke go di perlukna karepe dewek.²⁶Wektu deweke gawa Isa Almasih, deweke nahan wong sing jenenge Simon kang Kirene, sing bene teka tekan jaba kota terus disalipna nang nduwur bahune, meng di pikul karo ngetutna Isa Almasih.²⁷Jumlaeh gede wong ngetutna kae : sekitare akeh wedon sing nangisi karo delengna kae. ²⁸Isa Almasih ngadep maring deweke karo ngomong : “hae wedon-wedon Yerusalem, aja koe nangisi aku, nglaina karo nangisi awakmu dewek karo anak-anak mu !.²⁹Sebab weruh, arep tiba masane wong ngomong : sing senenglah wadon mandul karo sing rahimu ora tau nglairna karo sing susune ora pernah nyusuni. ³⁰Mulane wong arep mulai ngomong gunung-gunung : ambrol nibani dewek ! Karo ring bukit-bukit : urugi aku !. ³¹Sebabe wong gawe kaya kue karo kayu urip, apa sing arep kedadian karo kayu garing?”³²Karo ana mbireng di giring loro wong lia, ya kue loro penjahat go di ukum mati bareng-bareng karo kae.³³Waktu kae tekan nang ggon sing jenenge lengkorak, kae nyalipna Isa Almasih nang kene karo wong loro penjahat kue, sing wong nang sebelah tengene karo sing nang seblah kiwene. ³⁴Isa Almasih ngomong : ya Bapak, ampuni kae, sebabe kae ora ngerti apa sing kae gawe : “karo ke mbuang undi go mbagi sandangane.³⁵Wong akeh ngadeg nang kene karo ndeleng kabean. Ketua-ketua ngenyek kae, jerene : “wong lia slametna, men siki kae nyametna awake dewek apa koe Mesias, wong sing di pilih Allah.³⁶Karo prajurit-prajurit ngenyek kae : kae njulukna anggur asem maring deweke. ³⁷Karo ngomong : “apa koe raja wong Yahudi, selametna awakmu “! ³⁸Ana mbireng tuhisan nang nduwur sirah : kiye raja wong Yahudi”.³⁹Wong kang penjahat sing di gantung kae nyumpai kae, jerene : “apa koe wong Kristus ! Slametna awakmu karo dewek”! ⁴⁰Tapi wong sing nakoni kae, jerene : “apa ora wedi, lan ora maring Allah, agi koe nrima ukuman sing pada ? ⁴¹Dewe emang selayake di ukum, sebabe dewek nrima balesan sing setimpal karo perbuatane dewek, tapi wong kie ora gawe perbuatan sing salah “.⁴²Terus kae ngomong : “Isa Almasih, kemulan aku koe teka dadi raja”. ⁴³Jere Isa Almasih maring kae : “aku ngomong waring koe, sebenere dina kie mbarang koe arep ana bareng-bareng karoo Aku nang jero Pirdaus.⁴⁴Wektu dina kae uwis kira-kira jam rolas terus kepetenga ngubengi kabean kae nganti jam telu. ⁴⁵Sebabe srengene ora nyorot karo tabir Bait Suci tugel dadi loro.⁴⁶Isa Almasih melung karo suara nyaring : “Ya Bapak, aring njero tanganMu tekwekna nyawaKu”. Karo se uwise ngomong kae nyerahna nyawane. ⁴⁷Wektu ketua pasukan weruh sing kejadian kae muliakna Allah, jerene : “Temenan, wong kie anu wong bener”!⁴⁸Karo se uwise kabeh wong akeh karo sing kumpul nang kana go tontonan kae, weruh apa sing kedadean kae balilah kae karo gebugi awake dewek. ⁴⁹Kabeh wong sing kenal Isa Almasih kang perek, ter masuke wedon-wedon sing melukae kang Galilea, ngadeg adoh-adoh karo ndelengna kabean kue.⁵⁰Apa koe sing jenengane Yusuf, kae anggota majelis gede, karo wong sing bener lan apik. ⁵¹Kae apa setuju karo keputusan karo tindakane majelis kue. Kae kang Arimatea, kusus kota Yahudi karo kae ngenteni kerajaan Allah.⁵²Kae lunga ngadep Pilatus karo njaluk mayide Isa Almasih. ⁵³Karo seuwise kae ngeduna mayid kue, kae nutupi karo kain lenan, terus nurokna nang njero kubur sing di galih nang njero bbukit watu, nangendi urung lan di turoni mayid.⁵⁴Dina kie dina persiapan karo sabat arep mulai. ⁵⁵Karo wedon-wedon sing teka bareng-bareng karo Isa Almasih kang Galilea. Melu serta karo kae deleng kubur kae karo ke priwe mayide di turok ena. ⁵⁶Karo seuwise bali, kae nyediakna lenga mur. Lan pada dina sabat kae leren melu Hukum Taurat,

¹tapine esuk-esuk bener pada dina pertama minggu kae lunga mengkubur gawa rempah-rempah sing uwis disediakna kae. ²Kan ulih watu wis guling tekan kubur kae, ³lan se uwise mlebu kae ora nemuk ena mayid Tuhan Isa Almasih.⁴Sementara deweke ngadeg ngalamun-lamuns karna soal kae, ijig-ijig ana wong loro ngadeg perek sampean nganggo sandang sing pating merlik. ⁵Deweke bener wedi karo dengkluk ena sirah, ngapa wong loro kue ngomong waring kae : ngapa sampean goleti deweke sing urip nang kitare wong mati ?⁶Deweke ora nana nang kene, kae wis urip. Eling apa sing di omong ena ya waring sampean, waktu kae esih nang Galilea, ⁷yakue Anak manungsa kudu di serah ena waring tangan wong-wong dosa karo di salibna, karo arep tangi waktu dina sing ketelu.⁸Molai menginget ena kanane arep takon Isa Almasih kue. ⁹Karo se uwise deweke balik tekan kuburan, deweke nyritak ena kebehan kue maring sekabean murid karo koe kabeh sedulur sing lia. ¹⁰Wedon-wedon kue jenenge Maria tekan Magdala, karo Yohana, karo Maria mamak Yakobus. Karo wedon-wedon lia karo sing bareng-bareng sing kae ngewei weruh waring rasul-rasul.¹¹Ujare deweke omongan-omongan kue si ngerti-ngerti ngomong nglembo karo kae ora gugu waring wedonan-wedonan kae. ¹²Percaya banget waring Petrus tangi, ijig-jig cepet-cepet lunga meng kubur kae, pas deweke deleng meng njero, pas deleng kur kain mori tok, terus pas lunga karo deweke takon njero atine apa sing kepriwe bisa kedadian.¹³Pas dina kue deweke wong loro teka murid-murid Isa Almasih lunga meng waring desa jenengane Emaus, sing gonne kira-kira pitung mil adoeh kene Yerusalem. ¹⁴Karo kae omong-omongan so’al kabeh mau sing uwis kedadian.¹⁵Waktu sampean agi omong-omongan karo tukar pikiran, teka lah Isa Almasih dewekan merekki kae, terus mlaku bareng-bareng karo kae, ¹⁶tapi ana suatu sing ngalang : mata kae, terus deweke ora ulih ngenali kae.¹⁷Isa Almasih ngomong waring kae : “apa sih sing sampean diomongna seuwise sampean mlaku ? Deweke mandeng sampean karo rai jemberut. ¹⁸Wong kan kana, jenenge Kleopas, nyauri : “ ana ora sampean siji-sijine wong adoh nang Yerusalem, sing ora ngerti apa sing kedadean nang kana pada dina-dina nangburi kiye ?¹⁹Jere ne maring sampean : “apa kaeh ? “takone deweke : “apa sing kedadean karo Isa Almasih wong Nazaret. Kue padahal wong nabi, sing nguasai njero kerjanan karo ngomongi nang ngarepe Allah karo sing ngarep kabehan bangsa dewek. ²⁰Se imam-imam duwur sing pangatur-pangatur aku wis njujug ena kae kanggo diukum mati terus deweke sing nyalib ena.²¹Padahal aku ndisit ngarep ena, padahal deweke sing teka arep mbebas ena bangsa Israel. Nembe bae telung dina, kue kabeh kedadean.²²Tapi seakehe wedonan tekan sekitare aku seuwise ngangeli aku : esuk-esuk picek deweke lunga meng kuburan. ²³Lan ora bisa nemukna mayide. Terus koene teka karo cerita, sing uwis keton nang deweke malaikat-malaikat, sing ngomongna, waktu deweke urip. ²⁴Ana mbok batire dewek sing lunga meng kuburan kae wis nemoni, deweke memang bener sing diomong ena wadon-wadon kae, tapi kae ora, kanane deleng.²⁵Terus kae ngomong aring deweke : “He koe wong bodo, nangapa alone atimu, se uwise sampean ora percaya kabean sing ana, sing uwis di omongna nang nabi ! ²⁶Seharuse Mesias kudu menderita sekabehe sampean kanggo mlebu meng njero kemukte-nan ? ²⁷Terus deweke jelas ena waring kae apa sing ditulis tentang sampean jero kabeh kitab suci, mula teka kitab-kitab Musa karo kabean kitab nabi-nabi.²⁸Deweke nyedeki desa sing deweke niati, terus kae gawe pura-pura arep nerus ena per jalanane. ²⁹Tapi kanane maksa ena, jerene : “nangkene bareng-bareng karo aku, sebabe dina wis arep mbengi karo srengenge arep ndelep. “terus mlebulah go urip barang-barang karo kanane.³⁰Waktu kae jagong maem karo kanane, kae njukut roti, ngucap berkat, terus mecah-mecahna karo aweh aring kanane. ³¹Wektu kae kebukak mata kanane karo kananepun ngenal sampean, tapi kae ilang kang tengah-tengah kanane. ³²Jere deweke dewekan waring wong lia : “udu atine dewek kebakaran. Wektu kae ngomong karo dewek nang tengah ndalan karo wektu kae nerang ena kitab suci aring dewek?³³Wingi tangi ne kanane karo terus mbalek meng Yerusalem nang kana kanane uli kesewelasan murid kae. Kanane agi kumpul bareng-bareng karo batir-batir kanane. ³⁴Jere kanane kae : “sebenere Tuhan uwis bangkit karo nidok ena aring Simon”. ³⁵Terus loro ewong kae pun nyeritak ena apa sing terjadi nang tengah ndalan karo kepriwe kanane ngenal gue yen wektu kae mecah-mecah ena roti.³⁶Sementara omong-omongan misale masalah kae, Isa Almasih ijig-ijig ngadeg nang tengah-tengah kanane karo ngomong aring kanane : “rukun sekabeane awakmu”! ³⁷Kae pada kaget lan wedi lan ngira dene kae pada weruh medi.³⁸Arep tapi kae ngomong aring kanane : “nangapa sampean kaget karo apa sebabe tangi keraguan nang jero ati mu ? ³⁹Deleng ena Tanganku karo sikitku aku dewek kiye : grayang aku karo deleng ena sebabe medi ora ana daging karo balunge, kaya sing koe deleng aring aku. ⁴⁰Karo ngomong mau, kae di delengena tangan karo sikile aring kanane.⁴¹Karo wektu kanane urung percaya sangking senenge karo esih heran, ngomonglah kae aring kanane : “anane waring sampean panganan neng kene ?. ⁴²Terus kanane ngewei aring kae setugel iwak gorengan. ⁴³Kae njukut karo manga nang ngarep mata kanane.⁴⁴Kae ngomongna aring kanane : “kiyelah omonganku, sing uwis tek omongna aring sampean wektu aku esih bareng-bareng karo sampean, yakni misale kudu di genepi kabeh sing ana ketulis mansude aku nang jero kitab Taurat Musa kato kitab nabi-nabi karo kitab Mazmur.⁴⁵Terus kae mbukak pikirane kanane, nganti kanane ngerti kitab suci. ⁴⁶Jerene aring kanane. “ana tulisane se uwise Mesias kudu susah karo tangi kang sekitare wong mati pada dina kiye sing ke telu, ⁴⁷karo maning : nang njero jenengku crita tentang pertobatan karo welas asi dosa kudu di sampek ena aring sekabehe bangsa, molai kang Yerusalem.⁴⁸koe mbok saksi kang kabean kiye. ⁴⁹Karo aku arep ngirim ena koe apa sing tek janji ena bapaku. Tapi koe kudu urip nang jero kotak kiye sampe koe di perluna ena karo sing gawe urip kang tempat nduwur.⁵⁰Terus Isa Almasih gawa kanane meng jaba kota sampe perek Betania. Nang kana njunjung tangane mberkati kanane. ⁵¹Karo wektu kae agi mberkati kanane, kae berpisah kang kanane karo njujung aring surga.⁵²Kanane sujud nyembah aring kae, terus kanane bali meng Yerusalem karo saking senenge. ⁵³Kanane tulus nang jero bait Allah karo muliahkan Allah.

¹Hai Teofilus, nang bukuku Inyong nulis apa bae sing dikerjana lan dididikna Isa Almasih, ²Roh Suci prentah karo rasul-rasul sing dipilih Isa Almasih tekan dino sedurungE diangkat. ³Gusti nunjukna sakbare sengsarane rampung kanti kabeh tandane buktekna yen Gusti urip.⁴Wektu Gusti bareng-bareng muride, menging muride ninggalake Yerusalem, nungu janji Romo, kaya - kiye omonge -“wis kowe ngrungu sekang Gusti. ⁵Babtis karo banyu sedela maning kowe dibabtis Roh Suci.”⁶Sing Kumpul nangkono takon: “Gusti apa gelem mulihno keraton kanggo Israel?”. ⁷Jawab Gusti: “Kowe ora perlu ngerti kapan wektuna sing ditetepna Romo dewek manut kuasa Gusti. ⁸Kowe arep nampa Roh Suci, lan kowe bakal bebas kanggo dadi saksi Isa Almasih nang Yerusalem lan Yudea lan Samaria lan unjunge bumi.”⁹Sak wise ngendikna mengkono kaangkat Isa Almasih disakseni kabeh muride, lan lamuk nutupi muride sekang panggonane muride. ¹⁰Wektu munggah mau, lan deleng langit ngadek wong sing klanbine putih perek muride, ¹¹lan ngomong: “Ngapa koe ndelengna Isa Almasih? Wis ninggalke koe arep bali maning nganggo cara sing pada karo munggae nang suwargo.”¹²Rasul-rasul pada bali sekang bukit Zaitun sing ora adoh sekang Yerusalem. ¹³Sawise teka sekang kuta, pada munggah nang panggonan duwur, enggon sing ditumpangi wong-wong mau. Petrus lan Yohanes, Yakobus lan Andreas, Filipus lan Thomas, Bartolomeus lan Matius, Yakobus bin Alfeus, lan Simon wong Yelot lan Yudas bin Yakobus. ¹⁴Muride pada tekun ing dongo bareng-bareng seati karo pirang-pirang, wong wadon sarta Maria, ibu Isa Almasih, lan karo sedulur Isa Almasih.¹⁵Petrus ngadek nang tengah-tengahe sedulure sing agi kumpul iku, satus rongpuluh wong cacae, lan ngomong: ¹⁶“Hai sedulurku, kudu genep nas Kitab Suci, sing diomongna Roh Suci lantaran Daud ngenani Yudas, pimpinan sing nyekel Isa Almasih.¹⁷Disit deweke melu wong iku lan melu ngabdi.” ¹⁸Yudas tuku lemah sebidang nganggo duid upah jahate, deweke tiba mengkurep, lan wetenge bedah isi wetenge pada metu. ¹⁹Kabeh masyarakat Yerusalem ngreti, mulane nggon mau dijenengi “Hakal-Dama” artine lemah getih-.²⁰“Ditulis nang kitab Zabur: Men omahe dadi sepi, lan ora ana sing ngenggoni: lan: Pangkate dijaluk wong lia.²¹Dadi kudu ditambah siji wong sing sergep teka kumpul karo inyong kabeh. Nalika Isa Almasih bareng-bareng inyong lan kowe kabeh, ²²sekang babtisane Yohanes tekan Isa Almasih keangkat nang suwarga ninggalna kowe kabeh, kanggo dadi seksi tangine Gusti. ²³Murid-muride ngusulna wong loro Yusuf sing diarani Barsabas lan uga Yustus, lan Matias.²⁴Muride pada dongo lan ngomong: “Duh Gusti, panjenengane sing ngerti atine kabeh wong, tunjukna sapa sing panjenengane pilih sekang wong loro iki, ²⁵Kango nampa jabatan pelayan sing ditinggalna Yudas sing wis tiba nang panggonan sing pas kanggo deweke.” ²⁶Banjur muride ngundi kanggo wong loro iku lan sing kena undi jaiku Matias lan amargo kuwi deweke ditambahke nang sewelas rasul iku.

¹Nalika nang dina Pentakosta, kabeh wong percaya pada ngumpul nang papan panggonan. ²Ujug-ujug mudun sekang langit kaya moni angin gede ngebeki sajrone umah, nang umah deweke kabeh pada lenggahan; ³lan keton kaya ilat-ilat geni ambyar nibani deweke kabeh. ⁴Mula kuwe deweke kabeh kapenuhan Roh Suci, banjur deweke kabeh pada ngomong karo basa-basa liyane, kaya dene sing diparingi Roh iku kanggo deweke kabeh nggo diomongken.⁵Rikala semana ana nang Yerusalem wong-wong Yahudi sing saleh skang kabeh bangsa nang ngisor langit. ⁶Nalika mudun swara kuwe, pada rubungan wong akeh. Deweke kabeh bingung merga deweke kabeh krungu rasul-rasul pada ngomong nganggo basa-basane deweke kabeh. ⁷Deweke kabeh mbengong lan gumun, banjur ngomong: “Deweke kae kabeh sing pada ngomong kae wong Galilea?⁸Apa temenanan dewek kabeh ngrungokna deweke omongan nang njero basane dewek, yakuwe basa sing di nggo dewek kabeh nang negara asale dewek: ⁹dewek kabeh Partia, Media, Elam, masarakat Mesopotamia, Yudea lan Kapadokia, Pontus lan Asia, ¹⁰Frigia lan Pamfilia, Mesir lan wilayah-wilayah Libia sing cedak Kirene, wong-wong anyar teka sekang Roma, ¹¹ya wong Yahudi ya wong sing melebu agama Yahudi, wong Kreta lan wong Arab, inyong kabeh krungu wong-wong kuwe pada ngomong basane inyong kabeh dewek-dewek babagan pegawean-pegawean gede sing dilakokna Allah.”¹²Deweke kabeh pada gumun lan bingung karo ngomong wong sijine maring sing liyane: “Apa maksude kiye?” ¹³Ananging wong liyane nyindir: “Kaye kabeh agi mabok anggur manis.”¹⁴Mula Petrus menyat ngadeg karo sewelas rasul iku, lan karo suara seru deweke ngomong nggo kiye kabeh: “Hae kowe wong Yahudi lan kowe kabeh sing manggon nang Yerusalem, ngertenana lan gathekna pituturku iki. ¹⁵Wong-wong iki ora pada mabok kaya sing kowe kabeh ngarani, sebab wektu nembe jam sanga,¹⁶nanging kaya kuwe sing disabdaaken lantaran nabi Yoel: ¹⁷Bakal kedadean nang dina-dina pungkasan – yakuwe firman Allah – yen Inyong bakal ngeculna RohKu maring sakabehe manungsa; mula anak-anak lanangmu lan wadonmu bakal pada medhar wangsit, lan wong-wong nomanmu bakal pada ulih wahyu, lan wong-wongmu sing tuwa bakal pada ulih impen.¹⁸Uga para abdiKu lanang lan wadon bakal ngeculna Rohku nang dina-dina kuwe, deweke bakal pada medhar wangsit. ¹⁹Lan Inyong bakal nganakna mujizat-mujizat ana nag nduwur, nang langit lan pratanda-pratanda nang ngisor, nang bumi: getih lan geni lan kemuling gumpalan kukus.²⁰Serngenge bakal dadi petheng dedet lan rembulan bakal dadi getih sedurunge dinane Pangeran sing agung lan luhur kuwe teka. ²¹Lan anadene sapa wonge sing nyebut asmane Pangeran kuwe bakal ketulungan rahayu.²²Hae wong-wong Israel, rungokna pituturku kiye: Sing inyong maksudna, yakuwe Isa Almasih sekang Nazaret, sawijine wong sing tentokna Allah lan sing nyatakaken kanggo kowe karo kekuatan-kekuatan lan mujizat-mujizat lan pratanda-pratanda dinganakna nang Gusti Allah lantaran Panjenengane nang tengah-tengahe kowe, kaya sing kowe ngerteni. ²³Panjenenganipun sing dipasrahna Allah muturut kersa rancangan Allah, wis kowe nyalibaken lan kowe sedani nang tangane bangsa-bangsa duraka. ²⁴Nanging Allah ngewungakaken Panjenengane ngeculna Panjenenganipun sekang siksa pati, mergane ora mungkin Panjenenganipun netep nang kwasa pati iku.²⁵Sbab Daud ngendikane Panjenengane: Inyong tansah mandeng Pangeran, merga Panjenengane ngadeg nang sebelah tengenku. ²⁶Sebab iku atiku seneng-seneng lan jiwaku surak-surak, awaku bakal meneng kaliyan tentrem,²⁷sebab Paduka ora masrahaken inyong maring jagate wong mati, lan ora ngejorna Wong SuciMu ndeleng kematian.²⁸Paduka nuduhaken inyong dalan kauripan; Paduka ngeluberna inyong kabungahan nang ngarsane Paduka.²⁹Para sedulur, inyong mitutur terus terang kanggo kowe bab Daud, leluhure bangsa kito. Kiyambake wis seda lan disarehaken, lan pasarehane kiyambake esih ana nganthi dina siki. ³⁰Nanging kiyambake yakuwe sawijine nabi lan kiyambake ngerti, Allah maringi janji karo sumpah,Panjenengane arep ngelenggahna sawijining woong sekang turunan Daud maring singgasanane. ³¹Mula kuwe kiyambake wis weruh masa depan lan ngendika prihal wungune Mesias, nalika kiyambake ndendika, Panjenengane ora negelna nang alam pepethenge pati lan ragaNe ora ngalami karusakan.³²Isa Almasih iki sing diwunguhaken Allah, mula kuwe inyong kabeh dadi seksiNe. ³³Lan sawise Panjenengane dinunjung nang tangan tengenNe Allah lan nampa Roh Suci sing dijanjeni kuwe, mula sing diuculaken sekang Panjenenganipun kanggo apa sing kowe weruh lan krungu nang kene.³⁴Mula dudu Daud sing munggah maring swarga, malahan Daud kiyambak ngendika: Pangeran wis ngendika maring Tuanku: ³⁵Lenggahna nang sebelah tengenKu nganti tumekane mungsuhMu kabeh pada tak dadekna ancik-ancikne tlapak sikilMu. ³⁶Dadi kabeh kaum Israel kudu ngerti temenanan, yen Allah sing gawe Isa Almasih, sing kowe kabeh nyalibna iku, dadi Gusti lan Kristus.”³⁷Nalika deweke kabeh sing pada krungu kaya iku ati deweke kabeh trenyuh, banjur deweke kabeh takon maring Petrus lan rasul-rasul liyane: “Apa sing kudu dilakoni inyong kabeh lakoni, sedulur-sedulur?” ³⁸Wangsulane Petrus nggo deweke kabeh: “mertobata njenengan kabeh lan padha dibaptis nang asmane Isa Almasih Kristus kanggo ngapurani dosamu, mula kowe kabeh bakal nampani peparinge Roh Suci. ³⁹Sebab kanggo kowe kabeh janji iku lan kanggo anak-anakmu lan kanggo wong sing esih adoh, yakuwe seakehe sing bakal ditimbali karo Gusti Allah inyong kabeh.”⁴⁰Lan karo akehe pangandika liyane maning deweke ngenei paseksen sing temenan lan deweke nyepatani lan ngandani deweke kabeh, ngomongnge: “Pasrahen awakmu kanggo diselametaken sekang angkatan jahat kiye.” ⁴¹Wong-wong sing nampani ngendikane kuwe pada masrahi awake deweke dibaptis nang dina kuwe cacaeh wong-wong kae nambah kira-kira dadi telungewu wong. ⁴²Deweke kabeh nekuni wulangane para rasul kuwe nang patunggilan sarta padha ngumpul karo nyuwil-nyuwil roti lan ngaturaken pandonga.⁴³Mula deweke kabeh pada wedi, rasul-rasul kuwe lagi padha nganakna mujizat lan pratanda akeh. ⁴⁴Lan kabeh wong sing pada dadi precaya tetep manunggal, lan duweke deweke kabeh yakuwe duweke bareng-bareng. ⁴⁵Lan tansah ana panunggalane deweke kabeh ana sing adol banda duweke deweke, banjur mbagi-mbageni maring kabeh sembada karo keperluane dewek-dewek.⁴⁶Karo nelateni lan sawiji ati deweke kabeh saben dina nang Omaeh Gusti. Deweke kabeh nyuwil-nyuwil roti dewek-dewek -dewek pada giliran lan bebarengan bebungah lan atine tulus, ⁴⁷kambi memuji-muji Gusti Allah lan deweke kabeh digandrungi kabeh wong. Lan saben dinane Gusti nambahi cacaeh deweke kabeh karo diselametaken.

¹Wektu sembahyang, yakuwe jam telu sore Petrus lan Yohanes munggah nang Omaeh Gusti. ²Nang kono ana wong lanang, lumpuh wiwit laire saben dino wong iku digretakna perek lawang Omaeh Gusti, sing jenenge Gapura Elok, nggo njaluk sedekah, maring wong sing mlebu umah suci. ³Rikolo wong iku ndeleng, yen Petrus lan Yohanes arep mlebu Omaeh Gusti, deweke njaluk dinei.⁴Deweke ndeleng lan Petrus ngomong: “Ndelengen inyong kabeh.” ⁵Terus wong iku mandeng deweke karo ngarep-arep ulih apa kang deweke. ⁶Nanging Petrus ngomong: “Emas lan Perak ora ana nang inyong, nanging apa sing aku duwe tek weh na maring ko. Kanti asmane Isa Almasih Kristus, wong Nazaret iku, mlakukuo!”⁷Terus deweke nyekel tengen wong iku lan mbantu deweke ngadeg. Pada wektu iku uga kuatlah sikil lan mata sikil wong iku. ⁸Deweke mlumpat-mlumpat ngadeg terus mlaku nganah-ngeneh lan ngetutaken deweke nang njero Omaeh Gusti, mlaku lan mlumpat-mlumpat karo memuji-memuji Gusti Allah.⁹Kabeh masarakat iku ndeleng deweke mlaku karo memuji Allah, ¹⁰terus deweke kabeh ngenal deweke dadi wong sing gawene njagong njaluki sedekah nang Gapura Elok Omaeh Gusti, mulane deweke kaget lan gumun masalah apa sing kedadeane karo deweke.¹¹Sebab wong iku ajeg melu Petrus lan Yohanes, mula kabeh wong akeh sing gumun banget iku teka ngrubungi deweke nang Pendopo Solomo. ¹²Petrus ndeleng wong akeh iku terus ngomong: “Hei wong Israel, ngapa kowe kabeh gumun masalah kedadean iku lan ngapa koe ndelengi inyong kabeh kaya-kaya inyong kabeh sing gawe wong iki mlaku merga kwasa utawa kebecikane inyong dewek?¹³Allah Abraham, Ishak lan Yakub, Allah leluhur inyong kabeh, nguluhurna abdi Penjenengan, yaiku Isa Almasih sing kowe pasrah aken lan ditolak nang ngarepe Pilatus, sanajan Pilatus duwe panemu yen penjenengane kudu diculna. ¹⁴Nanging kowe wis nolak Sing Suci lan Bener, karo kepengin wong kejem kango bebungah.¹⁵Kaya Kuwe, Penjenengane sing mimpin maning uripe, wis diantemi, ananging Allah wis nguripaken Isa Almasih sekang antarane wong mati; lan masalah bab iku aku kabeh dadi saksi. ¹⁶Lan mergo imanmu nganggo Asmane Isa Almasih, mula Asma iku wis neguh na wong sing kowe kabeh deleng lan kowe kabeh deleng lan kowe kabeh weruh iki; lan mane iku wis aweh mari maring wong iki sing nang ngarepmu kabeh.¹⁷Hei sedulur sedulur, inyong ngerti yen kowe kabeh wis gawe kaya kuwe mergo ora ngerti, pada kaya pingarep kowe kabeh. ¹⁸Tapi kanti dalan kuwe Allah wis njangkepi apa sing wis disabda aken piyambakE biyen karo lantaran nabi-nabiNe, yaiku yen Mesias sing diutus dewekE kudu sengsara.¹⁹Amarga kuwe emut lan mertobato, ben dosamu dingapurani, ²⁰supaya Gusti nekakna wektu kelonggaran, lan merentah Isa Almasih, sing sekang awal dienggo kanggo koe kanggo Kristus.²¹Kristus iku kudu manggon ing swarga tekan wektu robaeh kabeh perkara, kaya sing disabdaaken Allah karo lantaran nabi-nabiNe sing suci nang jaman biyen. ²²Mbok iya wis diomongna Musa: Gusti Allah arep nganakna maring kowe sawijining nabi sekang antara sedulur-sedulurmu, pada kaya inyong: Rungokno deweke jroning kabeh mau sing arep diomongna maring kowe. ²³Lan arep kedadean, yen kabeh wong sing ora ngrungokna nabi iku, arep diilangna sekang umat kita.²⁴Lan kabeh nabi sing tau ngomong, wiwit kang Samuel, lan sawise kowe deweke wis ngerancang masalah jaman iki. ²⁵Ya kowe sing duwe waris rancangan-rancangan lan ulih warisan sing dijanjikna sing wis dianakaken Allah kanggo nenek moyang inyong kabeh, nalika Allah ngendika marin Abraham: Turunanmu kabeh bangsa nang bumi arep diwei rejeki. ²⁶Lan kanggo kowe kabeh sing disit Allah nangeaken HambaNe lan merentahNa maring kowe, ben Kiyambake mberkai kowe kabeh karo mimpin kowe kabeh dewek-dewek sing mertobat sekang kabeh kejahatan.

¹Wektu Petrus karo Yohanes agi ngomong aring wong akeh, kae ijig-ijig ditekani imam-imam karo ketua pengawal bait Allah serta wong-wong Saduki. ²Wong-wong kae saking kesueh sebab kae ngajar wong akeh karo mbritakna, bahwa jero Isa Almasih ana tangine karo antara wong mati. ³Kae di dekep karo nyerahna meng jero ngasi ngesuk, kae dina uwis wengi. ⁴Tapi nang antara wong sing krungu ajaran kae akeh sing dadi percaya, nganti jumlaeh kae dadi kira-kira limangewu wong lanang.⁵Pada dina ngesuke maning ketua Yahudi serta tua-tua karo ahli-ahli Taurat ngadakna sidang nang Yerusalem. ⁶Karo imam gede hanas karo kayafas hanes karo aleksander karo kabeh wong lia sang termasuk turunane imam gede. ⁷Terus Petrus karo Yohanes diadepna aring sidang kae karo mulai dipriksa karo omongane gue : “karo kuasa endi apa jero jeneng apa koe bertindak kaya gue” ?⁸Maka Petrus jawab, kebek karo Roh Kudus : “ketua-ketua umat karo tua-tua, ⁹jika koe siki kudu nerangna karo kuasa endi wong kae mari. ¹⁰Maka ngertilah koe kabeh karo seluruh umat Israel, nang jero Isa Almasih Kristus, wong Nazaret, sing uwis koe salibna, tapi sing uwis ditangikna Allah kang antara wong mati sebab Isa Almasih gue wong kae ngadeg karo waras siki nang ngarepmu.¹¹Isa Almasih anu watu sing di buang nang tukang-tukang bangunan ya gue koe dewek tapi kae wis dadi watu penjuru. ¹²Karo keslamatan ora ana nang jero sapa bae karo seliune nang jero kae, sebab nang ngisor kolong langit gue ora ana sing lia ngewei aring menungsa sing dewek bisa nyelametna”.¹³Wektu sidang kae weruh kewaniane Petrus karo Yohanes karo ngerti, sebab kelorone wong biasa sing ora kenal, heran kae ; karo kae kenal kelorone sebabe melu Isa Almasih. ¹⁴Tapi sebab kae weruh wong sing dimarikna kae ngadeg nang sandinge keloro rosul kae, kae ora bisa ngomong apa-apa nggo mbantah.¹⁵Karo seuwise kae prentah rosul-rosul kae ningg ina nggon sidang, rembugan kae. ¹⁶Karo ngomong : “tindakan apa sing kudu koe jukut termasuk wong-wong kae? Sebab wis nyata aring kabeh wong Yerusalem, bahwa kae uwis ngadakna suatu mujizat sing keton karo dewek ora bisa jawab. ¹⁷Tapi men hal gue ora siking amba nyebar nang antara wong akeh, ayuh dewek ngancem karo ngalarang kae men kue aja ngomong maning karo sapa bae jero jeneng kae. ¹⁸Karo seuwise kelorone di prentah mlebu, kae diprentah men aja maning-maning ngomong apa ngajar maning nang jero jeneng Isa Almasih.¹⁹Tapi Petrus karo Yohanes jawab kae : “silahkan koe mutusna dewek endi sing bener nang ngarepe Allah : taat aring koe apa taat aring Allah. ²⁰Sebab ora munngkin bagi dewek ora ngomong-ngomong tentang apa sing uwis dewek weruh karo sing uwis dewek krungu.²¹Kae dadi keras ngancem rosul-rosul kae, sebab sidang ora nganggo dalan nggo ngukum kae sebab wedi aring wong akeh sing muliakna jenenge Allah berhubung karo apa sing uwis kedadean. ²²Sebab wong sing ditambani karo mujizat kae uwis lewih kang patang puluh taun umure.²³Seuwise dilosna lunga Petrus karo Yohanes aring batir-batire kae, terus kae nyritakna apa bae sing diomongna imam-imam ketua karo tua-tua aring kae. ²⁴Wektu batir-batire kae krungu hal kae, senenge kae bareng-bareng aring Allah, jerene : “ya Tuhan koe lah sing dadekna langit karo bumi, laut karo segala isine. ²⁵Karo Roh Kudus karo lantaran muridku Daud, bapake dewek, koe uwis berFirman nangapa bangsa-bangsa rusuh, nangapa suku-suku bangsa kae ngira perkara sing sia-sia?²⁶Raja-raja dunya siap-siap karo para penggede kumpul go ngalawan Tuhan karo sing diurapi.²⁷Sebab pada kumpul nang njero kota gie Herodes karo Pontius Pilatus serta bangsa-bangsa karo suku-suku bangsa Israel ngalawan Isa Almasih, muridmu sing kudus, sing koe urapi, ²⁸nggo ngalasakna segala suatu sing uwis koe tentukna kang awal sing kuasa karo kehendake koe.²⁹Karo siki, ya Tuhan, delengna kae kepriwe ngancem karo diwei aring murid-muridmu kekuatan nggo mbritakna Firman koe. ³⁰Uluma tanganmu nggo nambani wo ng karo ngadakna tanda-tanda karo mujizat-mujizat nang jeneng Isa Almasih muridmu sing kudus. ³¹Karo seuwise kae lagi donga, goyangna ngon kae kumpul gue karo kae kebh kebe karo Roh Kudus, terus kae mbritakna Firman Allah karo wani.³²Ana maning kumpulan wong sing wis percaya gue, kae sehati karo sejiwa, karo ora sewong pun sing ngomong, sebab suatu karo kepenginane anu deweke dewek, tapi segala suatu anu deweke kae bareng. ³³Karo kuasa sing gede rosul-rosul aweh keseksian masalah tangine Isa Almasih karo kae kabeh urip jero kasih karunia sing nglipat ganda.³⁴Sebab ora ana wong pun sing kurang nang antara kae ; sebab kabeh wong sing dueni lemah apa umah, didol duweke kae, karo hasil dol dolan gue kae gawa. ³⁵Karo kae ngletakna nang ngarep sikil rosul ; terus di bagi-bagikna aring setiap wong sesuai karo keperluane.³⁶Seuwise mbireng Yusuf, sing nang rosul-rosul diceluk Barnabas, artine bocah penghibur, wong Lewi kang Siprus. ³⁷Kae ngedol karangan, deweke, terus gawa kae karo nggletakna nang ngarepe sikil rosul.

¹Ananias lan Safira adol sebidang tanah. ²Deweke nglewihena separo kasile kang adole lemah separone maning di gawa lan digletakana nang ngarepe sikile rasul-rasul.³Petrus ngomong : “Ananias nangapa atimu di leboni setan, lan nggoroh Roh Kudus. ⁴Nek lemah kue ora didol. Kudune kasile kue tetep duweke sampean ? Ngapa sampean ngrencanakna kelakuane sampean nang njero atimu ? Koe ora ndustai menungsa, tapi ndustai Allah”. ⁵Wektu krungu omongane kae terus tiba Ananias karo magelna nyawane. Saking wedine kabeh wong sing krungu hal koe. ⁶Terus ana wong enom teka : kae ngrumat mayite, nggawa mentu karo nguburna.⁷Kira-kira telung jam sauwise mlebu bojone Ananias, tapi kae ora ngerti apa sing wis kedadian. ⁸Jere Petrus aring kae : “omongna maring aku, regane lemah kue pira ? “jawabe Safira bener semono.⁹Petrus ngomong : “Nangapa koe wong loro sepakat njajali Roh Tuhan ? Delengna wong-wong sing nembe ngubur lanangmu ngadek nang ngarep lawang lan arep nggawa koe mentu. ¹⁰Terus wong wadon mau tiba rubuh dadakan nang ngarepe sikile Petrus terus mati. Nembe bae wong-wong enom mlebu, menangi Safira wis mati, terus wong-wong enom mau nggawa mentu, lan nguburna maning nang jejere lanange. ¹¹Sekabehe jemaat lan wong sing krungu pada wedi banget.¹²Rasul-rasul nganakna tenger-tenger lan mujizat-mujizat nang antarane wong-wong akeh. Kabeh wong ngandel lan pada kumpul nang serambi Salomo,kanggo paguyuban sing akrap. ¹³Wonng-wong liane ora nana sing wani nggabungena dewek maring deweke. Lan deweke di ajeni wong akeh.¹⁴Lan suwe-suwe wonge tambah sing percaya maring Tuhan, lanang utawa wadon. ¹⁵Lan wong-wong mau pada nggawani wong sakit di gawa mentu maring gili gede, lan di turon na nang bale-bale, supayane Pettrus liwat ngenani bayangane maring wong sing sakit kue. ¹⁶Lan akeh wong kang kota-kota pada marani Yerusalem, nggawa wong-wong sakit, uga nggawa wong-wong sing lagi di ganggu Roh Jahat men kon pada mari.¹⁷Nganti ketekanan imam besar dan pengikut-pengikute, kang mazhab Saduki, sebabe iri hati. ¹⁸Deweke nangkepi rasul-rasul kue terus lebokena nang ukuman kota.¹⁹Nanging wektu mbengi malaikat Tuhan mbukak ena lawang-lawang penjara lan konlunga deweke. ²⁰Tuhan ngomong : “lunga nganah ngadeg nang bait Allah lan kabari kabeh FirmanMu maring wong akeh. ²¹Deweke manut prentah lan welinge esuk-esuk deweke lunga mlebu nang Bait Allah terus mulang nang kowo ora suwe imam besar lan pengikut-pengikute prentah makhamah agama kumpul. Lan majelis tua-tua kang bangsa Israel lan deweke prentah kon njukut rasul-rasul nang penjara.²²Nanging pengede-pengede teka nang penjara, rasul-rasul ora ana nang kono. Terus pada balik, ngaweih ngerti. ²³Jerene: “Panggonan ukumane dikunei apik, lan kabeh pengawal ana panggonan nang ngarep lawang, nanging seuwise lawang di bukak, ora nana kabeh.²⁴Nembe bae krungu wadulan, ketua pengawal Bait Allah karo ketua imam-imam ngrasa kuatir karo takon : “apa sing kedadean nang rasul-rasul”. ²⁵Terus ana wong teka aweh kabar : “deleng, wong-wong sing nang koe di lebokna nang ukuman, siki ana nang njero Bait Allah, agi mulang wong akeh.²⁶Ketua pengawal karo wong-wong terus lunga marani Bait Allah, kanggo njiot rasul-rasul. ²⁷Wong loro imam kue di gawa, diadepna nangarep Mahkamah Agama perlu arep ditakoni. ²⁸Jerene : “wis ketat aku nglarang sampean ngajar nang njero kue. Ora ngertia, sampean wis menuih Yerusalem karo ajaranMu karo sampean arep nangungna getih wong kae meng aku.²⁹Petrus karo rasul-rasul njawab : “Dewek kudu lewih taat maring Allah tinimbang maring menungsa. ³⁰Allah nangikena Isa Almasih skan gantungan kayu salib sing dipateni koe. ³¹Deweke sing ditingal Allah dewek kon tangan tangane dadi pemimpin karo juru selamat, supaya Israel gelen njaluk pangapura karo menerima pengampunan dosa. ³²Lan aku saksi sekabeane perkara, aku lan Roh Kudus, sing dinei kawelasane Allah maring sekabeane wong sing manut miturut nang prentaheh.³³Krungu omongan kue deweke lara atine, terus kepengin mateni rasul-rasul kue. ³⁴Nanging wong Farisi sing njero Mahkamah Agama kue, sing jenenge Gamaliel, wong sing pinter Taurat sing banget diajeni nang wong akeh, menyat lan njaluk supaya wong-wong kue kon mentu sedela.³⁵Sauwise terus deweke ngomong maring sidang : “Hae wong-wong Israel, mikir sing apik-apik, apa sing koe dilakokna nang wong-wong kie! ³⁶Wingi nembe mentu si Teudas, sing ngaku awake wong istimewa karo deweke ndueni kira-kira patang ngatus wong sing melu : nanging wong-wong kue dipateni karo culik kabeh. ³⁷Sauwise si Tendas, ana maning wektu agi nulisi masarakate, si Yudas sekan Galilea. Uga mati karo wonge sing pada melu.³⁸Nek kaya kiye aku ngomong karo koe : aja nganti ena nindakena maring wong-wong kie. ³⁹Nanging nek ulihe sekan Gusti Allah, ora mungkin bisa mateni lan ngilangna wong-wong sing melu.⁴⁰Deweke ngundang rasul-rasul kue, ngomongi aja mulang nganggo jeneng Isa Almasih. Sauwise di omongi rasul-rasul kue kon lunga. ⁴¹Rasul-rasul kue ngrasa seneng sauwise lunga kang persidangan Mahkamah Agama, wis ora dianggep ngina lara nang jenenge Isa Almasih. ⁴²Terus saben dina deweke nerusena mulang nang Bait Allah karo nang umah-umah wong lan aweh kabar Injil lamona Isa Almasih sing dadi Mesias.

¹Pada wektu kae,jumlah murid tambah akeh, tukulah nambah ngomel-ngomel nang antara wong Yahudi sing nganggo basa Yunani. Termasuke wong-wong Ibrani sebab pembagean aring randa-randa sing kae di abaikna nang jero se dina dinane.²Berhubung karo kerolas rasul kabeh murid kumpul karo ngomong : “dewek ora ngrasa marem, karna aku nglaina Firman Allah go nglayani meja. ³Sebab kae sedulur-sedulur, pilih pitung wong kang antara kowe, sing terkenal maen, karo sing kebek roh karo hikmat, men dewek junjung kae go tugas kae. ⁴Karo men aku dewek bisa mutusna pikiran nang jero doa karo nglayani Firman.⁵Cara ngomonge kae di trima maen nang kabean jema’at, terus kae milih Stefanus, wong sing kuat imane karoh roh kudus, karo Filipus, Prokhorus, Nikanor, Timon, Parmenas karo Nikolaus, wong sing gawa agama Yahudi kang Antiokhia. ⁶Kae diadepna aring rosul-rosul, terus rosul-rosul kae pun donga karo nggletakna tangan nang duwure kae.⁷Firman Allah dadi nyebar, karo itungan murid nang Yerusalem tambah lewih akeh : karo segede gedene imam nyerahna awake dewek karo percaya.⁸Karo Stefanus, sing kebek karo karunia karo kuasane, ngadakna mujizat-mujizat karo tanda-tanda nang antara wong akeh. ⁹Tapi donga karo pira-pira wong kang jemaat Yahudi sing disebut jemaat wong libertini kelompok-kelompok jemaat kae anu wong-wong kang kirene karo kang Alexandria bareng karo pirang wong Yahudi kang Kilikia karo kang Asia, wong-wong soal jawab karo Stefanus.¹⁰Tapi kae ora sanggup nglawan hikmate karo roh sing dorong kae ngomong. ¹¹Terus kae gered sepira wong ngomongnna: “dewek wis krungu kae ngomong kata-kata ngenyek aring Musa karo Allah.¹²Karo dalan terus kae ngadakna masalah gerakan nang antara wong serta tua-tua karo ahli-ahli taurat : karo ndekep Stefanus, gered karo gawa mengarepe mahkamah agama. ¹³Terus kae ngajukna saksi palsu sing ngomong “wong gie terus ngomongna sing ngenyek gon kudus gue karo ukum Taurat. ¹⁴Sebabe deweke uwis krungu kae ngomongna, bahwa Isa Almasih wong Nazaret kae arep ngrubahna tempat kie karo ngrubah adat sing diwarisna nang Musa aring dewek. ¹⁵Kabeh wong sing jagong njero sidang Mahkamah Agama gue netepna Stefanus, terus kae weruh rane Stefanus pada kaya rai malaikat.

¹Jere imam gede : “Bener ora karo kie ? ²Takone Stefanus : “Hae sedulur-sedulur karo bapak-bapak, rungokna ! Allah sing pengasih wis ngetonna awake maring bapak leluhur aku Abraham waktu deweke esih nang Mesopotamia, se’urunge deweke netep ning haran, ³karo ber Firman maring deweke : metulah kan desamu sekaligus kan sedulur dulur mu karo lunga ning desa sing arep tektidokna maring sampean karo anake sedulurmu karo lunga maring ndesa sing arep tektidokna maring sampean.⁴Terus lunga deweke kandesa wong Kasdim, terus netep nang haran. Se’uwise bapake meninggal. Allah ngongkon lunga kan kono maring lemah kie nggonmu meneng siki ; ⁵Sing nang kana Allah ora aweh pusaka mengdeweke, secuil lemah pun ora, tapi deweke janji arep milike turunane, walaupun deweke ndisit ora due anak.⁶Kaya kiyelah Firman Allah, lah kae sing turunane arep dadi wong anyar nang desa lia engkone deweke dadi pembantu terus di antemi patangatus taun suwene, ⁷tapi bangsa lain sing arep nyiksa deweke arep tek ukum Firman Allah, se uwise kue deweke arep metu tekan kono karo ngibadah maring aku nang tempat kene. ⁸Terus Allah ngewei meng deweke berjanji sunat ; sewise Abraham nglairna Ishak, terus nyunati pada dina ke wolu ; terus Ishak nglairna Yakub, trus Yakub nglairna ke rolas bapak leluhure.⁹Gara-gara iri ati, bapak-bapak leluhur ku ngedol Yusuf maring desa Mesir, tapi Allah melu deweke. ¹⁰Wis ngelosna kan kabeh siksaan terus nyenengna maring deweke wei karunia karo hikmat, wektu deweke ngadep Firaun, raja Mesir. Firaun njunjungna dadi penguasa lemah Mesir kabeh sekalian istanaeh.¹¹Terus teka kekurangan pangan sampe kabeh desa Mesir karo lemah Kanaan terus sensara sing gede, sampe nenek moyang dewek ora ulih panganan. ¹²Tapi wektu Yakub krungu, sing nang desa Mesir ana gandum deweke ngongkon nenek moyang dewek. Kuelah tekane deweke sing pertama. ¹³Tekane deweke sing keloro Yusuf ngenalna awake maring dulur-dulure terus kewenangan asal usul Yusuf maring Firaun.¹⁴Terus Yusuf ngongkon marani Yakub, bapake, sisan kabeh anak sedulure pitung puluh lima nyawa ake’eh. ¹⁵Trus lunga Yakub meng desa Mesir. Nangkana deweke mati, deweke karo nenek moyange dewek ; ¹⁶mayide deweke di pindahna menng Sikhem trus digletakna nang njero kuburan sing uwis tuku Abraham karo senilene duit perak tekan anak anake hemor nang Sikhem.¹⁷Tapi tambah perek waktune janjine sing diwei Allah maring Abraham, dadi tambah akeh banget bangsa kae nang Mesir, ¹⁸sampe tangi rajane laine ngongkon desa Mesir, wong sing ora ngenal Yusuf. ¹⁹Rajane ngleboni maring desaku karo nyiksa nenek moyang dewek terus ngongkon mbuang bayi deweke, supaya desaku ora berkembang.²⁰Waktu kue lah Musa lair terus deweke apik nang mata Allah telung bulan suwenne di emong nang umah bapake. ²¹Terus deweke di buang, tapi putri Firaun nitor karo ngonkon momong kaya anake dewek.²²Terus Musa dilatih sekabe’eh hikmat wong Mesir, trus deweke nguasai kabeh omongan karo sipate. ²³Waktu deweke umur patang puluh taun, teka karepan nang njero atine arep nekani dulur-dulure, ya kie wong-wong Israel. ²⁴Wektu kue deweke wong di siksa nang wong Mesir, trus deweke nolongi trus di bela wong kue karo mateni wong Mesir kue. ²⁵Di sangka sedulur-dulure arep ngerti, percaya Allaah ngongkon deweke go nylametna kae, malah deweke ora ngerti.²⁶Pada dina ngesuk deweke ngeton wektu wong loro Israel agi gelut, terus deweke usaha nentremna deweke, jerene : dulur-dulure ! Apa sampea udu dulure? Ngapa sampean pada gelut? ²⁷Tapi wong sing gawe gawe salah maring batire kae nolak Musa karo ngomong : sapa sih sing ngangkat sampean dadi pengarep karo hakim karna aku? ²⁸Apa sampean arep mateni aku, pada karo wingi sampean mateni wong Mesir kae?²⁹Ngrungu omonga kae, mlayu Musa uripe dadi pendatang nang desa Midian. Wektu kue nglairna wong loro anak lanang. ³⁰Seuwise patang puluh taun ngeton’na maring deweke wong malaikat nang padang gurun gunung Sinai nang njero murub geni sing metu kang semak duri.³¹Musa gumun maring penddelengan kae, wektu aku lunga mengonoh aku ndeleng kan pedekan, tekalah suara Tuhan meng deweke : ³²Aku Allah nenek moyange sampean, Allah Abraham, Ishak karo Yakub. Trus gemeter Musa, trus deweke ora wani ndelengna.³³Terus Firman Alllah meng deweke : copot sendale kan sikile, sebab gone, nangendi sampean ngadeg kue, anane lemah sing kudus. ³⁴Aku nggatekna banget sensarane umatku nang lemah Mesir aku wis ngrungu keluhane deweke. Aku wis nganah ngeculna deweke nek kaya kue ngenelah, sampean arep tek kongkon maring lemah Mesir.³⁵Musa kie, sing deweke tolak, karo ngomong : sapa sing ngangkat sampean dadi ketua karo hakim? Musa kie diutus nang Allah kon mimpin karo nylametna nang malaikat. ³⁶Deweke lah singgawa kae metu karo ngadakna mujizat-mujizat karo tanda-tanda nang lemah Mesir, nang laut abang karo dipadang gurun, patang puluh taun suwene. ³⁷Musa kie pulalah sing ngomong maring wong Israel : wong nabi kaya aku kie arep ditangikna Allah bagine kae kang mansud sedulur-dulre sampean.³⁸Musa kie sing dadi pengantara njero sidang jema’ah nang padang gurun nang antara malaikat sing Firman meng deweke nang gunung Sinai karo nenek moyang dewek ; karo sing nrima Firman. Firman sing urip kanggo nyampekna maring sampean. ³⁹Tapi nenek moyang ku ora ta’at meng deweke, malah deweke nolak. Nang njero atine kepingin bali meng lemah Mesir. ⁴⁰Wating Harun deweke lakon : gawena goaku sepira Allah sing arep mlaku nang ngarepku metu kan lemah Mesir aku ora ngerti apa sing uwis terjadi karo deweke.⁴¹Trus pada wektu kae deweke gawe ekor anak sapi karo nyiapna sesajian maring berhala kae karo deweke bersukacita apa sing di gawe dewek nang deweke. ⁴²Terus mbaliklah Allah kan deweke trus ngejorna deweke ngibadah maring bala tentara langit, kaya sing di tulis nang njero kitab nabi-nabi, apa sampean arep nyembah ena maring aku korban sembelean karo persembahan sesuwene patang puluh taun nang padang gurun kae, hai koe Israel?⁴³Ora pernah, malah koe ngusung tenda molokh karo bintang dewa Refan, patung-patung sing kowe gawe kue kang go disembah. Aku arep gawa sampean meng njero buangan, sampe nang sebrang kana Babel.⁴⁴Kemah kesaksian ana nang nenek moyang dewek nang padang gurun, sing kaya di kongkon Allah maring Musa men mbuang contone sing uwis di deleng. ⁴⁵Kemah kue sing di trima nenek moyang dewek sing karo pimpinan Yosua digawa mlebu meng lemah kie, wektu lemah kie di rebut tekan bangsa-bangsa laine sing di usir Allah kang ngarep nenek moyang dewek ; terus tekan maring jaman Daud. ⁴⁶Daud wis ulih kasiih karunia nangarepe Allah terus deweke mohon, supaya deweke di ijini ngedegna suatu enggon netep bagi Allah Yakub.⁴⁷Tapi Salomolah sing ngadena sebuah umah go Allah. ⁴⁸Tapi sing mahatinggi ora meneng nang njero apa sing di gawe nang tangane menungsa, kaya sing di omongna nabi :⁴⁹Langit kue tahtaKu, lan bumi ning tumpuan sikilKu. Umah apa sih sing arep di degna bagiku, demikian Firman Tuhan, panggona sing arep dadi perhatianKu. ⁵⁰Udu tanganku dewek sing gawe kabe kiye?⁵¹Hai wong-wong sombong karo sing ora sunat ati karo kupinge, koe slalu nantang Roh Kudus, pada karo nenek moyange sampean-sampean pun kaya kue. ⁵²Sapa nabi-nabi sing ora di antemi nang nenek moyange malah deweke mateni wong-wong sing lewih sue sing aweh kabar tekane wong bener, sing koe lemboni terus koe pateni. ⁵³Sampean wis nrima Ukum Taurat sing di omongna neng malaikat-malaikat, ngapa sampean ora nuruti deweke.”⁵⁴Wektu rombongan-rombongan Mahkamah Agama kae krungu kabeh kae lara banget atine deweke. Maka deweke nyabut karo bentakan untu. ⁵⁵Tapi Stefanus, sing kebek karo Roh Kudus, nantang langit, terus ndeleng kemulia’ane Allah terus Isa Almasih ngadeg seblah tengene Allah. ⁵⁶Terus jerene : “temenan, aku ndeleng langit mbukak karo anak menungsa ngadeg nang seblah tengene Allah”.⁵⁷Trus melung-melung deweke karo nutupi kupinge barang nyebut deweke. ⁵⁸Deweke nyeret kae mengjabane kota, trus ngantemi, karo saksi-saksi gletakna jubaeh deweke nang ngarep sikile wong nom sing jenenge Saulus.⁵⁹Agi deweke ngantemi Stefanus ndo’a, jerene : “Ya Tuhan Isa Almasih, trimalah Rohku”. ⁶⁰Karo sedeku deweke berseru karo suara jelas: “Tuhan ajalah tangggungna dosa kie maring deweke! “karo ngomong kae matilah deweke.

¹1aDeweke Saulus pun setuju, angger Stefanus mati dipateni. 1bPada wektu kae mulai siksaan sing mantep termasuke jemaat nang Yerusalem kae kabeh, kecuali rosul-rosul, sing paling gede nang kabean desa Yudea karo Samaria. ²Wong-wong saleh nguburna mayite Stefanus karo ngrasakna karo sangot. ³Tapi Saulus ngusahakna ngancurna jemaat kae karo karo kae mbelbu ngumah nggo umah karo nggeret lanang-lanang karo wedon meng jaba karo aweh kae nggo dilebokna meng jero penjara.⁴Kae sing paling gede nggo njlajah meng kabeh negri karo aweh Injil. ⁵Karo Filipus lung meng suatu kota nang Samaria karo mbritakna Mesias aring wong-wong nangkana.⁶Wektu wong akeh kae krungu britane Filipus karo weruh tanda-tanda sing diadakna, kae kabeh karo bunder hati nrima apa sing diwei ngerti nang kae. ⁷Sebab kang akeh wong sing ngrusak roh jahat metu roh-roh karo melung karo suara seru, karo akeh mbaran wong lumpuh karo wong timpang sing dimarikna. ⁸Sebab saking gede suka cita nang jero kota kie.⁹Wong sing jenenge Simon wis ket ganu ngango sihir nang kote kie karo nabjupna rakyat Samaria, serta gawe seolahh-olah kae wong sing paling penting. ¹⁰Kebeh wong, gede cilik, melu kae karo ngomong : “wong gie kuasa Allah sing terkenal sing kuasane gede”. ¹¹Karo kae ngeturna gue, sebab kae wis sue nabjupna kae nggo gawean sihire.¹²Tapi siki kae percaya aring Filipus sing mbritakna Injil masalah kerajaan Allah sing masalah jeneng Isa Almasih Kristus, karo kae aweh awak kae dibaptis, maen lanang-lanang apa maning wedon. ¹³Simon dewek mbireng dadi percaya, karo seuwise baptis, kae setia bareng-bareng karo Filipus, karo nabjupna wektu kae weruh tanda-tanda sing mujizat gede sing kedadean.¹⁴Wektu rosul-rosul nang Yerusalem krungu, sebab lemah Samaria uwis nrima Firmane Allah, kae prentah Petrus karo Yohanes meng nganah. ¹⁵Setibane nang kana keloro rosul kae donga, men wong-wong Samaria kae ulih Roh Kudus. ¹⁶Sebab Roh Kudus urung medun nang duwur wong pun nang antara kae, sebab kae anu dibaptis nan jero jeneng Tuhan Isa Almasih. ¹⁷Terus kelerone numpangna tangan nang duwure kae, terus kae nrima Roh Kudus.¹⁸Terus Simon weru, sebab awehe Roh Kudus kedadean nang sebab rosul-rosul kae numpangna tangane, kae nawarna duwit maringkae. ¹⁹Serta ngomong : “Awelah mbireng aring kuasa kae, men aku numpangna tanganku nang duwur wong, koe ulih nrima Roh Kudus.²⁰Tapi Petrus ngomong aring kae : “Mari kirane duitmu kae bareng karo koe ulih tuku karunia Allah karo duit. ²¹Ora ana bagian apa hakmu nang jero perkara kie, sebab atimu ora lurus nang adepane Allah. ²²Dadi tobatlah kang kejahatene kowe gie karo donga aring Tuhan, men kae ngampuni atimu kae : ²³sebab inyong weruh, bahwa atimu uwis kaya empedu sing pait karo kejiret nang jero kejahatan.²⁴Jawab Simon : “Kudu kowe donga nggo aku aring Tuhan, menaring aku aja ngirane kedadean segala apa sing uwis omongna kae.”²⁵Seuwise kelorene mulut karo mbritakna Firman Tuhan, mbaleklah kae meng Yerusalem karo jero ndalan kae mbritakna Injil nang jero ndesa nang Samaria.²⁶Terus omonglah malaikat Tuhan aring Filipus, jerene : “Banguna karo mangkat meng sebelah selatan, nurut dalan sing meng Yerusalem meng Gaza”. Dalan kae dalan sing sepi. ²⁷Terus mangkatlah Filipus anu wong Etiopia, wong sida-sida, penggede lan ketua sing ngurusi duit srikandi meng, ratu negri Etiopia, sing lunga meng Yerusalem nggo ngibadah. ²⁸Siki wong kae agi nang dalan balik karo njagong nang jero sepor karo maca kitab.²⁹Terus jere rooh maring Filipus : “lungalah menganah karo mereke sepur kae”! ³⁰Filipus terus menganah terus karo krungu sida-sida kae lagi maca kitab nabi Yesaya. Jere Filipus : “ngertikah tuan apa sing dimaca gue” ? ³¹Jawabne : “kepriwe aku bisa ngerti, angger ora ana sing mbimbing aku” ?terus kae jaluk Filipus nunggang karo jagong nang sandinge.³²Nas sing diwaca kue monine kaya kie:Kaya kewan wedus kae digawa meng pembantean; karo kaya anak wedus sing kelu nang ngarep wong sing ngunting wulune, terus kae ora gawa lambene. ³³Jero keeyekane langsung karo ukumane ; sapa sing arep nyritakna asal-usule? Sebab nyawane di jukut kang bumi.³⁴Jere ngomong sida-sida kae aring Filipus: “Aku takon aring koe, masalah sapakah nabi sing mbene ngomong? Masalah awake dewek apa masalah wong lia?” ³⁵Jere mulai Filipus ngomong karo nolak kang nas kae mbritakna Isa Almasih aring kae.³⁶Kae nglanjutna perjalanane kae, karo tekan nang suatu tempat sing ana banyune ; apa alangane nek aku dibaptis?” ³⁷[Sahut Filipus : “Nek tuan percaya karo segenep ati, olih”. Jawabane: “Aku percaya, sebab Isa Almasih Kristus adalah Anak Allah.”] ³⁸Terus wong Etiopia kae prentah ngendekna sepur kae, karo kelorone medun meng jero banyu, maen Filipus arep sida-sida kae, karo Filipus mbaptisna kae.³⁹Karo seuwise kae metu meng banyu, Roh Tuhan ijig-ijig gawa Filipus karo ada delegna maning. Kae nerusna perjalanane karo sukacita. ⁴⁰Tapi anu Filipus ana nang Asdod. Kae mlaku ngelewati desa kae karo mbritakna Injil meng kabeh kota nganti kae teka nang Kaisarea.

¹Wektu kue atine Saulus nggebu-nggebu arep mengacam lan mateni murid-murid Tuhan deweke ngadepi Imam besar. ²Lan jaluk suart kuasa ketimbang deweke nggo digawa maring majelis -majelis Yahudi nang Damsik men men seumpa mane ne, moni lanang-lanang ap wadhan sing nututna dhalan Tuhan, ia dhimek koe kabeh lan nggawa koe kabeh maring Yerusalem.³Jero per dhulanan-nane maring nalika ia wis edek kata iku ujug-ujug srengenge mencorang seka langit ngubengi koe. ⁴Deweke rubuh maring lemah lan krungu deweke ngenane suara sing ana omongan maring deweke: “Saulus, Saulus, nang ngapa deweke nyikso Aku?”⁵jawab Saulus: “sapa bue panjenengan Gusti?” jarene: “Akulah Isa Almasih sing sing koe siksa kue. ⁶Ananging tangi bae lan lungo bae maring jero kota, nang kona arep di omong na, maring koe apa sing kudu kerjani.” ⁷Mulane manggut-manggut botir-botirre seper setujuan, sebab deweke pancen krungu suara iku, tapine ora weruh (dheleng) siji wong ya.⁸Saulus tangi lan jangleng terus buka matane, tapine ia ara ulih weruh (dheleng) apa-apa deweke kudu nuntun kue melebu meng Damsyik. ⁹Telung dina suene ia ora ulih weruh (dheleng) lan telung dhina suene ia ora mangan lan nginum.¹⁰Di Damsyik ana won siji murid Gusti bareng Ananias. Firman Gusti maring deweke jero nganani pandelengan: “Ananias!” jawabe: “iku aku, Gusti!” ¹¹Sabda Gusti : “ayu mangkat dhalan sing jenengi dha lan lurus”. Lan goleti umah Yudas wong siji sekang Tarsus sing bareng Saulus deweke silide dongo. ¹²Lan jera ngenani pen dhe lengan ia dheleng gen wong siji sing boreng Aanias melebu moring jero lan numpang na tangane maring suwure supaya ia ulih deleng maning.”¹³jawab Ananias : “Gusti, sekang akeh wang wis inyong krungu ngenani wong itu banget akeeh kerusuan sing digawekna tumrap wong-wong Kudus-mu nang Yerusalem. ¹⁴Lan ia teka ya ngeneh kambi kebek kuasa sekang imam-imam kepala dhemek kabeh wong sing ngundang jeneng-Mu.” ¹⁵Anangin setdho Gusti maring : “Mangkat lantara wong kue ana bae pekakas engga-Ku engga ngabarna jeneng-Ku maring bangsa-bangsa sejen taserta raja-raja lan wong-wong Israel. ¹⁶Aku dewek arep nidokna maring deweke jan akeh kesusahan sing kudu deweke nanggung nang sebab jeneng-Ku.”¹⁷Terus mangkot Ananias maring ngoneh lan melebu maring umah kue. Deweke nupangna tangane maring duwur Saulus omonge: “Saulus, dulurku Gusti Isa Almasih ling wis ngetonna dewek maring koe dhalan sing koe liwati terus merehtah inyong maring koe supaya koe ulih deleng maning lan kebek kambi Roh Kudus.” ¹⁸Lansapa lika kue uga seolah-olah selaput gugur maring matane embuh deweke ulih deleng maning deweke tangi terus di Baptis. ¹⁹Lan seuise deweke mangan balik maning kekuatanne. Saulus tinggal pirang-pirang dina bareng-bareng karo murid-murid nong Damsyik²⁰nalika koe uga deweke ngabarna Isa Almasih nang umah-umah In=bdah lan ngomongna yen Isa Almasih kue lah putra Gusti. ²¹Kateh wong sing krungi hal kue heran koro ngomong : “apa udu koe kieh sing nang Yerusalem arep binaksaena. Barang sapa sing ngeluki jeneng Gusti kue? Lan apa udu deweke teko maring ngeneh kambi maksud kangga dimek karo gawa deweke maring arepe iman-iman kepala? ²²Arep tapine Saulus lewih gede pengaru-eh lan deweke bingung-na wong-wong Yahudi sing manggor nang Damsyik sebab deweke buktina yen Tuhan takue Mesias.²³Pirang-pirang dina terus wong Yahudi ngeremugna sesuatu rencana arep mateni Saulus. ²⁴tapine maksud jahat kue kepregok-ki nang Saulus. Awan bagi wong-wong yahudi ngawasna lawong gerbang kota, supaya ulih mateni koe. ²⁵Benere kaya kue maring wektu wengi murid-muridde jukutna lan mudun-na selang duwur tembok kota jere jerone kranjang.²⁶Setekone nang Yerusalem Saulus ngerasa dadekna siji sekang maring murid-murid. Tapine kabe-eh wedhi maring deweke, sebab deweke ora ulih percaya yen deweke uga siji wong murid. ²⁷Tapine Barnabas nrima deweke lan gawakna maring rasul-rasul lan ngomongna maring deweke kepriwen Saulus deleng Gusti nang tengah dhalan lan yen.²⁸Lan Saulus tetep bareng-bareng kue kabeh nang Yerusalem. Lan kambi wani-ne mulang jeneng Gusti. ²⁹Deweke uga ngomong lan goale jawab karo wong-wong Yahudi. Sing basane Yunani tapine deweke kue ngusahak-na matemi koe. ³⁰Arep tapine seuwise bab kue konangan nang selulur-selulur anggota jemaat. Kue nggawa koe maring Kaisarea lan sekang kana ngerewangi koe maring Tarsus.³¹Suene pirang-pirang dina jemaat nang selurug Yudea, Galilea lan Samaria anane jero anane damai. Jemaat kue dibangun lan urip jero wedhi arep Gusti. Jumlaeh dadi nambaih gede nang pitulung lan nje nengna Roh Kudus. ³²Nalike kue Petrus melaku mubeng nganak-na kumpulan meng ngendi-ngendi jero perdhalanan kue deweke mampir ugo maring wong-wong kudus sing nang Lida.³³Nang kana diulihna wong siji jenengnge Eneas. Sing wis wolung taun glektak lan tempat turu sebab lumpuh. ³⁴Omong Petrus maring deweke: “Eneas, Isa Almasih marikna koe sekabeh: tangi bae lan beresna enggonturumu!” seweku kue uga tangi bae kue. ³⁵Kabeh penduduk Lida lan Saron dheleng koe terus dewe kabeh mbalik maring Gusti.³⁶Nang Yope ana siji wong murid ajaden Tabita – Jero bahasa Yunani Dorkas, wadon kue akeh nemen gawean apik lan aweh sedekah. ³⁷Tapine nalika kue deweke meriang terus mati lan seuwise di dussi, mayite ditirokna nang kamar duwur.³⁸Lida edek karo Yope. Nalika murid—murid krungu yen Petrus ana nang Lida koe kabeh ngongkan loro wong maring deweke karo jaluk-ke: “kageanteka maring tempat inyonh kabeh.” ³⁹Koe kabeh siap-siaplah Petrus lan lunga bareng-bareng kore koe tabeh seuisse teke nang kana. Deweke digawa maring komer duwur lan kabeh randa teka jangleng edekke lan kambi nangis koe kabeh nidokna maring deweke kabeh klambi lan sandangan sing digawe Dorkas wektu deweke esin urip.⁴⁰Tapine Petrus ngong lan koe kabeh. Kabeh mengjaba. Terus deweke sujud lan berdoa terus deweke menger maring mayat kue lan ngomong: “tabita, tangibae:? “terus Tabita bukakna matane lan nalika deleng Petrus Deweke tangi terus jepong. ⁴¹Petrus njekeli tanga ne koe nulungi koe jangleng bener terus deweke njeluki wong-wong kudus sekabeh randa. Terus nidokna maring koe kabeh, yen wedon kue urip. ⁴²Pertiwa kue ngoborna nang seluruh Yope lan akeh wong dadi percaya maring Gusti. ⁴³Terus dari pada kue Petrus manggon pirang-pirang dino nang Yope. Nang umah siji wong sing jenenge Simon. Siji wong penjamal kulit.

¹Nang Kaisarea ana sijine wong sing jenenge Kornelius, sijine wong perwira sing disebut pasukan Italia. ²Deweke saleh, deweke lan seisi umaeh wedi masing Gusti Allah lan deweke aweh. Sodakoh rakeh masing umat Yahudi lan rajin donga maring Gusti Allah.³Nang sijine pendelengan, kira-kira jam tiga bengi keton, jelas maring deweke sijine malaikate Allah melebu meng umaeh lan ngomong dewekna : “Kornelius!” ⁴Deweke deleng malaikat kue lan karo wedi deweke ngomong : “Ana apa Tuhan?” Jawab malaikat kue : “Kabeh dongamu lan sedekahmu wis menggah mengarsane Allah lan Allah eling mengkoe. ⁵Lan siki, prentahe pira-pira wing meng Yope nggo, jemput sijine wong sing jenenge Simon lan siny di sebut Petrus. ⁶Deweke numpang nang umah sijine wong penyamak kulit jenenge Simon, sing manggon nang pinggir laut.”⁷Seuwise melekat, sing ngomong masing deweke kue ninggalna deweke, di celude wong loro kulino karo sijine prajurit sing soleh kang asing wong-wong sing terus bareng-bareng karo deweke. ⁸Lan seuwisi dewekna jelasna kabeh perkasa maring koe kabeh deweke prentah koe kabeh meng Yope.⁹Nang dina ngesuke nalika wong telu koe ana nag perjalanan lan wis perek kota Yope kira-kira jam rolas tengah dina Petrus unggah mengumah dawur nggo berdoa. ¹⁰Dewekna krasa kencot lan pengin mangan daine wesetara panganan di sedeakna, ijig-ijig roek di kubungi kuasa ilahi. ¹¹Katon nang dewekw langit ke buka lan mendun sijine basang wujud bahan sing gantung mengpatang pojoke, sing di duna menglemak. ¹²Nang jerone ana pirang-pirang jenis kuwan sikile papat kewan ndelosor lan manuk.¹³Krangu nang deweke sijine suasa sing ngomong : “menyat, he Petrus, sembeleha lan pangana!” ¹⁴Tapi Petrus jawab : “Osa, Tuhan, ora, sebab inyong urung pernak mangar sijine perkara sing haram lan sing ora bersih. ¹⁵Krungu uga kaping lorone suara sing masing deweke : “Apa sing dinyatakna halal tumrape Allah, ora ulih omongna haram.” ¹⁶Bab kie kedadiane nganti ping telu lan sawise koe terangkat koe barang mau di angkat.¹⁷Petrus takon-takon nang sejerone atine, dewek apa kirane artine barang wis sing keton lan sing wis kedeleng. Sementara koe wis tekan arep lawange wong-wong sing diprentah nang Kornelius lan wong sing usaha kepingin ngerti nangeli umah Petrus. ¹⁸Deweke manggil wong terus takon apa Simon sing jenenge Petrus agi menempang nang umah koe.¹⁹Wektu Petrus lagi mikir bab delengan koe ngomong ana wong telu goleti koe. ²⁰Tangio, mudun mengisir ayuh mangkat bareng-bareng karo deweke, aja ragu-ragu, sebab aku sing prentah koe menganek. ²¹Terus Petrus mudun mengisar karo ngomong masing wong-wong koe : “Aku sing diyoleti nang koe; apa masude koe tekan ngenek?”²²jawab deweke Kornelius anggota perwira sing tulus atino langsing wedi maring Allah lan sing terkenal apik nang antarane sekabeke bangsa Yahudi, wis nampa pernyataan Allah karo perantara malaikat kudus, supayane deweke ngundang koe menglamake lan krungu apa sing arep di omongaken. ²³Deweke prentah masing wong koe kongenep nangkoro. Esako deweke tangi terus mangkat bareng-bareng karo deweke lan murid-murid soko Yope bareng deweke.²⁴Wektu dina ngisuke tekan Kaisarea. Kornelius agi ngarep-ngarep wong koe lan deweke wis ngundang sanak saudara lan kanea kancane padha ngumpul.²⁵Wektu Petrus melebu Kornelius seka nyambut koro sujud nang arep sikik karoo nyembak masing Petrus. ²⁶Tapine Petrus ngadegna deweke tangio yen aku sejatine wong biasa.²⁷Karo kanda-kandoan deweke karo deweke terus deweke melebu nang jero wis akeh wong padha ngumpul. ²⁸Deweke ngomong maring koe : “koe ngerti sejatine ora ulik kanggone wong Yahudi patisan karo wong-wong sing udi Yahudi utawane melebu neng umahe wong koe. Tetapi Allah wis nidokna masing aku yen aku ara ulih ngomong sing najis utaane ora melebu masuk tahir. ²⁹Yakue sebabe aku ara keberatan wektu aku di undang, terus seka mengngenek siki aku kepingin ngerti apa sebabe koe ngundang aku.³⁰Ngomong Kornelius : “patang dina sing wis keliwatan kira-kira wektu sing padha kaya siki, yakue jam telu esok, aku agi ndoaga nang umah. Ijid ana wong agi ngarek nang ngarep ku, keambine pating krelik bersinar. ³¹Leweke ngomong : Kornelius, dingamu wis disikna Gusti Allah lan sedekah mu wis dielingna nang pangarepe Gusti. ³²Prentahe wong kan masing Yope konmarani Simon sing di arani Petrus; deweke agi numpang neng umake Simon, wong sing penggaweane tukang nyamak kulit, sing umahe nang pinggir segara. ³³Sebab kue aku arep prentah wongkon masing koe, lan karo rasane seneng deweke wis teka siki wis padha teka kabeh, nang arsane Gusti Allah supaya ngingokna apa bae sing wis prentahna Gusti Allah masang koe.³⁴Terus Petrus mulai ngomong, pangandikane sing sebenere aku wis ngerti yen Gusti Allah ora membedakna salah sirine wong. ³⁵Saben wong saka bangsa ndibae sing wedi marang Allah lan sing ngapal laken kebeneran masing Allah.³⁶36Yakue Firman sing dikabaraken masing wong-wong Israel, yakue Firman yang di kabarna damai lan sejahtera nang Isa Almasih Kristus yakue Tuhan kanggo sakabehe wong. ³⁷Koe wis ngerti bab segala sesuatune sing wis kedadeyean nang seluruh Yudea, mulai saka Galilea, sewise permandian sing di kakasna nang Yohanes. ³⁸Yakue menganani Isa Almasih saka Nasaret, krepiwe Allah ngusapi diweke karo roh Kudus sing kuat pangasahane, deweke sing meaku keliling karo gawe kebagasan karo nambini wong kabeh sing kerasukan setan sebab Gusti Allah bareng deweke.³⁹Aku kije saksi saka segala sesuatune sing dilakohna yang tanah Yudea utama nang Yerusalem, deweke wis mateni Isa Almasih lambi gantung nang kayu salib. ⁴⁰Isa Almasih diurapna maning nang Allah wektu kaping telung di denane lan Allah wis ngulinaken yen deweke keton kebenaran. ⁴¹Orang sakabeke bangsa tapi ma sing saksi-saksi sing sudarunge wis prentah nang Allah yakue maring Aku sing wis makan minum bareng-bareng karo Isa Almasih sawise deweke menyat nang antarane wong mati.⁴²Deweke wis prentah kon mbritakna masing kabek bangsa lan bersaksi yen Isa Almasih lah sing di tepna Allah jadi Hakim masing wong-wong urip lan wong-wong mati. ⁴³Maring Isa Almasihlah kabeh nabi bersaksi, sapa bae sing percaya maring Isa Almasih, deweke bakal ulit ampunan dosa saka jenenge.⁴⁴Sewektu Petrus agi ngomong kayakiye mudunlah Roh Kudus maring sekabehane wong sing ringokna beritakue. ⁴⁵Lan sekabehan wong ngandel nang wolongan disepiti sing melu Petrus pada gumun mulane deleng sebenere Karunia Roh Kudus diceritakna maring bangsa-bangsa liana kabeh.⁴⁶sebabe deweke ringokna wong-wong kue pada ngomong-ngomong aring bahasa Roh lan memuliakna Allah terus jere Petrus. ⁴⁷Wong kuli ora wong nyegah enggo ngadusi wong wong karo banyu sedangna deweke wis narima Roh Kudus pada bae kawadewek?” ⁴⁸Terus deweke ngapus aring asmane Isa Almasih. Teruse deweke jaluk Petrus supayane kae tinggal pireng dina maring bareng-bareng karo deweke.

¹Rasul-rasul lan sedulur-sedulur nang Yudea krungu, nek bangsa-bangsa liya uga nampani pangandikaning Allah. ²Wektu Rasul Petrus tekan nang Yerusalem, wong-wong seka golongan sing sepit pada padudon karo kae. ³Kae kabeh ngomong: “Koe wis mlebu maring umah wong-wong sing ora sepit lan mangan bereng-bereng karo deweke.⁴Ananging Petrus banjur nerangaken samubarang kabeh kanti urut, pangucape: ⁵”Inyong lagi ndedonga nang kuta Yope, ujug-ujug rohku diliputi kuasa ilahi lan inyong ndeleng weruh: awujud lawon amba sing gemantung nang ke papat pojoke di udunaken seka langit tekan nang nga repanku. ⁶Inyong mandeng karo menteleng lan nang jerone inyong weruh, sawarnining jenis kewan sikil papat lan kewan liar lan kewan menjalar lan manuk-manuk.⁷Terus inyong krungu swara ngomong maring inyong: Tangia, he Petrus, sembelehen lan panganen! ⁸Maring inyong ngomong: ora, Gusti, ora, merga durungtau ana barang sing haram lan barang sing ora resik mlebu nang cangkemku. ⁹Mula kuwe kanggo kaping lorone suara seka swargo ngomong maring aku: apa sing dinyatakna halal nang Allah, ora ulih kowe nyatakna haram! ¹⁰Bab kuwe dijalani (dilakoni) nganti kaping telu, terus sekabehane ditarik maning munggah maring langit.¹¹Lan sanalika kuwe uga wong telu ngadeg nang ngarep umah, sing tak pondoki; Kae di utus maring aku seka Kaisarea. ¹²Terus pangandiane Roh maringaku: lunga bareng kae ora perlu bimbang (kewatir)! Lan ke enem sedudur kiye mbarengi inyong mlebu maring njero umah wong kuwe, ¹³lan deweke nyritakna maring inyong kabeh, kepriwe deweke weruh sijining malaekat ngadeg nang jero umahe lan ngomong karo deweke: kong konen wong maring Yope kanggo njemput (metuk) Simon sing disebut Petrus. ¹⁴Deweke arep ngaberna berita maring-maring kowe, sing arep nekakna ke slametan kanggo kowe lan kanggo seisi umahmu.¹⁵Lan wektu inyong mulai ngomong, pada kudunan Roh Kudus, pada kaya biyen maring duwur inyong pada. ¹⁶Mulane inyong kemutan ngenani pangandikane Gusti: Yohanes mbaptis nganggo banyu, ananging kowe arep dibaptis nagnggo Roh Kudus.¹⁷Dadi seumpama Allah maringi rahmaTE maring deweke pada karo maring inyong kowe malika inyong pada mulai percaya maring Isa Almasih, kepriwe anggo inyong nyegah deweKE?” ¹⁸Wekut kae kabeh krungu bab kuwe, kae kabeh dadi meneng, terus mulyakna Allah, omonge: “Dadi maring bangsa-bangsa liya uga Allah menehi pertobatan sing dadi dalaning urip.”¹⁹Semetara kuwe akeh sedulur-sedulur wis sumebar merga siksa an sing katon sawise Stefanus di ukum mati. Kae kabeh sumebar tekan maring Fenisia, Siprus lan Antiokhia; nanging kae kabeh ngabarna injil maring wong Yahudi bae.²⁰Ananging nang antara kae kabeh ana sawetara wong Siprus lan wong Kirene sing tekan nang Antiokhia lan ngomong-omong uga maring wong-wong Yunani lan ngabarna injil, nek Isa Almasih yakuwe Gusti. ²¹Lan tangane Gusti nuntun kae kabeh lan seakehe wong dadi percaya lan mbalik maring Gusti.²²Mula kabar ngenani kae kabeh kuwe tekan maring Jemaat nang Yerusalem terus jemaat kuwe ngongkon Barnabas maring Antiokhia. ²³Sawise Barnabas teka lan weruh sih rahmat Gusti, seneng deweke. Deweke mituturi kae kabeh, supaya kae kabeh tetep setia aring Gusti. ²⁴Sebab Barnabas kuwe wong sing apik, kebek karo Roh Kudus lan percaya. Sejumlah wong di gawa ngadep maring Gusti.²⁵Terus lunga Barnabas maring Tarsus nggoleti Saulus; lan sawise ketemu karo kae, deweke nggawa maring Antiokhia. ²⁶Kae kabeh manggon bareng-bareng karo Jemaat kuwe setahun suwene, karo mulang wong akeh. Nang Antiokhia kuwelah murid-murid kuwe kanggo sepisanan disebut Kristen.²⁷Pada wektu kuwe ana sawatara nabi teka seka Yerusalem maring Antiokhia. ²⁸Sijining wong seka kae kabeh sing jenenge Agabus menyat lan merga seka kuwasa ning Roh deweke ngendika, yen saindengin jagad arep dilanda pada ceklik (kelaparan) sing ngede. Bab kuwe arep kedadean uga pada zaman Klaudius.²⁹Terus murid-murid mutusna kanggo ngumpulna sumbangan, miturut karo kemampuan dewek-dewek lan ngirima maring sedulur-sedulur sing manggon nang Yudea. ³⁰Bab kuwe kae kabeh lakoni uga, lan kae kabeh ngirimna maring maring penatuwa-penatuwa nganggo lantaran Barnabas lan Saulus.

¹Kira-kira karo waktu iku raja Herodes mulai berlabu karo kejem tumrap pira-pira wong seko jamaat. ²Kokon Yakobus, seduture Yohanes, bara pedang.³Wektu deweke weruh, neb nsn kuwe iku seneny na ati ne wong Yahudi, deweke nerusna perbuatane kuwe lan ngongbon nahan Petrus. Wektu iku dina raya Roti tida beragi. ⁴Sawise Petrus ditangkap, Herodes sekabehe diukum nang ngensor penjaga patanang regu masing-masing ngadeg seka papat prajurit. Maksudeya buwe supaya sawis Paskah deweke ngadep na maring wong akeh.⁵Mengkanap Petrus ditahan nang reroja penjara, a nanging jemaat karo tekun ndonga marang aloh.⁶Maring wengi sedurunge Herodes ngendelabe maring wong abeh, Petrus turuan tarane wong loro prajurit, dibanda nganggo rante toro seliyane kue prajurit-prajurit pengawah lagi ingawal nangarepla wang.⁷Ujug-ujug ngadeg siji wong malaikat Tuhan edeb Petrus lan sinar meeorong jrero ruang iku nepuk Petrus nggo nangekna omonge: “tangi cepet!” mulane gugur rantai kuwe sekatangan Petrus. ⁸Petrus ngomong malaikat ikut: “maring taleni pinggamu lan kenakanlah sepatumu” deweke uwis digawe kayakiye. Terus malaikat bue ngomong maring deweke: “kenakna jubahna lan melak!”⁹Terus deweke meli malaikat kuwe mentu lan deweke ara ngrerti, neb apa sing dilakoni malaikat kue bener-bener dadi, deweke werah sijin pendelengan. ¹⁰Sawise kiye kabe lewati panjenengan kabisan lan panjenengan kapindo najur takon maring lawang besi sing nuju maring kota. Lawang kue kebukak dewek sawise tekan jangkakae kabeh mlebu ngati tekan ujung dalan lan ujug-ujug malaikat kue ninggalna deweke.¹¹Lan sala Isa emot sadar, Petrua ngomong saiki dengar inyong bener-bener teka wis ngokon molai nyakon metanah kowe seko tangan Herodes lan seko samubarang sidi kapake wong kue. ¹²Lan sasuene mikir sedelo, mangkat deweke nang umah Maria, ibu Yohanes sing di omong ugo mati nang kono ake wong pada ngumpul lan pada ndonga marang gerbang.¹³Lan naliko deweke ngetuk lawang gerbang, tekalah siji wong pembantu wadon jenege Rode kanggo ngerteni sapa singetuk kae. ¹⁴Deweke trus krungu suarane Petrus, tapi sebab-sebab menengo deweke ora muka lawang gerbang itu lan gelis buka mlebu nang jro kango awe ngerti, yan Petrus anak ing garep lawang gerbang: ¹⁵ngomonge koe karo wadone iku nanging kowe ngomongna, yen bener-bener mengkene ngomong kae: “Aku malaikat”.¹⁶Tapi ne Petrus terus-terusan lan waktu deweke: luka lawang lan mandeng kae deweke gumun. ¹⁷Tapane Petrus awe isarat karo tangane, supaya kae kabe meneng, terus deweke ngomong-ngomongna kepriyen Gusti nuntun maring njabaneng penjara, omonge: “ngewehno weruh bab kiye maring Yakobus lan sejulur sedulure inyong.” terus deweke metu lan lungganaggon liane.¹⁸Waktu sekang dimane geger prajurit-prajurit kae kuwe kekel tekan takon apa bae sing kejadian karo Petrus.¹⁹Herodes ngokon nggoleti Petrus, tapine deweke ketemu terus. Herodes ngongkon arep mriksa pangawal-pengawal kaela metune kae abe banyaknya tewas deweke mangkat sakang Yudea ke Kaisarea manggon nangkono.²⁰Herodes banget kesu maring wong Tirus lan Sidon. Nduwere mupakat bareng kae kabe lunga menggarip kae kae kebal deweke kerasil mbujuk Blastus, pegawe raja pihak kae kabe, terus kae kabe njaduk dame, sebab negara kae kabe oleh bahan makanan soko wilayah raja. ²¹Lan karo waktu dina sing ditetulna, Herodes mengei sandang pangan kerajaan, terus njagong nang senduwure takhta lan ngomong karo kowe kabe.²²Lan rayate sura-sura malesna: “kie suara allah lan udu suara wong!” ²³Lan sanaliko kuwe uga deweke ditabok malaikat Tuhan sebab deweke ora awe hormat karo Allah; deweke mati dipangan cacing-cacing.²⁴Mudane sabda Gusti sensayo sumubar lan sansaya ake dirungohna wong. ²⁵Barnabas lan Saulus balemaning seko Yerusalem, sawise kowe kabeh nggenahna tugas pelayanan kae kabeh, kae kabeh nggawa Yohanes, sing jenengna uga Markus.

¹Amben wektu gue jero jemaat Anthiokia ana pirang-pirang nabi lan ngajar, yaiku Barnabas lan simon sing disebut niger, lan Lukius wong Kirene lan Menahem sing di asuh bareng karo raja Wilayae Herodes lan Saulus. ²Amben dina sewektu deweke beribadah aring Tuhan lan berpuasa, ngomonglah Roh Kudus dikususna Barnabas lan Saulus bagiki tugas wis tek tentukna go deweke. ³Mulane puasa lan donga deweke lan seuwise ngesokgena tangan ring duwur keloroh wong kue deweke ngejorna kelorone lunga.⁴Mulane di prenta Roh kudus, barnabar lan Saulus mangkat maring seleukia, lan kan kono deweke berlayar maring Siprus. ⁵Seuwise nang salamis deweke mbritakna Friman Allah nang njero umah-umah ibadah wong Yahudi lan Yohanes nyerta deweke kanggo babune deweke.⁶Deweke ngubengi kabean pulo kue tekan nang Pafos. Nang kono deweke ketemu karo wong Yahudi jenenge BarIsa Almasih kae wong tukang sihir lan nabi palsu. ⁷Kae sebenere batir Gubernur pulao kue, sergius Paulus, sebenere wong cerdas Gubernur kue ngundang Barnabas lan Saulus mulane kae pengin ngrukokna firman Allah. ⁸Tapine Elimas seuwiselah jenege neng jero bahasa Yunani- ,tukang sihir kue ngalangi deweke lan usaha menggokna Gubernur kue kang imane.⁹Tapi Saulus, uga disebut Paulus, sing ake karoro Kudus, ndeleng deweke, ¹⁰lan ngomong : “He anak Iblis, koe akeh karo rai-rai tipu muslihat lan kejahatan, koe musuh kabeh kebeneran, kudulah koe mandeg menggokna dalan Tuhan sing lurus kue?¹¹Siki, ndeleng, tangan Tuhan teka nibani koe lah dadi koe picek pirang dina suwene koe ora arep ndeleng srengenge lan sewektu kue wong kue kerasa di ubengi kabut lan peteng, lan agi gramak-gramak deweke kuduh goleti wong gonuntun deweke. ¹²Ndeleng apa sing uwis kedadi kue, percayalah Gubernur kue; deweke takjub dening ajaran Tuhan.¹³Terus Paulus lan batir-batire ninggalna pafos lan berlayar ring perga nang Pamfilia; tetapine Yohanes ninggalna kae kabeh terus balik ring Yerusalem. ¹⁴Kang perga kae kabeh lanjutna perjalanane kae kabeh, terus tekan nang Anthiokia nang Pisidia. Nang dina sabat kae kabeh lunga ring umah ibadah, prenta terus njegong nangkono. ¹⁵Seuise rampung maca nang ukum Taurat lan kitab nabi-nabi,pejabat-pejabat umah ibadah prentah takon maring deweke :“sedulur-sedulur,seumpamane sedulur-sedulur ana pesen nggo mbangun lan ngibur umat kie,ngonoh bae!”¹⁶Mulane bangkitlah Paulus.Deweke ngaweih isarat karo tangane, terus ngomong:”He wong-wong Israel lan koe kabeh sing wedi maring Allah,rungoknalah! ¹⁷17Allah umat Israel kie wis milih nenek moyange inyong kabeh lan nggawe umat kue dadi gede,nalika kae kabeh manggon nang Mesir dadi wong asing.karo tangane sing luhur Deweke uwis mimpin kae kabeh metu sekang negri kue ¹⁸Patang puluh tahun suwene Deweke sabar maring tingkah laku kae kabeh nang padang gurun.¹⁹Lan seuwise mbinasakna pitung bangsa nang lemah Kanaan, Deweke mbagi-mbagikna lemah kue maring kae kabeh nggodadi warisane kae kabeh. ²⁰Sesuene kira-kira patangatus seket tahun.Seuise kue Deweke ngawehna kae kabeh hakim-hakim sampe tekan jamane nabi Samuel.²¹Sebanjure kae kabeh njjaluk sijine wong raja lan Allah ngewehna maring kae kabeh Saul bin Kish sekang suku Benyamin,patang puluh tahun suene. ²²Seuwise Saul di singkirna,Allah ngangkat Daud dadi rajane kae kabeh.Soal Daud Allah uwis nyatakna:Aku uwis ulih Daud bin Isai,sijine wong sing berkenan nang Atiku lan sing ngelakukna kabeh kekarepan Ku.²³Lan kang keturunanelah,pas karo sing uwis di Janjiknane,Allah uwis mbangkitna Juruselamet nggo wong Israel,yakue Isa Almasih. ²⁴Njelang Tekane Yohanes uwis nyerukna maring kabeh bangsa Israel,supayane kae kabeh tobat lan ngewekna dirine di Baptis. ²⁵Lan nalika Yohanes arep rampung ngelaksanakna tugase,Deweke ngomong: Aku udu Deweke sing koe kabeh sangka,tapine Deweke arep teka seteruse sekang aring aku.Mbukak kasut kang Sikilepun aku ora layak.²⁶He sedulur-sedulurku,apik sing termasuk keturunan Abraham,utawane sing wedi maring Allah,kabar keselamatan kue uwis di sampekna maring inong kabeh. ²⁷Sebabe penduduk Yerusalem lan pimpinan-pimpinane ora ngakoni Isa Almasih.Karo nibakna ukuman mati atas Deweke,kae kabeh nggenepi omongane nabi-nabi sing di wacakna nang dina Sabat.²⁸Lan senajan kae kabeh ora nemukna apa-apa sing bisa didadekna alesan nggo ukuman mati kue,nanging kae kabeh uiwis njaluk maring Pilatus supayane Deweke di pateni. ²⁹Lan seuwise kae kabeh nggenepi kabeh perkara sing ana ketulis soal Deweke,kae kabeh ngedunna sekang kayu salib,terus Nuroknane nang njero kubur.³⁰Tapine Allah mbangkitna Deweke kang antarane wong mati. ³¹Lan sesuwene pirang-pirang wektu Deweke ngetonna Dirine maring kae kabeh sing ngetutna Deweke sekang Galilea meng Yerusalem.Kae kabelah sing siki dadi Saksine nggo umat kie.³²lan inyong kabeh siki mberitakna kabar kebungahan maring koe kabeh,yakue yen janji sing di wekna maring nenek moyange Aku kabeh, ³³uwis di genepi Allah maring inyong kabeh, keturunan kae kabeh,karo mbangkitna Isa Almasih, kaya sing ana ketulis sejerone mazmur keloro: Anak-Ku Koe! Aku uwis memperanakna Koe nang dina kie.³⁴Allah uwis mbangkitna Deweke sekang antarane wong mati lan Deweke ora bakal di serahna balik maning maring kebinasaan. Perkara kue dinyatakna dening Tuhan sejerone firman kie: Aku arep nggenepi maring koe janji-janji sing kudus sing bisa dipercayani,sing uwis Tek nekenna maring Daud.³⁵ng liyane:Koe ora bakal ngejorna wong Kudus-Mu weruh kebinasaan. ³⁶ Sebabe Daud nglakukna kekarpane Allah nang samane, terus deweke mangkat lan di turona nang sebelah nenek moyange,lan deweke pancen diserahna maring kebinasaan. ³⁷Tapine Isa Almasih,sing dibangkitna Allah, ora kaya gue.³⁸Dadi pahamila, hai sedulur-sedulur, dening merga dewekelah mula di beritakna maring koe kabeh pengampunan Dosa. ³⁹Lan nang jerone Kaelah saben-saben wong sing percaya uli pembebasan sekang sekabene dosa sing ora bisa koe kabeh ulihi kang ukum Musa.⁴⁰Mergak kue, waspadaa, supaya aja kelaku dang duwurmu apa sing uwis diomongna sejerone kitab nabi-nabi:⁴¹Elinga, he koe tukang ngina-ina, kageta lan musnalah, sebabe aku nglakukna sijine pengawean sejerone zamanmu, sijine penggawean, sing ora bakal koe percayani, nek di ceritakna maring koe.⁴²Sewektu Paulus lan Barnabas metu, kae kabeh dijaluk nggo ngomong soal pokok kue ugah nang dina sabat sengarep maning. ⁴³Seuwise rampung ibadah, akeh wong Yahudi lan pengnut-penganut Agama Yahudi sing wedih maring Allah, ngetukna Paulus lan Barnabas; keloro rasul kue mulang kae kabeh lan nasehati supaya kae kabeh tetep urip nang sejerone sih rahmate Allah.⁴⁴Nang dina sabat seteruse, teka ampir sekabehota kue kumpul nggo ngruokna firman Allah. ⁴⁵Tetapine, nalika wong Yahudi weru wong ake kue, kebeka kae kabeh karo iri ati lan karo ngujat,kae kabeh mbantah apa sing di omongna dening Paulus.⁴⁶Tapine karo wani Paulus lan Barnabas ngomong:”Pancen maring koe lah firman Allah kudu diberitakna lewih disit,tapine koe kabeh nolak lan nganggap awkmu ora layak nggo ulih urip sing langgeng.Merga kue inyong kabeh mlengos maring bangsa-bangsa sejen. ⁴⁷Sebabe kielah sing di perentahna maring inyong kabeh:Inyong uis nentukna koe dadi terang nggo bangsa-bangsa sing ora kenal Allah,supayane koe nggawa keselametan tekan meng ujung bumi.”⁴⁸Ngerungokna kue bungaha kabeh wong sing ora kenal Allah lan kae kabeh mulyakna firman Tuhan; lan sekabehane wong singdi tentukna Allah nggo urip sing langgeng,dadi percaya. ⁴⁹Terus firman Tuhan disiarna nang sekabehane daerah kue.⁵⁰Wong-wong Yahudi ngasut wong wadon-wadon sing terkemuka sing wedi maring Allah,lan penggede-penggede nang kota kue,lan kae kabeh merekna penganiayaan maring Paulus lan Barnabas lan ngusir kae kabehkang daerah kue. ⁵¹Tetapine Paulus lan Barnabas nggebasna lebu sikile kae kabeh dadi perengetan nggo wong-wongkue,terus lunga meng Ikonium. ⁵² lan murid-murid nang Antiokhia sukacita banget lan karo Roh Kudus.

¹Neng Ikonium bae, rasul loro mau mlebu maring tempat ibadahe wong Yahudi, terus mulang sing nganti jelas. Nganti wong Yahudi lan wong Yunani sing dadi pada percaya. ²Tapi wong-wong Yahudi sing nolak brita saka deweke. Manasna atine wong-wong sing ora ngenal Gusti Allah,lan dadikna deweke kuatir maring sedulur-sedulur.³Paulus lan Barnabas manggon neng kono ora patia sue, deweke mulang nganti ora due rasa wedi,sebab deweke uwis percaya maring Gusti Allah . Tuhan nguatna berita babagan kasih karunia-Ne nganggo, kekuasaane deweke, yakue kuasa kanggo nganakna tanda-tanda lan mujijat -mujijat. ⁴Tapine wong akeh neng kota kue dibagi dadi loro, ana sing mihak maring wong Yahudi, ana uga sing mihak maring keloro rasul mau.⁵Terus molai wong-wong sing ora ngenal Gusti Allah lan wong-wong Yahudi bareng -bareng karo pemimpin -pemimpin deweke dadikna masalah tujuane nyiksa lan mbalangi kelora rasul karo kue karo watu. ⁶Sawise rasul-rasul kue ngerti, deweke semingkir maring , kota -kota nang Likaonia yakue Listra lan Derbe lan daerah sekitare . ⁷Neng kono deweke mbritakna Injil.⁸Neng Listra ana wong sing agi njagong bae, sebab sikile lemes lan lumpuh awit deweke delahirna nganti siki urung bisa mlaku. ⁹Deweke njagong ngrungokna, wektu Paulus ngomong. Lan Paulus natap deweke karo ndeleng, yen deweke wong sing iman lan bisa dimarekna. ¹⁰Terus jere Paulus karo ngomong seru ; ngadeg sing jejeg neng nduwur sikilmu, terus wong kue nggrunjal ngadeg, terus mlaku nganah lan ngeneh.¹¹Wektu wong akeh weruh sing digawe Paulus, kae kabeh kue ngorong-ngorong sajerone basa Likaonia dewa-dewa uwis mudun maring tengah-tengahe inyong kabeh sajeroning rupa menungsa. ¹²Barnabas kae kabeh sebut Zeus lan Paulus kae kabeh sebut Hermes, sebab deweke sing ngomong ¹³Mulane teka imam dewa Zeus, sing kuile manggon neng jaba kota, nggawa sapi-sapi lanang lana karangan-karangan kembang maring lawang gerbang kota kanggo mempersembahna korban bareng-bareng karo wong akeh maring rasul-rasul kue.¹⁴Krungu kabar kue Barnabas lan Paulus nyewek klambine wong kae kabeh terus terjun maring tengah-tengahe wong akeh kue karo ngorong-ngorong: ¹⁵”Eh koe kabeh, neng apa koe menggawe kaya kue? Inyong kabeh kie ya kue menungsa biasa pada karo koe. Inyong kabeh ana neng kene kanggo britakna Injil maring koe, supaya koe ninggalna pegawean mubah kie lan pada mbalik maring Allah sing urip ,sing uwis dadikna langit lan bumi segara lan kabeh isine. ¹⁶Sejorone jaman sing bien Allah ngejorna kabeh bangsa ngetutna dalane dewek-dewek,¹⁷Tapine Deweke ora nyatakna diriNe karo werna-werna sing apik, yakue karo nuruna udan saka langit lan karo ngawehna musim-musim subur kanggo koe. Deweke muasna atimu karo panganan lan kasenengan.”¹⁸Senajan rasul-rasul kue ngomong kaya kie, tapi meh bae ora bisa kae kabeh nyegah wong akeh mempersembahna korban maring kae kabeh.¹⁹Tapine banjur teka wong-wong Yahudi saka Antiokhia lan Ikonium lan kae kabeh mbujuk wong akeh kue mihak kae kabeh. Banjur kae kabeh mbandemi Paulus karo waktu lan nyeret deweke neng jaba kota, sebab kae kabeh nyangka dene uwis mati. ²⁰Arep tapine nalika murid-murid kue ngadeg ngubengi deweke, banjur ngadeg deweke terus mlebu neng jero kota. Dina ngesuke banjur mangkat deweke bareng-bareng karo Barnabas maring Derbe.²¹Paulus lan Barnabas mbritakna Injil neng kota kue lan olih akeh murid. Banjur bali maning kae kabeh neng Listra, Ikonium lan Antiokhia. ²²Neng genoh kue nguatna atine murid-murid kue lan nasehati kae kabeh supaya kae kabeh sing tekun sejerone iman lan ngomongna, dene kanggo mlebu neng jero kerajaan Allah inyong kabeh kudu ngalami sengsara.²³Neng saben-saben jemaat rasul-rasul kue netepna penatua-penatua kanggo jemaat kue lan sauwise ndonga lan puasa, kae kabeh nyerahna penatua-penatua kue maring Tuhan, sing kaya kue sumber kepercayaane kae kabeh . ²⁴Kae kabeh jlajah sekabehe Pisidia lan tekan neng Pamfilia. ²⁵Neng kono deweke kabeh mbritakna Firman neng Perga, mbanjur lunga neng Atalia, neng pesisir. ²⁶Sekang kono berlayar kae kabeh neng Antiokhia; nah neng genoh kue; kae kabeh mbien diserahna maring kasih karunia Allah kanggo molai pegawean,sing uwis kae kabeh rampungna.²⁷Setekane neng kono kae kabeh ngundang jemaat kon kumpul, banjur kae kabeh nyritakna sekabehe babagan sing Allah lakokna karo lantaran kae kabeh,lan dene deweke uwis mbukak lawang kanggo bangsa-bangsa lia maring iman. ²⁸Neng kono kae kabeh sue manggon bareng-bareng karo murid-murid kue.

¹Pira-pira wong teka sekang Yudea meng Anthiokhia lan mulang maring dulur dulure nang kono nek kue ora di Sunat ni turut adat-adat sing diwarisna neng Musa kowe ora bisa dislometna. ²Tapi Paulus lan Barnabas nglawan lan bantah pendapat kowe sidone ditetepna men Paulus lan Barnabas pira-pira wong lain sekang jemaat kuwe langa langa para rasul-rasul lan penantaah lan Yerusalem ranggo ngomongna soal kuwe.³Deweke dijujugna nang jemaat teka jaga kota deweke mlaku ngliwati Fenesia lan Samaria lan nang nggon kuwe deweke cerita tentang tobat wong-wong sing ora wawah Allah ya kuwe sing gawe seneng nang karo. ⁴Setibane nang Yerusalem deweke di selang nang jemaat lan rasul-rasul lan penatua-penatua terus deweke crita segala sesuatu sewaktu sing Allah prenta karo perantaraan deweke.⁵Dadi pira-pira wong sekang golongan Faarisi sing dadi percaya teka karo ngomong wong-wong uda Yahudi kuduh sepit lan diwajibna kanggo nuruti hukume musa.⁶Deweke sidang rasul-rasul sing tua-tua kanggo ngomong soal kuwe.⁷Sawis pirang wektu suwene lasung tukar pikiran kaco soal kuwe ngadege Pettrus lan ngomong karo deweke he batir koe ngerti; Bahwa deweke semula Allah miliki aku sekang antarane kowe supaya karo prantaramu lutku bangas-bangsa segen ngkungokna buaka injil lan dadi percaya. ⁸lan Allah sing mengenal hati wong deweke ngomong tujuane kanggo deweke mengalumia Roh Kudus dadi karo deweke pada karo aku. ⁹Lan deweke ora mendakna antara kowe karo deweke sawise deweke ngumbah ati sing percaya.¹⁰Anggek kaya kiye nang nyapa kowe gelem nyoba Allah karo ngebrukna karo tongkak murid-murid kuwe sewektu sing ora dipikul, Ahik karo nenek moyang aku maupun dewek. ¹¹Sebalike dewek percaya bahwa ulih kasih karunia Tuhan Isa Almasih Kristus aku aron beroleh slamaet pada karo kowe.¹²Dadi meneng kabeh umat kawe deweke nang tengah tengah bangsa-bangsa segen.¹³Sawise Paulus lan Barnabas rampung ngomong kanda Yakobus he sodara-sodara rungokna aku. ¹⁴Simon lan crita bahwa sejak semula Allah nuduhna Roh mate karo wong-wong segen lakowe karo miik sewaktu umat sekang antarane dewek lan jenenge.¹⁵Hal kuwe pada karo oongan omongan para nabi pada karo sing ditulis. ¹⁶Deweke arep balik lan nggawkna maring pondok Daud sing arop roboh,lan rantuhe arep la bangun maning lan arep tek kencengna, ¹⁷supaya kabeh wongnggeleti Tuhan lan segala bangsasing oka wawuh Allah singdisebut miliku ga lige firman Tuhansing nglakokna semua kabeh.¹⁸sing kena didelens sekang deweke.¹⁹Sebab kuwe aku pendapate yane aku ora ulih nimbulna sulit karo deweke karo wong-wong ia sing berbalik karo Allah, ²⁰tani dewek kudu nulissurat orang? Deweke supados deweke ngadoe awak kan panganan sing uwis di kotor berhala-berhala kang percabulan nang dagin kewah sing mati ditetek lan kang getih. ²¹Sebabe kawit zaman kiyen hukum Musa dibritana aben-aben lan ste siki kuhum guwe diwocakna amben-amben dina sobat rang omah-omah ibadat.”²²Mulane Rasul neng penatua-penatua sekabean jamaat kuwe ngiok kepastihan nggo milih nang antarane deweke sepirang wong arep diprentah neng Antiokhia bareng balo Paulus lan bernabas yu kuwe Yudas sing disebut Barsabas kelokone sebenekeweong di kenal antara are tunggale kuwe. ²³Maring deweke dewekena tulisan sing mo nine kirim maring rasul-rasul lan penatua-penatua. Sekang sedulur maring wong-wong hang Antiokhia sika lan Kilikia sing asale sekang bangsa-bangsa lain.²⁴Dewek wil ngungokna sesuguhi aro kang wonge dewek sing ora ulih teyan kang dewok. Wis kewatir lan ngojapna atimu karo ajarane dewek. ²⁵Sebab kuwe arep bundek atire dewek uwis mutusna. Nggo mili lannguran pirang wong making kowe bareng karo pernabos lan Paolus sing aku seneng. ²⁶Kuwe loro wong sing mentaru kanya njawane mulane jenenge tuhan aku Isa Almasih.²⁷Mulane aku ngundang Yudas lan silas sing karo lison arep ngomong pesan sing tertulis sing deweke maring kowe. ²⁸Sebabe kuwe keputusan roh kuduslan keputusan aku supaya maring kowe aja ditanggungo lewih akeh beban sekang pada sing perlu keye. ²⁹Kowe kudu ngedohi sekang panganan sing alisebah na maring berhala sebang darati sekang daging hewan sing mati di tekok lan sekang percabulan angger kowe ngurusi sekang hal lamat.³⁰Terus pamit Yudas lan silas mangkat maring Antiokhia lan kono mereka manggil kabeh jemaat kurul terus ngewehna tulisan kuwe maring deweke. ³¹Sawise maca layan kawe jemaat sukaria deweke isine sing hiburna. ³²Yudas lan Silas juga nabi isuwe mesehati batike kuwe lan kuat ati deweke.³³Lan sawise pira-pira dina kelorone manggon nang, kono batire lepas deweke jerone dame kanggo balik deweke sing ngudang. ³⁴[Tapi silas putus kanggo monggon nang kono slisih atara Paulus lan Barnabas.] ³⁵Paulus lan Barnabas manggon pira-pira sawe di Antikhia deweke bareng-bareng karo wong akeh lia ngajar lan ame Firman Tuhan.³⁶Tari pira-pira waktu deweke ngomong lan Paulus deweke Barnabas ajik lan deweke meng sedulur aku nang setiap kota nang endi endi aku britakna Firman Tuhan kanggo deleng kepriyen bae ke ade ane deweke. ³⁷Barnabas arep ngawa iya Yohanes sing-sing disebut Markus. ³⁸Deweke Paulus kato tegas ngomong berati ora apik nggawa serta wong sing telah ninggana deweke.³⁹Hal juwe ninggalna selisih sing sing landeh deweke besah barnabas gawa Markus, deweke buktine layar meng Siprus. ⁴⁰Deweke Paulus milih Silas lan sawise diwehna karo Tuhan. ⁴¹Mangkatlah deweke nglilingi siryalan Kilikia karo meneguhkan jamaat-jamaat nang karo.

¹Paulus teka uga neng Derbe lan neng Listra neng kono ana sijining murid jenenge Timotius; ibune ya kue wong Yahudi lan uwis dadi wong sing percaya, dene bapake sijining wong Yunani. ²Timotius kiye dikenal apik ganing sedulur-sedulur neng Listra lan neng Ikonium, ³Lan Paulus arep, supaya deweke bebarengan sejerone perjalanane. Paulus mrentah nyunati deweke sebabe wong-wong Yahudi neng daerah koe,sebab kabeh wong ngerti yen bapake yakuwe wong Yunani.⁴Sejerone mlaku ngubengi sekang kota neng kota Paulus lan Silas nyampekna keputusan-keputusan sing dejiot para rasul lan para penatua neng Yerusalem karo pesen, supaya jemaate nuruti.⁵Kaya kue uga jemaat-jemaat diteguhna jerone iman lan selote sue selot tambah gede jumlahe.⁶Kae kabeh nglintasi tanah Frigia lan tanah Galatia,sebabe Roh Suci nyegah kae kabeh kanggo mbritakna Injil neng Asia. ⁷Lan setekane neng Misia kae kabeh nyoba mlebu neng daerah Bitinia, tapine Roh Isa Almasih ora ngijina kae kabeh. ⁸Seuwise nglintasi Misia, kae kabeh tekan neng Troas.⁹Wektu dina wengine kedeleng neng Paulus babagan penglihatan: ana sijining Makedonia ngadeg neng kono lan ngorong-ngorong karo deweke, omonge:”Nyabranga neng ngeneh lan tulungi inyong kabeh. ¹⁰Seuwise Paulus weruh penglihatan kue secepete inyong kabeh nggoleti kesempatan kanggo neng Makedonia,sebabe sekang penglihatan kue inyong kabeh njiot kesimpulan, yen Allah uwis ngundang inyong kabeh kanggo mbritaknaa Injil kanggo wong-wong neng kana.¹¹Banjur inyong kabeh mbalek saka Troas lan langsung berlayar neng Samotrake, lan dina ngesuke inyong kabeh banjur teka neng Neapolis; ¹²sekang kono inyong kabeh neng Filipi, kota pertama neng bagian Makedonia kie, sijining kota perantoan wong Roma. Neng kota kue inyong kabeh nginep pirang-pirang dina. ¹³Neng dina sabat inyong kabeh metu lawang gerbang kota. Nyusuri pinggir kali lan nemukna panggonan sembayange wong Yahudi, sing uwis inyong kabeh nduga ana neng kono; seuwise njagong,inyong kabeh ngomong maring wong-wong wadon sing pada kumpul neng kono.¹⁴Sijining wong sekang wong-wong wadon kue sing jenenge Lidia melu ngrungokna deweke sijining wong bakul kain ungu saka kota Tiatira, sing ngibadahe maring Allah. Tuhan mbukakna atine, nganti deweke mperhatikna apa sing domongaken neng Paulus. ¹⁵Sawise deweke di baaptis bareng-bareng karo seisi umaeh,deweke ngajak inyong kabeh,omonge:”Nek koe ber pendapat,nek koe ndue pinemu,yen inyong bener-bener percaya ganing tuhan,ayulah numpang nang umahku.”Deweke ndesek nganti inyong kabeh nampani¹⁶Pada sepisanan nalika inyong kabeh lunga meng tempat sembahyang kue,inyong kabeh ketemu karo siji wong kuli wadon sing ndueni roh tenung;karo tenungan-tenungane tuan-tuane pekolih pengasilan gede. ¹⁷Deweke meloni Paulus lan inyong kabeh saka mburi karo ngorong-ngorong,omonge:”wong-wong kie ya kue kuline Allah sing paling nduwur. Kae kabeh ngabarna maring koe dalan maring keselamatan.” ¹⁸Babagan kue dilakokna pirang-pirang dina suene tapi jamane Paulus ora tahan maning arep gangguan kue,deweke mbalik maning lan ngomong maring roh kue:”Demi jeneng Isa Almasih kristus aku mrentah koe metu sekang wong wadon kie.”sanalika kue banjur metu roh kue.¹⁹Sawektu majikan-majikan wadon kue weruh,yen ngarep-arep kae kabeh arep ulih penghasilane ilang,kae kabeh nyekel Paulus lan Silas banjur nyered kae kabeh neng pasar nggo ngadepi penguasa. ²⁰20Sewise kae kabeh nggawa sekelorone ngadepi penggede-penggede kota kue,bnjur ngomong kae kabeh,omonge:wong-wong kie ngacokna kotane dewek kie,sebab kae kabeh wong Yahudi, ²¹21lan kae kabeh mulangna adat istiadat,sing Inyong kabeh dadi wong Rum ora ulih nampani utawa ngetutna.”²²Uga wong akeh nantang kae kabeh.banjur penggede-penggede kota kue mrentah nyeweki klambine sekang aweke kae kabeh lan mendera kae kabeh. ²³Sewise kae kabeh bola-bali di dera, kae kabeh di ontalna neng njero penjara.Maring pemimpin penjara di prentahna nggo njaga kae kabeh karo temen-temen. ²⁴Pas karo prentahe kue,kepala penjara nglebokna kae kabeh neng ruangan penjara sing paling tengah lan mbanda sikil kae kabeh njero pasungan sing kuat.²⁵Tapine kira-kira tengah wengi Paulus lan Silas ndonga lan tetembangan puji-pujian maring Allah lan wong-wong ukuman lia ngrungokna deweke. ²⁶Tapine kedadian gempa bumi sing hebat,dadine sendi-sendi penjara kue goyang;lan langsung kue uga kebukak kabeh lawang lanbanjur ucul jiretan kae kabeh kabean.²⁷Wektu pemimpin penjara kue tangi sekang turune lan ndeleng lawang-lawang penjara kebukak,deweke nubles pedange arep bunuh diri,sebab deweke nyangka,yen wong-wong ukuman kue wis kabur. ²⁸Tapine Paulus ngorong-ngorong karo suara seru,omonge:”Aja nyilakakna awakmu,sebab inyong pada kabehane ane esih ana nang kene!”²⁹Peminpin penjara kue mrentah nggawa suluh,banjur mlayu mlebu lan karo gemeter banjur kejungkel deweke nang ngarepe Paulus lan Silas. ³⁰Deweke ngeterna kae kabeh neng jaba karo ngomong:”Tuan-tuan,apa sing kudu tak tindakna,supaya aku selamat?” ³¹Jawabe kae kabeh:”ngandela ganing Tuhan Isa Almasih Kristus lan koe arep slamet,koe lan seisi umahmu.”³²Terus kae kabeh mbritakna firman Tuhan maring deweke lan maring kabeh won sing ana nang umaeh. ³³Nang jam kue uga pemimpin penjara kue nggawa kae kabeh lan mbersiih lukane kae kabeh.sewektu kue uga deweke lan kluargane njaluk dibaptis. ³⁴Terus deweke nggawa kae kabeh meng umaeh lan nyanding na panganan kanggo kae kabeh lan deweke seneng banget,yen deweke lan seisi umahe wis dadi percaya ganing Allah.³⁵Seuwise dina awan penggede-penggede kota merentah pejabat-pejabate kota lunga maring pemimpin penjara karo pesen:”Culna wong loro kue!” ³⁶Pemimpin penjara nerusna pesen kue maring Paulus, omonge:”Penggede-penggede kota uwis ngeculna koe;Dadi ngonoh metu koe siki lan lungaha karo selamet!”³⁷Tapine Paulus ngomong maring wong-wong kue:”Tanpa diadili kae kabeh wis mendera inyong kabeh,warga negara-warga negara,nang ngarep umum,terus mbalangna inyong kabeh meng njero penjara.Siki kae kabeh arep ngetokna inyong kabeh karo meneng-meneng?Ora mungkin kaya kue!Men lah kae kabeh teka dewek lan nggawa inyong kabeh metu.” ³⁸Pejabat-pejabat kue nekakaken omongan kue maring penggede-penggede kota.Nalika kae kabeh krungu,yen Paulus lan Silas yakue wong Rum mula njur kae kabeh wedi. ³⁹Kae kabeh teka njaluk ngapura terus nggawa rasul loro kue meng njaba lan njaluk,supaya kae kabeh ninggalna kota kue.⁴⁰Terus kae kabeh ninggalna penjara kue lan lunga meng umahe Lidia;Lan seuwise ketemu karo sedulur-sedulur sing nang kono ngiburna kae kabeh,njur mangkat rasul loro kue.

¹Paulus Lan silas giot dalan pintas liwat Amplifolis lan Aolonia lan tekang Tesalonika nang kono ana uma tempat ibadahe wong Yahudi. ²Wis biasane Paulus mblebuh mengumah ibadah kue. Telung dina setu terus-terusan deweke ngomong na maring deweke bagian-bagian saka kitab suci³Deweke nerangna maring wong-wong lan nuduhna, Yen Mesias kudu sengsara lan urip maring antarane wong mari, terus deweke ngomong : kielah Mesias, Yesu s, sintek britakna marang koe. ⁴Antarane wong-wong saka deweke dadi yakin lan nggabung maring Paulus lan ugah sakewong gedeh wong Yunani sing wedih maring Allah, lan ora setitik wong wadon-wadon sing terkenal.⁵Tapine wong-wong Yahudi dadi pada drengki lan karo derewangi nanga para penjahat,saka antarane preman-preman pasar,deweke nganakna keributan lan ngacokna kota kue. Deweke nyerbu umahe Yason sing maksude arep ngadepna Paulus ora karo Silas maring persidangan rayat. ⁶Tapine wektu deweke ora nemukna kelorone, Deweke nyered Yason lan anta wong-wong sing ngacokna kabeh dunia wis teka uga meng ngeneh. ⁷Yason ndrima deweke numpang nang umahe. Deweke kabeh nglakokna nglawan peraturan-peraturan kaisar karo ngomong, Yen ana sala sawijine raja liane Yakue jenengge Isa Almasih.⁸Woktu wong ake lan pemipmin-pemimpin kota krungu kabeh kue, deweke dadi glisa. ⁹Tapine sawise deweke uli jaminan saka Yason lan saka sedulur-seulur liane deweke ugah diculna.¹⁰Tapine wektu wengi kue uga ceper-cepet sing pada melu nang kodo prenta Paulus mariing umah ibadahe wong Yahudi. ¹¹Wong-wong Yahudi nang ota kue atine lewi apik ketimmbang wong-wong Yahudi sinng nang Tesalonika, jalarang deweke ulih Firman kue lantaran nganggo rendahan ati, ran saben dina deweke neliti Kitab Suci supayane ngerti apa sekirane kabeh bener-bener kahanane. ¹²Ake sing nang antarane deweke sing pada percaya, uga ora setitik nang antara ne wong wadon-wadon sing terkenal lan wong lanang-lanang Yunani.¹³Tapine wektu wong-wong Yahudi saka tesalonika ngerti Yenuga nang Berea wis di wratakna Firman Allah nang Paulus, deweke uga teka mengana ngasut lan ngglisahna atine wong ake. ¹⁴Tapine sing pada melu prenta Paulus supaya mangkat nuju pesisir, tapi Silas lan Timotius esi manggon nang Berea.¹⁵Wong-wong sing pada melu Paulus mbatiri nganti tekan Athena, terus mbalik lan pesen maring silas lan Timotius, supayane deweke secepete tekan kana.¹⁶wektu kue Paulus ngarep-ngarep deweke nang Athena atine sedih banget sebabe deweke peruh patung-patung berhala nang kota kue. ¹⁷Sawoktu nang uma ibadah deweke tukar kaoruh karo wong-wong Yahudi lan wong-wong sing wedih maring gusti Allah, lan nang pasar setiap dinane karo wong-wong sing wis perna ketemu nang kono.¹⁸Lan ake wong sing ahlih mikir saka golongane epi kuros lan setoa, nganakna pitakonan karo deweke lan anak sing ngomong; Apa kirane sing arep diomongna nang tukang peleter kie? Tapine sing liane ngomong; kayakayane deweke kue tukang mulang ajarane dewa-dewa asing. Sebenere deweke britakna injil ngenai Isa Almasih lan kebangkitane.¹⁹Terus deweke digawa ngadep pengadilan Aeropagus lan ngomong aken; apa inyong uli ngerti ajaran anyar sing ndi sing nang koe diwulangna?. ²⁰Sebab deweke ngrunggogna maring inyong masalah masalah sing ane, sebab kue inyong pengin ngerti, artine mau kabeh. ²¹ wong-wong Athena lan wong-wong asing sing manggon nang kono ora due wektu kanggo apa bae sing ngomongna utawane ngrungokna babagan sing anyar.²²Paulus lunga terus ngadeg nang senduwuri Aeropagus karo ngomong;he wong-wong Athena aku weru, nang har apa bae koe manut banget ibadahe maring dewa-dewa. ²³Sebab wektu aku mlaku-mlaku nang kotamu karo deleng barang-barang berhalamu, inyong ketemu uga mesbah sing ana tulisane: maring Allah sing ora ngerti. Apa sing di sembah nang koe orah di kenali, ya kue sing di britakna marang koe.²⁴Allah sing wis ndadekna bumi, langit lan segala isine, deweke ya kue Tuhan sing nguasani bumi langit, ora manggon nang jero kuil-kuil gaweane tangan menungsa. ²⁵Ora uga di layani nang tangane menungsa, kaya dene deweke kekurangan apabae, sebab deweke sing awe urip lan ambekan lan apabaen maring-wong kabeh.²⁶Saka wong siji, deweke wis ndadekna kakabehe bangsa lan umat menungsah, kanggo manggon nang sakabehe jagat, lan deweke wis nentokna mangsa-mangsa maring deweke lan wates-wates panggonane deweke. ²⁷Supayane wong-wong golepi deweke lan moga-moga dijama lan ketemu deweke senajan deweke ora ado saka dewek.²⁸Sebab nang sejerone deweke, due urip, inyong obah, inyong anak, kaya dene sing wis perna diomongna nang para pujangga-pujanggamu.Sebab inyong kabeh tie keturunane Allah ugah.²⁹Yen inyong kabeh asale saka keturunane Allah inyong ora uli ngikir yen kahanan ilahi pada bae kaya Mas, utawa perak, utawa watu, ciptaan ahli seni lan kepinterane menungsa.³⁰Ora mandeng maning maring jaman kebodohan, mulane siki Gusti Allah britakna maring menungsa, Yen nang ndi-ndi kabeh wong udu tobat. ³¹Sebab deweke wis nentokna dinam, wektu deweke sing adil arep ngakimi jagat, nang salah sijine wong sing wis ditentokna sawise deweke awe maring wong kabeh kanggo bukti, babakan perkara kue karo muridna Deweke kang antaranewong mati.³²nalika kaekabe krungu soal kebangkitane wong mati, mula ana sing ngina, lan singliane ngomong: “kapan-kapan bae inyong kabeh ngrukngokna koe ngomong soal perkara kue”. ³³Terus Paulus lunga ningalna kaekabeh. ³⁴Tapine pira-pira wong lanang gabungna dewek karo deweke lan dadi percaya, nang antarane uga Dionesius, anggota majelis Aeropagus lan siji wong waton jenenge damaris, lan uga wong-wong liane bareng-bareng karo kaekabeh.

¹Seteruse Paulus ninggalna Athena, terus lunga ming Korintus. ²Nang Korintus deweke ketemu karo sijineng wong Yahudi arane Akwila sing asale saka Pontus. Deweke nembe teka saka Italia karo Priskila bojone, sebabe Kaisar Klodius uwis mrentahna, supaya ne wong Yahudi lunga saka Roma. Paulus mampir ming umahe kae kabeh. ³Lan sebabe kae kabeh nglakoni penggawean sing pada. Deweke manggon bareng-bareng karo kae kabeh. Kae kabeh kerja bareng-bareng sebabe pada-pada tukang kemah.⁴Lan saben dina sabat Paulus ngomong sajroning uma ibadah lan berusaha yakinna wong-wong Yahudi lan Yunani.⁵Nalika Silas lan Timotius teka saka makedonia. Paulus karo sepenuhe bisa ngabarna firman, nang endi deweke awe keseksen marang wong-wong Yahudi. Yen Isa Almasih ialah Mesias. ⁶Tapine sewektu wong-wong kue musuhi kae lan menghujat, deweke ngerabna lebu sekang pakeane. Lan ngomong kae kabeh: ben getihmu wutah ming duwur sirahmu dewek, inyong resik ora salah.⁷Maka deweke metu seka kono, banjur teka ming umai wong sing arane Titus Yustus, sing ngibadahmaring Allah, lan sing umai jejeran karo umah ibadah. ⁸Tapine Krispus, kepalane uma ibadah kue, dadi percaya marang Tuhan bareng-bareng karo seisi umai lan ake wong seka Korintus, sing ngerungokna beritane Paulus. Dadi percaya lan koe kabeh ngawehna awake di baptis.⁹Nang wektu wengi berfirman tuhan maring Paulus neng sajroning penglihatan. “aja wedi : terus ngabarna firman lan aja meneng!” ¹⁰sebabe inyong mbarengi awakmu lan ora ana sawijine wong sing arep ngemek lan nganiaya awakmu, sebabe akeh umatku nang kota kie. ¹¹Mula Paulus manggon neng kono suwene setaun enem wulan lan deweke mulangna firman Allah nang tengah-tengah kae kabeh.¹²Tapine sewise Galio dadi gubernur nang aheya, menyat wong-wong Yahudi bareng bareng nglawan Paulus, gawa kae mengpengadilan. ¹³Omonge kae kabeh: deweke kae barusaha ngeyakinaken woong kanggo ngibadah maring Allah karo dalan sing bertentangan karo ukum taurat.¹⁴Nalika Paulus arep mulai ngomong, Galio ngomong maring wong-wong Yahudi kue. Hai wong-wong Yahudi, seumpamane dakwaanmu ngenani sijine pelangaran utawa kejahatan wis dadi patute inyong nampani perkaramu. ¹⁵Tapine umpama perkara kue adalah perselisihan nek omongan utawa jeneng utawa ukum sing tanggo nang antarane awakmu. Maka hendaklah koe dewek sing ngurusi. Inyong ora sudi dadi hakim maring perkara sing kaya kue.¹⁶Banjur deweke ngurak kae kabeh kang ruang pengadilan. ¹⁷Mulane wong kue kabeh nyerang Sostenes, kepalane uma ibadah terus diantemi ning ngarep pengadilan kae: tapine Galio babar pisan ora peduli perkara kue.¹⁸Paulus manggon pirang-piang dina maning nang korintus. Banjur deweke pamitan maring sedulur-sedulure nang kana, lan berlayar meng Siria, sawise deweke nyukur rambute nang kangkrea, sebabe deweke wisnadar Priskila lan Akwila barengi kae. ¹⁹Banjur kaea kabeh tekan nang Efesus. Paulus ningalna Priskila lan Akwila neng kono. Deweke mlebu deweke neng umah ibadah lan ngomong karo wong-wong Yahudi.²⁰Koe kabeh njaluk maring deweke supayane manggon lewih suwe ning kono, tapine deweke ora ngiyani. ²¹Deweke pamitan lan ngomong: Inyong arep balik ming koe. Seumpamane Allah menghendaki. Banjur deweke mbalek kang aring Efesus.²²Deweke tekan ning Kaisarea lan seuwise munggah ming daratan lan aweh salam maring jemaat. Deweke mangkat ming Anthiokia. ²³Wis pirang-pirang dina suwene deweke manggon ning kono, deweke mangkat uga banjur jelajahi sekabeane lemah Galatia lan Frigia kanggo neguhna ati kabeh murid.²⁴Sawetara kae tekah ming Efesus sijineng wong Yahudi jenenge Apolos. Sing asale saka Aleksandria. Deweke siji wong sing fasih ngomonge lan banget mahir sejeroni soal-soal kitab Suci. ²⁵Deweke wis nampani pengajaran sejroning dalane Tuhan. Karo semanga banget deweke ngomongge karo teliti deweke ngajar ngenani Isa Almasih, tapi ne deweke kur ngerteni baptisan Yohanes. ²⁶Deweke mulai mulang karowani nang uma ibadah. Tapine sakuwise Priskila lan Akwila ngerungokna kae kabeh ngawa deweke menguma kae kabeh lan karo teliti njelasna maring dalane Allah.²⁷Sebabe Apolos kepengin nyabrang meng Akhya, sedulur-sedulur ning Efesus ngirimna surat maring murid-muride sing nang kono. Supaya deweke kabeh nyebutna deweke. Setekane nang Akhya mula deweke, sekang kasih karunia Allah, dadi sijiwong sing banget kango gawe kango wong-wong sing percaya. ²⁸Sebabe karo ora bosen-bosene deweke mbantah wong-wong Yahudi neng arep umum lan buktikna saka kitab suci yen Isa Almasih Mesias.

¹Nalika Apolos esih nang Korintus, Paulus wis jelajahi daerah-daerah pedalaman lan teka nang Efesus. Nang kono pira-pira mutid. ²Omonge maring kaekabeh : “Apa koe wis nerima Roh Kudus nalikane koe dadi percaya?” tertapine kae kabeh jawab deweke “utung, nganti ibyong kabeh urung tahu krungu, yen ana Roh Kudus.³Terus ngomong Paulus maring kae kabeh : “Nek kaya gue karo baptisan sing endi koe kabeh wis dibaptis?” Jawabe kae kabeh : “Karo baptisan Yohanes.” ⁴Omonge Paulus : “ Baptisan Yohanes yakue pembaptisane wong sing uwis tobat, lan dewekne ngomong maring wong ake, yen kae kabeh udu peracaya maring Kae sing teka sebanjure kang aring Deweke, yakue Isa Almasih.”⁵Nalika kae kabeh krungu perkara gue, kae kabeh ngewekna awake kae kabeh dibaptis sejerone jeneng Tuhan Isa Almasih. ⁶Lan nalika Paulus numpang natangan nang duwure kae kabeh, muduna roh kudus mengduwure kae kabeh, lan mulai kae kabeh pada ngomong sejerone bahasa roh lan bernubuat. ⁷Jumlah kae kabeh Yakue kira-kira wong rolas.⁸Sesuwene telung wulang Paulus neani umah ibadah nang kono lan mulang karo kendel. Dening pengabarane dewekne usaha ngeyakinna kae kabeh soal kerajaan Allah. ⁹Tapine ana pira-pira wong sing wuled artine. Kae kabeh ora gelem diyakina, mala nyacad dalan Tuhan nang ngarepe wong ake. Sebab gue Paulus ninggalna kae kabeh lan misakna murid-muride kang kae kabeh, lan setiap dina ngomong nang ruang kuliah Tiranus. ¹⁰Perkara kie dilakoknane rong taun lawase, nganti kabeh penduduk Asia ngurungokna firman Tuhan, senajan wong Yahudi utawa wong Yunani.¹¹Dening Paulus Allah nganakna mujizat-mujizat sing luar biasa, ¹²nganti wong ngawa saputangane utawa gombal sing perna di enggo nang Paulus lan ngesognane nang duwure wong-wong mriang, mula ilang penyakit kae kabeh lan pada metu roh-roh jahat.¹³Uga pira-pira tukang jampi Yahudi; sing mlaku kiternang negeri kue, njejel nyebut jeneng Tuhan Isa Almasih nang duwure sing kelebonan roh jahat karo melung, omonge: “Inyong nyumpaih koe demi jeneng Isa Almasih sing diberitakna nang Paulus.” ¹⁴Kae kabeh sing ngelakokna perkara gue yakue wong pitu anak kang sijine Imam kepala Yahudi sing jenenge sekewa.¹⁵Tapine roh jahat kue jawab: Isa Almasih aku kenal, lan Paulus aku ngerteni, tapi koe, sapa sih koe? ¹⁶“lan wong sing dileboni roh jahat kue nundungi kae kabeh lan gagahi kae kabeh sekabehe lan ngalahnane, nganti kae kabeh mlayu kan umae wong kue karowuda lan bundas-bandis. ¹⁷Perkara kue dingerteni nang sekabehane penduduk Efesus, senajan wong Yahudi utawa wong Yunani, mula pada wedi kae kabeh lan tamba masyur bae jeneng Tuhan Isa Almasih.¹⁸Akeh nang antarane kae kabeh sing uwis dadi percaya, teka lan ngaku nangarep ngumum, Yen kae kabeh perna melu nglakoni penggawean-penggawean kaya kue. ¹⁹Ake uga nang antarane kae kabeh sing tahu glakoni sihir, ngumpulna kitab-kitabe terus bakar nangarep mata sekabeane wong . Nile kitab-kitab kue ditaksir seket ewu duit perak. ²⁰Karo ndalan kie tambah kesiar firman Tuhan lan tambah berkuasa.²¹seteruse ketimbang kabeh kue Paulus due maksud lunga meng Yerusalem liwat makedonia lan Akhaya. Omonge : “seuwise berjuang meng ngonoh aku kuduh weru Roma uga.” ²²terus dewekne prentah wong loro pembantune, yakue Timotius lan Erasthus, ngarepi meng Makedonia, tapine awake deweke tinggal pirang-pirang dina maning nang Asia.²³Kira-kira nang wektu kue ana huru-hara gede ngenani dalan Tuhan. ²⁴Sebab ana wong jenenge Demetrius, wong tukang perak, sing gawe kuil-kuilan dewi Artemis kang perak. Usahane kue nekakna kasilan sing ora setitik ngo tukang-tukange. ²⁵Dewekne ngumpulna kae kabeh bareng-bareng karo pekerja-pekerja liane nang perusahaan kue lan ngomong: “Sedulur-sedulur, koe ngerti, Yen kemakmurane dewek Yakue hasil perusahan kie!²⁶Siki koe dewek weruh lan krungu, kepriwe Palus, ora mung nang Efesus tok, tapine uga nganti nang se Asia wis ngojok-ngojoki lan nyesatna wong akeh karo ngomong, yen apa sing digawe dening tangan menungsa udu dewa. ²⁷Karo dalan kaya kue udu mung usahane inyong kabeh sing bahaya ngo diina wong, tapine uga kuil Arthemis, dewi agung kue, ana nang bahaya arep kelangan artine. Lan Arthemis dewek, Arthemis sing di sembah dening sekabehane Asia lan sekabehane dunia sing ndue adap,arep kelangan keagungane.²⁸krungu kue muntab emosine kae kabeh. Terus kae kabeh melung-melung, omonge : “agung Arthemis dewi wong Efesus!” ²⁹kabeh kota dadi kaco lan kae kabeh rame-rame mbanjiri gedung kesenian serta nggered Gayus lan Aristarkus, lorone wong Makedonia lan batir seperjuangane Paulus.³⁰Paulus arep lunga meng tengah-tengahe rakyat kue, tapine murid-murid ora ngijina. ³¹Nganti pira-pira penggede sing asale kang Asia sing batiran karo Paulus, ngirim perengetan maring kae, supaya ne dewekne aja ngrusak maring gedung kesenian kue. ³²Sementara kue wong sing kumpul neng jero gedung kue melung-melung wong sing sijine ngomong kie sing liane ngomong kae, sebab kumpulan kue kaco balo lan akeh-akehe wong-wong kae ora ngerti ngongapa kae kabeh kumpul³³Terus sijine wong jenenge Aleksander didorong mengarep dening wong-wong Yahudi. Dewekne ulih keterangan kang wong akeh soal apa sing kedaden. Secepete dewekne aweh isarat karo tangane lan arep aweh penjelasan sing dadi pembelaan nang ngarep rakyat kue. ³⁴Tapine kae kabeh ngerti, yen dewekne wong Yahudi, melunga kae kabeh bareng-bareng kira-kira rong jam suene: “Agunglah Arthemis dewi wong Efesus!”³⁵Tetapine panitra kota nenangna wong akeh kue lan ngomong: “He wong Efesus! Sapa sih nang dunia kie sing ora ngerti, yen kota Efesuslah sing ngurusi apik kuil dewi Arthemis. Sing maha Agung, utawa patunge sing turun kang langit? ³⁶Perkara kue ora bisa dibantah, karna kue kudune koe tenang lan aja nganti kesusu temandang. ³⁷Sebab koe uwis nggawa wong-wong kie mengeneh, senajan kae kabeh ora ngrampok kuil dewi inyong kabeh lan ora nyacad jenenge.³⁸Dadi nek Dimetrius lan tukang-tukange ana pengaduane maring sijinewong, embok ana sidang-sidang pengadilan lan anak guberdur, dadi kudune pihak loro-lorone ngajukna dakwa ane mengonoh. ³⁹Lan nek ana perkara sing liane sing koe karepi, se apike karepmu kue dirampungna nag sejerone sidang rakya sing sah. ⁴⁰Sebab inyong kabeh ana nang sejerone bahaya arep di tuduh, yen inyong kabeh nimbulna huru-hara nang dina kie. Sebab ora ana alesan sing bisa inyong kabeh ungkapna ngo benerna kumpulan sing kaco balo kie. ⁴¹“Lan karo omongan kue dewekne mbubarna kumpulan rakyat kue.

¹Sawise mandeg ribut kue, Paulus ngundang murid-murid nguatna atine kae kabeh, lan sawise pamit, deweke mangkat maring Makedonia. ²Deweke ngubengi daerah kue lan karo akeh omongan sing nguatna ati sadulur-sadulure nang kono, terus gutul nang lemah Yunani. ³Sawise telung bulan suene manggon nang kono deweke garep merau meng Siria, nanging wektu kue wong-wong Yahudi niat mateni deweke mergane kue deweke mutusna nggo mbalek niwati Makedonia.⁴Deweke di barengi nang Sopater anake Pirus, sekang Berea, lan Aristharkus, lan Sekundus lorone sekang Tesalonika, lan Gayus sekang Derbe, lan Timotius, lan wong loro, sekang Asia, ya kue Tikhikus lan Trofimus. ⁵Kae kabeh mangkat lewih gisit lan karo ngarep-ngarep inyong kabeh nang Troas. ⁶Nanging sawise dina gede roti ora beragi nyong kabeh merau sekang Filipi lan katang dina terus tekan nyong kabeh nang Troas lan ketemu karoh kae kabeh. Nang kono nyong kabeh manggon pitung dina suwene.⁷Nang dina pertama sajerone minggu kue, sawektu nyong kabeh agi pada ngumpul nggo mecah-mecahna roti, Paulus ngomong maring dulur-dulure nang kono, mergane deweke ndue maksud garep mangkat dina ngesuk. Omongan kue mau nganti tengah wengi. ⁸Nang ruangan duwur, nyong kabeh kumpul di urupna akeh lampu.⁹Wong nom jenengane Euthikus njegong nang jendela, mergane Paulus sue banget anggone ngomong, wong nom kue ora bisa nahan ngantuke. Ahire deweke turu nganti lalih lan tiba sekang tingakt telu maring ngisor. Wektu deweke di junjung nang wong deweke wis ninggal. ¹⁰Nangging Paulus mudun mengisor, deweke turon marin duhure wong nom kue, di rangkule karo ngomong “aja berisik, merga ne deweke esih urip”.¹¹Sawise mbale mengruang nduwur, Paulus mecah-mecahna roti terus mangan sawise mangan wektu esih sue maning deweke ngomong, nganti esuh terus deweke mangkat. ¹²Sawektu kue deweke jugjugna wong nom kue urip maring umae. Lan deweke kabeh ngerasa seneng banget.¹³Nyong kabeh mangkat lewih gisit meng kapal lan merau keaos, karo tujuan nggo jemput Paulus nang kono sesuai karo pesene. Sebab deweke arep melaku liwat darat. ¹⁴Sawektu deweke ketemu karo nyong nang asos, nyong kabeh nggawa maring kapal, terus ngelanjutna pelayarane enyong kabeh maring matilene.¹⁵Sekang kono nyong kabeh terus merau lan kesukan dinane nyong kabeh arep-arepan karo pulau Khios. Waktu dina nemaning nyong kabeh nuju Samos lan sedina seteruse gutulah nyong kabeh nang Miletus. ¹⁶Paulus wis netepna nggo ora mampir nang Efesus, men ora ente wektune nang Asia mergane deweke kesusu, yen deweke wis ana nang Yerusalem wektu dina perayaan Pentakosta.¹⁷Merga kue deweke perentah wong sekang Miletus meng Efesus karo pesen men para Penatua jemaate tekak meng Miletus. ¹⁸Sawise kae kabeh tek, deweke ngomong maring kae kabeh, “kue ngerti nyong urip nang antara kue wektu dina kawitan” nyong teka nang Asia kie. ¹⁹Karo andap asor nyong ngelayani gusti sajroning pelayanan kie nong akeh ngalami kesedihan lan akeh ngalami godaan sekang pihak wong Yahudi sing arep mateni nyong. ²⁰Setemene kaya kue nyong ora tau lalen apa sing kanggo nang kue kabeh tak kabarna lan wulangna meng kue, apik na ngarep wong akeh utawane nang ngaring perkumpulan nang umahmu. ²¹Nyong gelem dadi saksi meng uwong-uwong Yahudi lan wong-wong Yunani, men kae kabeh bertobat maring Allah lan percaya maring gusti nyong pada, isa almasih.²²Nanging siki dedi tawanan roh nyong lunga maring Yerusalem lan nyong orang ngerti apa sing arep kedadean na ngaring awaku nang kon. ²³Seliane sekang sing dinyatakna Roh suci sekang kota mengkota maring nyong, yen penjara lan sengsara ngenteni nyong. ²⁴Nanging nyong ora perduli maring nyawane nyong setitika, asal nyong bisa tekan garis polpolan lan ngerampungna pelayanan sing di tugasna nang gusti maring nyong go awe kesaksian bab Injil Kasih Karunia Gusti.²⁵(BELUM DI TERJEMAHKAN/ DI KETIK, MASIH DALAM BAHASA INDONESIA “Dan sekarang aku tahu, bahwa kamu tidak akan melihat mukaku lagi, kamu sekalian yang telah kukunjungi untuk memberitakan Kerajaan Allah"). ²⁶Mulane kue wektu dina kie nyong bersaksi marang kue, yen aku suci, orandueni salah maring sapa bae sing arep binasa. ²⁷Margane nyong ora kelalen sekabeh maksud Gusti maring nyong.²⁸Mergane kue jagalah awamu lan jagalah kawanan, mulane kuelah sing ditetepna Roh Suci dedi penilik nggo ngangoni jemaat Gusti sing di ulih i karo getih anake dewek. ²⁹Nyong ngerti sebenere sawise nyong lunga, awel-awel galak arep lebu meng tengah-tengah kue lan ora arep eman batire kue. ³⁰Malah sekang antara kue dewek arep teka pirang-pirang ewong, sing karo wulangan palsu deweke narik murid-murid sekang dalan sing bener lan men melu kae kabeh.³¹Merga kue jaga-jagani lan yen nyong telung taun suwene, awan bengi, karo ora mandeg-mandeg ngomongi kue dewek-dewek karo netesna banyu iluh. ³²Lan siki nyong nyerahna kue, maring Gusti lan maring Firman Kasih Karuniane, sing kuasa mbangun kue lan awe kanugrahan meng kue bagian sing wis di tetepna nggo kabeh wong sing wis di sucikna.³³Perak utawa emas utawa kelambi ora pernah nyong kepengini sekang sapa bae uga. ³⁴Kue dewek ngerti, yen nganggo tanganku dewek, nyong wis nyambut kawe nyukupi kepentingan nyong lan kepentingane batir-batir sing bareng ngelaku. ³⁵Nang sekabeh apa bae wis tak wetakna, contohne maring kue, yen kerja sing koyo ngene nyong udu bantu wong-wong sing lemah lan kudu kelingan pangan dikan Gusti Isa, sebabe deweke wis ngomong aken: Sing sejatine lewih apik yen uwong aweh ketimbang wong diwai.³⁶Sawise ngomong pirang-pirang Paulus sujud lan donga bareng-bareng karo wong akeh. ³⁷Terus wong akeh pada nangis tersedu-sedu karo ngerangkul Paulus, deweke bolak-balik ngambungi Paulus. ³⁸Kae kabeh sedih banget, lewih-lewih deweke ngomong aken yen kae kabeh ora arep weruh raine deweke maning, terus kae kabeh ngujugna deweke maring perau.

¹Sawise pisah sing abot kue nyong kabeh mangkat lan terus mbrahu meng kos. Dina ngesuke nyong kabeh tekan meng Rodos lan seka kono meng Patara. ²Nang Patara nyong kabeh ulih prahu sing arep nyebrang meng Fenisia. Nyong kabeh nunggang prahu kue terus mangkat.³Terus keton Siprus nang sisih kiwe, nanging kabeh ngliwati lan meng Siria. Ahire nyong kabeh tekan nang Tirus, merga ingsi prahu kudu di duna nang kota kue. ⁴Nang kono nyong kabeh tilik murid-murid lan manggon nang kono pitung dina suene. Merga bisikan roh murid-murid kue ngomongi Paulus, supayane deweke aja lunga meng Yerusalem.⁵Nanging sawise liwat wektune nyong kabeh nerusna melaku. Murid-murid kabeh karo bojone lan anak-anake kae njujugna nyong kabeh nganti meng njaba kota: lan nang pinggir pante nyong kabeh sujud lan ndonga. ⁶Sawise pamit nyong kabeh nunggang prahu, lan kae balik mengumah.⁷Seka Tirus nyong kabeh tekan nang Ptolemais lan nang kono nyong kabeh rampung pelayaran. Nyong kabeh aweh salam meng sedulur-sedulur lan manggon sedina nang antarane kae. ⁸Dina ngesuke nyong kabeh mangkat seka kono lan tekan nang Kaisarea nyong kabeh mlebu nang umahe Filipus, mertakna injil kue, ya kue siji seka pitu wong sing dipilih nang Yerusalem, lan nyong kabeh manggon nang umahe. ⁹Filipus due anak wadon papat sing due Karunia nggo nubuat.¹⁰Sawise pirang-pirang dina inyong kabeh manggon nang kono. Teka seka Yudea nabi jenenge Agabus. ¹¹Deweke teka meng inyong kabeh terus njiot tali wetenge Paulus. Karo nalekna sikile lan tangane dewek, deweke ngomong: “Kaya kie omongane Roh Suci: Kaya kie wong sing due tali weteng kie arep di paleni karo wong-wong Yahudi nang Yerusalem lan di wenahna nang tangan bangsa-bangsa lia.¹²Krungu kue inyong kabeh bareng-bareng karo murid-murid nang nggon kue jaluk, men Paulus aja lunga meng Yerusalem. ¹³ Nanging Paulus jawab: “Nangapa kue nangis lan karo dalan kue arep ngejur atiku? Merga inyong kue rila ora mung di taleni, nanging ya nggo mati nang Yerusalem merga jeneng Isa Almasih.” ¹⁴Merga deweke ora gelem di elingna inyong kabeh, inyong kabeh pasrah lan ngomong: “Dadilah karpe Gusti!”¹⁵Sawise pirang-pirang dina suwene manggon nang Kaisarea, inyong kabeh siap-siap terus mangkat meng Yerusalem. ¹⁶Bareng-bareng karo inyong kabeh melu uga pirang-pirang murid seka Kaisarea. Kae kabeh nggawa inyong kabeh mengumae wong sing jenenge Manason. Deweke seka Siprus lan wis sue dadi murid. Inyong kabeh arep numpang nang umaeh.¹⁷Nalika inyon kabeh tekan nang Yerusalem, kabeh sedulur nyambut inyong kabeh karo ati seneng. ¹⁸Nang dina ngesuke Paulus lunga bareng-bareng karo inyong kabeh niliki Yakobus; kabeh penatua wis teka nang kono. ¹⁹Paulus awe salam maring kae kabeh, terus nyritakna karo teliti apa sing di lakokna Allah nang antarane bangsa-bangsa lia nang pelayanane.²⁰Krungu kue kae kabeh mulyakna Allah. Terus kae kabeh ngomong maring Paulus: “Sedulur, delengen ewon-ewon wong Yahudi wis dadi ngandel lan kae kabeh sregep njaga hukum Taurat. ²¹Nanging kae kabeh krungu ngenani kue, yen kue mulang kabeh wong Yahudi sing manggon nang antarane bangsa-bangsa lia nggo bebasna hukum Musa, merga kue ngomong, men kae kabeh aja nyunatna anak-anake lan aja urip manut aturan nyong pada.²²Dadi kepriwe sikit? Mesti kae kabeh arep krungu, yen kowe wis tekan meng ngana. ²³Merga kue lakoni apa sing wis inyong kabeh omongna kiye nang antarane inyong kabeh ana wong papat sing janji. ²⁴Gawalah kae kabeh bareng-bareng karo kue, lakokna penyucian kue bareng-bareng karo kae kabeh, dedi kae kabeh ulih nyukur rambute: mulane kabeh wong arep ngerti, yen kabeh werta sing kae kabeh krungu ngenani kue babar blas ora bener, nanging kue tetep njaga hukum Taurat.²⁵Nanging ngenani bangsa-bangsa lia, sing wis dadi ngandel, wis inyong kabeh tulis keputusan-kuputusan inyong kabeh, ya kue kae kabeh kudu ngedohna deweke seka panganan sing wis nggo sajen meng patung, seka getih, seka daging kewan sing mati di tekek lan seka percabulan. ²⁶Nang dina seteruse Paulus nggawa wong-wong kue lan karo kae, lan deweke nyucekna bareng-bareng karo kae kabeh, terus melebu meng Bait Allah nggo awe ngerti, umpamane penyucian arep rampung lan sajen arep di sajena nggo kae kabeh.²⁷Nalika wektu pitung dina kue wis arep rampung, wong-wong Yahudi sing teka seka Asia, weru Paulus meng Bait Allah, terus kae kabeh ngojok-ojoki warga lan nyekel deweke. ²⁸Karo mbengok: he wong-wong israel, tulung! Kie wong sing nang endi-endi mulang kabeh wong nggo ngelawan bangsane inyong kabeh lan ngelawan hukum Taurat lan nggo kie! Lan siki deweke nggawa wong-wong Yunani uga meng njero Bait Allah lan ngotori nggon resik kie! ²⁹Merga kae kabeh wis weru Trofimus seka Efesus. Seurunge bareng-bareng karo Paulus nang kota, lan kae kabeh nyangka, yen Paulus wis nggawa deweke meng njero Bait Allah.³⁰Mulane gempar kabeh kota, lan warga teka, ngumpul terus nyekel Paulus lan nyeret metu seka Bait Allah lan ujuk-ujuk kue uka kabeh lawang gerbang Bait Allah kue di tutup.³¹Nalika kae kabe ngerencana nggo mateni deweke, tekan werta meng pimpinan pasukan, yen kabeh Yerusalem gempar.³²Pimpinan pasukan kue cepet mangkat karo prajurit-prajurit lan perwira-perwira lan maju nemoni wong akeh kue. Nalika kae kabeh weru deweke lan prajurit-prajurit kue, kae kabeh mentung Paulus. ³³Pimpinan pasukan kue nyedeki Paulus, nyekel lan akon naleni deweke karo rante rolo, terus takon sapa deweke lan apa sing wis di lakoni.³⁴Nanging seka antarane wong ake, ana sing mbengok mendeweke kie, ana uga sing mbengok kue. Lan merga keributan kue deweke ora ulih ngerti apa sing sebenere kedadean. Mulane kue deweke kongkon nggawa Paulus meng markas. ³⁵Nalika tekan nang dalan Paulus kepeksa disemangati prajurit-prajurit merga sek-sekane wong ake. ³⁶Sing bareng-bareng melu deweke, karo mbengok-mbengok, “ilangna kae!”³⁷Nalika Paulus arep di gawa mlebu meng markas, deweke ngomong meng pimpinan pasukan kue. Apa ulih inyong ngomongna sesuatu meng kue? “Jawabe: apa kue ngerti bahasa Yunani? ³⁸Dedi kue utu wong Mesir kue, sing mbene-mbene kie nganakna perlawanan lan mblayokna patangewu wong. Perusuh sing nggawa senjata meng padang gurun?³⁹Paulus njawab, “inyong kue wong Yahudi, seka Tarsus, warga seka kota sing terkenal nang Kilikia, inyong jaluk men inyong ulih ngomong meng wong ake kue. ⁴⁰Sawise Paulus uli karo pimpinan pasukan, deweke ngadeg nang undak-undakan lan awe tanda karo tangane meng warga kue, nalika kahanan wis ayem, deweke molai ngomong meng kae kabeh karo bahasa Ibrani, omongane:

¹Hei sedulur-sedulur lan rama-rama, rungokena, apa sing areptek omongna meng kue dedi bela diri.” ²Nalika wong ake krungu deweke ngomong sejerone bahasa Ibrani, kae kabeh tambah ayem. Deweke ngomong:³“Inyong kue wong Yahudi, lair nang Tarsus nang lemah Kilikia, nangeng di gedekena nang kota kie; di ulang karo teliti sejerone Gamaliel mimpin sejerone aturan nenek moyang inyong pada, dedi inyong sregep megawe kanggo Allah pada karo kue kabeh nang waktu kie. ⁴Lan inyong wis nyiksa pengikut-pengikut dalan Gusti Aloh ngatek mati; lanang lan wedon tek cekel lan tek lebokna penjara. ⁵Ngenani perkara kue apik imam gede utawa majelis tua-tua bisa aweh kesaksian. Seka kae kabeh inyong wis nggawa surat-surat nggo sedulur-sedulur nang Damsyik lan inyong wis lunga mengana nggo nyekel penganut-penganut dalan Gusti Aloh sing ana uga nang kono lan nggawak kae kabeh meng Yerusalem nggo di ukum.⁶Nanging sejerone melaku menganah, nalika inyong wis edek Damsyik yakue wektu tengah dina, ujuk-ujuk mancarna sinar sing nyilokna seka langit ngelilingi inyong. ⁷inyong tiba meng lemah lan inyong krungu suara sing ngomong meng inyong: Saulus, Saulus, nangapa kue nganiaya inyong? ⁸Inyong jawab: Deweke sapa, Gusti Aloh? Jerene: inyong Isa Almasih, wong Nazaret, sing kowe aniaya kue.⁹Lan kae kabeh sing bareng inyong, pancen weru sinar kue, nanging suara Deweke, sing ngomong neng inyong, kae kabeh ora krungu. ¹⁰Dedi inyong ngomong: Gusti Aloh, apa sing kudu tek lakoni? Gusti Alog ngomong meng inyong: menyat lan lunga meng Damsyik. Nang kana arep diwai ngerti meng koe kabeh sing di tugasna meng koe. ¹¹Lan sebab inyong ora bisa weru sinar sing nyilokna mata kue dedi batir bareng mlaku ku jekel tanganku lan nuntun inyong meng Damsyik.¹²Nang gono ana wong jenenge Ananias, wong soleh sing miturut hukum Taurat lan terkenal apik nang antarane kabeh wong Yahudi sing ana nang kono. ¹³Deweke teka ngadeg nang pinggirku lan ngomong: Saulus, sedulurku matamu bukak lan ndeleng! Lan ujuk-ujuk kue uga inyong weruh maning lan deleng deweke.¹⁴Terus cerene: Aloh nenek moyang dewek kabeh wis nentokna koe nggo ngerteni tekarepan-Ne, nggo mandeng sing bener lan nggo ngrungokena suara simetu seta mulut-Nya. ¹⁵Mulane koe kudu dadi saksi-Ne nggo kabeh wong ngenani apa sing kowe weru lan kowe krungu. ¹⁶Lan siki, nengapa kowe esi ragu-ragu? Tangi, wenakna awakmu di Baptis, lan dosa-dosamu di sucikena karo ngomong jeneng Gusti Aloh.¹⁷Sewise inyong balik nang Yerusalem lan sawektu inyong agi ndonga nang jerong Bait Allah, rohku di kubengi karo kuasa ilahi. ¹⁸Inyong weru Deweke, sing ngomong meng inyong: cepet, cepet tinggalna Yerusalem, merga kae kabeh ora garep nerima, kesaksianmu ngenani Inyong.¹⁹Inyong jawab: Gusti Aloh, kae kabeh ngerti, yen inyong sing dunga seka umah ibadah siji meng umah lia lan sing nglebokna kae kabeh sing ngandel meng Isa Almasih meng jero ukuman lan mentung kae kabeh. ²⁰Lan sawektu getih Stefanus, seksiMu kue, ditumpakan, inyong ana nang kono lan stuju karo kelakuane kue lan inyong jaga klambine kabeh sing mateni. ²¹Nanging Gusti Aloh ngomong meng inyong: Lunga, merga inyong arep akon koe adoh seka kene meng bangsa-bangsa lia.²²Warga ngrungokna apa sing Paulus omongna; nanging sawise kue kae kabeh mulai mbengok, cerene pateni wong kie seka ndunia! Deweke ora patut urip. ²³Terus kae kabeh mbengok karo guang jubaeh kae kabeh lan nyebarna lebu meng awang-awang. ²⁴Mergane kue pemimpin pasukan awe tugas nggo ngawa Paulus meng markas lan akon meriksa lan nyiksa kae men bisa di ngerteni apa sebabe wong ake kae bengok-bengok meng kae.²⁵Nanging sawektu Paulus di lumahna nggo di siksa, deweke ngomong meng perwira sing tugas: “apa ulih koe nyiksa wong warga negara rum, apa maning ora di adili?” ²⁶Krungu omongan kue perwira kue laporan meng pimpinan pasukan, jerene “apa sing garep kowe lakoni? Wong kue warga negara rum.”²⁷Dedi pimpinan kue teka meng Paulus lan ngomong: “apa bener koe warga negara rum?” Paulus njawab: “Bener”. ²⁸Terus pimpinane kue ngomong: kewarganegaraan kue tek tuku karo rega sing larang.” Paulus njawab: “Nanging inyong duweni hak kue merga lairku.” ²⁹Dadi kae kabeh sing kudu nyiksa deweke, mundur cepet: lan pimpinan pasukan kue uga wedih, sawise deweke ngerti, yen Paulus sing deweke kon naleni kue setemene wong rum.³⁰Nanging pimpinan pasukan kue pengen ngerti karo teliti apa sing di tuduhna wong-wong Yahudi maring Paulus. Merga kue nangdina nyasuke deweke kong-kon jiot Paulus seka penjara lan prentah, men imam-imam pimpinan lan angkon mahkamah agama kumpul terus deweke ngawa Paulus seka markas lan ngadepna meng koe kabeh.

¹Paulus ngomong: “Hae sadulur-sadulurku, nganti tekan dina siki inyong tetep urip karo ati nurani resik nang ngarsane Allah.” ²Nanging Iman Agung Ananias prentah wong-wong sing ngadeg cedak Paulus nabok tutuke Paulus. ³Paulus mbales aring deweke: “Allah arep nabok kowe, hae tembok sing dilabur putih-putih! Kowe jagong nang kene kanggo ngadili inyong miturut hukum Taurat, nanging kowe ngelanggar hukum Taurat sekang prentah kanggo nabok inyong.”⁴Lan wong-wong sing teka nang pada ngomong: “Kowe ngeyek Imam Panggede Allah?” ⁵Paulus ngomong: “Hae, sedulur-sedulur inyong ora ngerti yen deweke kuwe Imam Agung. Pancen wis tinulis: Aja kowe ngomong elek nang wong salah sijine pimpinan bangsamu!”⁶Lan merga deweke ngerti, yen sebagean sekang deweke kelebu golongan wong Saduki lan sebagean kelebu golongan wong Farisi, deweke ngomong seru sajroning Mahkamah Agama iku, ngomonge: “Hae sadulur-sadulurku, inyong wong Farisi, turunan Farisi; inyong diadepna nang Mahkamah kiye, merga inyong ngarep-ngarep tangine wong mati.” ⁷Nalika deweke ngomong kiye, dadi ana perpecahan antarane wong-wong Farisi lan wong-wong Saduki lan terbagi-bagi wong akeh iku. ⁸Sebab wong-wong Saduki ngomongaken, yen ora ana petangen lan ora ana malaekat utawa roh, nanging wong-wong Farisi ngakoni keloro-lorone.⁹Banjur dadi rame banget ribut. Sekang anane golongan ahli Taurat sekang wong Farisi maju karo bantah, ngomonge: “Inyong kabeh babar pisan ora nemu salah sijia sing salah nang wong kiye! Mbok menawa ana roh utawa malaekat ngomong maring deweke.” ¹⁰Mula kedadean pecah belah gede, mulane pemimpin pasukan wedi, mbok menawa deweke kabeh arep pada ngoyok-oyok Paulus. Sebab iku deweke prentah prajurit mudun mengisor lan ngamanaken Paulus sekang tengah-tengahe deweke kabeh lan digawa maring markas.¹¹Nang wengi seteruse Gusti rawuh ngadeg nang sandinge lan ngomong: “Sing tatag atimu, amarga kepriwe bae kowe wis nekseni bab Inyong nang Yerusalem, mangkane uga kowe lunga nekseni nang Roma.”¹²Lan sawise awan wong-wong Yahudi nganakna komplotan lan sumpah karo nyepatani awake dewek, ora arep mangan lan nginum sadurunge mateni Paulus. ¹³Cacah deweke sing nganakna komplotan kuwe luwih sekang patangpuluh wong.¹⁴Deweke lunga maring pengarepe imam lan penatua bangsa Yahudi lan ngomong: “Inyong kabeh wis sumpah karo ngutuk dewek, ora arep mangan nginum, sadurunge inyong kabeh mateni Paulus. ¹⁵Mula kudune kowe bareng-bareng karo Mahkamah Agama nidokna maring pemimpin pasukan, supaya deweke ngadepna Paulus maring kowe, seolah-olah kowe arep mriksa perkara sing luwih tliti, lan sawetara iku inyong kabeh wis siap sedia mateni deweke sedurunge deweke tekan maring kowe.¹⁶Tapi keponakane Paulus anak skang sadulure wedon krungu masalah cegatan iku. Deweke teka maring markas lan sawise diulihna mlebu, deweke ngomongaken maring Paulus. ¹⁷Paulus nyeluk sawijining perwira lan ngomong karo deweke: “Gawenen bocah iki maring pimpinan, masalaehna sing arep diomongna maring deweke.”¹⁸Perwira iku njujugna maring pimpinan pasukan lan ngomong: “Paulus wong tahanan iku, nyeluk inyong lan njaluk supaya inyong nggawa wong enom iki maring deweke, ana sing perlu diomongna karo deweke.” ¹⁹Pimpinan pasukan iku nyekel tangane wong enom iku, nom kuwe trus digawa minggir lan ditakoni: “Apa kowe arep aweh ngerti karo aku?”²⁰Wangsulane: “Wong-wong Yahudi wis setuju njaluk maring kowe, supaya ngesuk kowe ngadepaken Paulus maning maring Mahkamah Agama, kaya dene Mahkamah iku arep-arep ulih penjelasan sing luwih jelas sekang deweke. ²¹Ananging kowe aja ngrungokna deweke, marga luwih sekang wong patangpuluh deweke wis siap nggo ngadang Paulus. Deweke wis sumpah arep nyepatani awake deweke, yen deweke arep ora mangan lan nginum, saurunge deweke mateni Paulus; siki deweke wis siap sedia lan ngenteni keputusanmu.²²Trus pimpinan pasukan mrentah wong enom iku bali lan mrentahna deweke: “Aja ngomong karo sapa bae, yen kowe wisaweh ngerti masalah kiye maring inyong.” ²³Trus pimpinan pasukan nyeluk loro perwira lan ngomong: “Siapna wong rongatus prajurit mangkat maring Kaisarea karo pitungpuluh wong sing numpak jaran lan rongatus wong sing nganggo alat perang kira-kira waktu jam sanga wengi siki. ²⁴Sediakna uga jaran kanggo ditumpaki Paulus lan gawakna deweke karo slamet maring wali negri Feliks.”²⁵Lan deweke nyerat layang, sing isine kaya kuwe:²⁶“Salam sekang Klaudius Lisias maring wali negri Feliks sing mulya. ²⁷Wong iki ditangkep nang wong-wong Yahudi lan sauwise kaye kabeh arep mateni deweke, inyong teka karo pasukan nggagalna lan nglepasna sbabe inyong krungu, yen deweke warganegara Roma.²⁸Kanggo ngerteni apa basane kaye kabeh ngarani Paulus, inyong ngadepaken deweke maring Mahkamah Agama. ²⁹Nyatane kanggo inyong, yen deweke dituduh masalah hukum Taurat kaye kabeh, tapi ora ana tuduhan, sing pantes deweke dihukum mati utawa dipenjara. ³⁰Nang inyong wis ditidokna, yen ana komplotan duwe rencana arep mateni deweke. Sebab iku inyong prentah konggawa Paulus maring kowe, lagi para sing dakwa wis tak tidokna, yen kaye kabeh kudu ngajogna perkara iku maring kowe.”³¹Trus prajurit -prajurit kuwe njukut Paulus pada karo sing diprentahna maring kaye kabeh lan digawa nang wektu wengi maring Antipatris. ³²Esuk-esuk kaye kabeh ngejorna wong numpak jaran lan Paulus nerusake lakune, lan deweke kabeh bali maring markas. ³³Gutul nang Kaisarea wong-wong sing pada numpak jaran iku nekakna layang iku maring wali negri karo nyerahna Paulus maring deweke.³⁴Lan sawise maca layang iku, wali negri iku nakokna Paulus sekang propinsi ngendi asale. Lan nalika deweke krungu, yen Paulus sekang Kilikia, ³⁵Deweke ngomong: “Inyong arep mrisa perkaramu, yen para penuduhmu uga wis pada gutul nang kene.” Terus deweke mrentah nahan Paulus nang istana Herodes.